14.05.1985
Sameinað þing: 82. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 5210 í B-deild Alþingistíðinda. (4501)
442. mál, námaleyfi Kísiliðjunnar
Fyrirspyrjandi (Guðmundur Einarsson):
Herra forseti. Hinn 30. janúar s. l. veitti iðnrh. Kísiliðjunni við Mývatn leyfi til áframhaldandi töku kísilgúrs. Um þetta var talsvert rætt og ritað, m. a. varð um þetta löng og mikil umræða hér á hv. Alþingi utan dagskrár. Það er óþarfi að rifja alla þá umræðu upp og það sem þar gekk á undan. Hins vegar er ástæða til að draga saman í örstuttu máli það sem segja mætti að væri aðalágreiningur málsins. Hann er sá að skv. lögum frá 1974, um verndun Mývatns og Laxár, og reglugerð sem sett var í framhaldi af þeim 1978, telja ýmsir að yfirráð eða forræði Náttúruverndarráðs um vatnið sé óumdeilt. Þar er tekið nokkuð skýrt fram t. d. að leyfi ráðsins þurfi til mannvirkjagerðar og jarðrasks. Þar er sömuleiðis kveðið nokkuð skýrt á um stjórn og umsjón Náttúruverndarráðs með rannsóknum á þessu svæði. Það sem hins vegar olli ágreiningi og deilum í framhaldi af leyfi iðnrn. þann 30. janúar var að þar var veitt leyfi til kísilgúrtöku án þess að Náttúruverndarráð hefði heimilað og ráðuneytið tók sér frumkvæði og setti ákvæði um nefnd, sem það sjálft skipaði, til þess að hafa umsjón um rannsóknir.
Ég held að það megi kannske segja að þetta sé hin lagalega deila málsins. þ. e. um forræði Náttúruverndarráðs og gildi laganna frá 1974 og reglugerðarinnar frá 1978. Síðan koma auðvitað fjöldamörg atriði önnur við sögu, en ég ætla ekki að gera þeim skil af eðlilegum ástæðum.
Erindi mitt nú er að fá frá hæstv. menntmrh. upplýsingar um það hvað hefur gerst síðan í málinu. Það eru liðnir núna þrír og hálfur mánuður frá því að þetta leyfi var veitt. Hér er mikið undir. Það er afkoma fólks, það er afkoma fyrirtækis, sveitarfélags, nú og kannske síðast en ekki síst þá er um að ræða þarna dýrustu náttúruperlu á landinu og jafnvel þótt víðar væri leitað, að ýmissa mati. Það er því ástæða til þess að stjórnvöld, iðnrn. og menntmrn., gangi örugglega til verks og útkljái þetta mál sem allra fyrst. Það hefur sem sagt orðið verulegur dráttur á því að við heyrðum hvaða stefnu málið hefur tekið. Það eina sem ég tel að hafi opinberlega komið fram í þessu er álit prófessors Gauks Jörundssonar þar sem menntmrn. leitar álits hans á gildi laganna frá 1974, um verndun Mývatns og Laxár, og reglugerðar um framkvæmd þeirra laga.
Með leyfi forseta vil ég lesa hér örfá orð úr þessu áliti. Þar segir prófessor Gaukur:
„Þar sem einn megintilgangur umræddra laga er verndun lífríkis Mývatns er að mínum dómi ekki neinum vafa bundið að nám kísilgúrs úr botni Mývatns fellur undir jarðrask í skilningi nefnds ákvæðis 3. gr.“sem þýðir þar með að leyfi Náttúruverndarráðs hefði þurft til að leyfa kísilgúrtöku.
Síðar í þessu áliti segir:
„Niðurstaða mín er skv. framansögðu sú, að nám kísilgúrs úr botni Mývatns sé háð leyfi Náttúruverndarráðs og ákvæðum laga nr. 36/1974 að öðru leyti. Af þeirri niðurstöðu leiðir einnig að ákvarðanir skv. 3. og 7. tölulið leyfisbréfsins frá 3. janúar s. l. hljóta að víkja fyrir ákvörðunum stjórnvalda er starfa skv. lögum 36 frá 1974, þ. e. Náttúruverndarráðs.“
Þarna er vikið að leyfisveitingu á kísilgúrtökunni og síðan stjórn á rannsóknunum. Að mati prófessorsins heyrir hvort tveggja undir Náttúruverndarráð.
Þetta er sem sagt staða málsins eins og hún birtist okkur sem ekki erum innvígð í samningamál þau sem kunna að hafa farið á milli rn. og með einhverri þátttöku Náttúruverndarráðs hugsanlega. Ég hef sem sagt beint fsp. til hæstv. menntmrh. um þetta efni og mér þykir vænt um að hæstv. iðnrh. er hérna sömuleiðis svo hann vildi kannske segja álit sitt líka. Ef ég tek hérna örfáa efnispunkta þá mundi mig langa til að spyrja menntmrh.: Er ráðh. sammála áliti prófessors Gauks? Í öðru lagi: Hefur formlegt erindi verið sent til iðnrn. og ef svo er hverjar eru þá megináherslur og efnisatriði rn. og Náttúruverndarráðs? Og ég vil spyrja: Hefur rn. fyrir hönd Náttúruverndarráðs lýst því yfir að það muni höfða ógildingarmál vegna galla á námaleyfi ef samningar náist ekki? Svo langar mig að síðustu að spyrja menntmrh.: Telur ráðh. að til þess muni koma, með hliðsjón af þróun málsins hingað til, að til málaferla þurfi að stofna?
Ég vil spyrja iðnrh. í fyrsta lagi: Hvert er álit hans á lögfræðilegu áliti prófessors Gauks? Og í öðru lagi vil ég spyrja iðnrh. hvort iðnrn. hafi gert lögfræðilega úttekt á málinu, eða Kísiliðjan, og hverjar séu niðurstöður hennar.