12.12.1985
Neðri deild: 28. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 1496 í B-deild Alþingistíðinda. (1173)
173. mál, rannsóknarnefnd til að kanna viðskipti Hafskips hf.
Birgir Ísl. Gunnarsson:
Herra forseti, góðir áheyrendur. Fyrir Alþingi liggja nú þrjár tillögur frá stjórnarandstöðunni um rannsókn í Hafskipsmálinu. Þessar tillögur, frá Alþfl. og Alþb., eru um að Alþingi kjósi sérstaka rannsóknarnefnd þingmanna skv. 39. gr. stjórnarskrárinnar.
Það er eindregin skoðun okkar sjálfstæðismanna að þetta mál beri að rannsaka ofan í kjölinn og ekkert undan að draga. Það er öllum fyrir bestu. Þess vegna hefur ríkisstj. nú þegar beitt sér fyrir margvíslegum aðgerðum til að skjótvirk rannsókn geti farið fram undir umsjón hinna hæfustu manna. Hefur Þorsteinn Pálsson þegar gert grein fyrir því.
Við höfum hins vegar ekki viljað fallast á að notað sé ákvæði 39. gr. stjórnarskrárinnar, að þingið kjósi sérstaka rannsóknarnefnd þingmanna. Hvers vegna ekki? hljóta menn að spyrja. Þetta ákvæði stjórnarskrárinnar á rætur að rekja til okkar elstu stjórnarskrár frá 1874 og er komið úr dönsku stjórnarskránni. Það átti sér rætur í því að þá stóðu þingin höllum fæti gagnvart einráðu konungsveldi. Reynslan hefur hins vegar sýnt að þetta ákvæði hefur ekki dugað til að upplýsa mál. Ég hef ekki fundið nema þrjú dæmi um að þetta ákvæði hafi verið notað hér á landi, 1911, 1955 og 1956 sem þó var með nokkuð sérstökum hætti. Oft hafa komið fram tillögur um skipun slíkra rannsóknarnefnda á vegum þingsins, en þær hafa ekki náð fram að ganga. Í tímans rás hafa allir stjórnmálaflokkar komist að þeirri niðurstöðu að þetta sé hvorki örugg né virk rannsóknaraðferð.
Þegar þetta ákvæði var notað 1955 var kosin nefnd til að rannsaka meinta okurstarfsemi. Niðurstaða þeirrar nefndar, sem skipuð var fulltrúum hinna ýmsu flokka, var sú að upplýsingar sem fram hafi komið gefi tilefni til frekari rannsóknar, að nefndin hafi ekki sömu aðstöðu og rannsóknardómari til að upplýsa mál og því þurfi réttarrannsókn fram að fara. Þessu hefur hv. þm. Ólafur Ragnar Grímsson einnig áttað sig á, en í öðru máli. Hann flutti tillögu hér á Alþingi 1978 um að kjósa nefnd þingmanna til að kanna rekstur Flugleiða og Eimskips. Í umræðum á Alþingi sagði hann þá:
„Í sambandi við valdsvið rannsóknarnefnda skv. 39. gr. stjórnarskrárinnar má minna á að slíkt valdsvið er í reynd mjög óljóst. Samkvæmt túlkun ólafs Jóhannessonar prófessors í riti hans Um stjórnskipun Íslands hefur rannsóknarnefnd, þótt kosin sé í deild þingsins skv. 39. gr. stjórnarskrárinnar, ekki sérstök ráð til þess að knýja menn til að svara spurningum sínum ef þeir vilja ekki. Rannsóknarnefnd hefur ekki heimild til að eiðfesta menn eða taka af þeim drengskaparheit. Þessi atriði ásamt mörgum öðrum gera það að verkum að hið raunverulega valdsvið og starfsskilyrði rannsóknarnefnda, sem kosnar væru í deildum þingsins, m.a. vegna skorts á fordæmum í þessum efnum, eru í reynd mjög óljós.“
Þetta voru orð Ólafs Ragnars Grímssonar 1978 og auðvitað eru þau enn í fullu gildi. Slíkar rannsóknarnefndir geta því aðeins haft einn tilgang úr því að þær eru gagnslitlar til að upplýsa mál: Þær geta haft flokkspólitískan tilgang. Þær geta haft þann tilgang að draga viðkvæm mál niður á ómerkilegt flokkspólitískt plan.
Tökum t.d. tillögu Alþb. sem þessi sami hv. þm. Ólafur Ragnar Grímsson stendur nú fyrir. Alþb. leggur til að 14 þm. - segi og skrifa 14 þm. - setjist í nefnd til að rannsaka þetta mál, sjö úr Nd. og sjö úr Ed. Þessi 14 manna hópur á síðan að halda sína fundi í heyranda hljóði, væntanlega í Háskólabíói eða Þjóðleikhúsinu, og skila skýrslum mánaðarlega til Alþingis. Það vekur athygli að í tillögum Alþb. er hvergi getið um að hraða eigi málinu. Þvert á móti. Hinar mánaðarlegu skýrslur benda til að Alþb. þætti ekkert verra þótt þetta drægist mánuðum eða árum saman, aðeins ef hægt væri að tryggja pólitíska umræðu einu sinni í mánuði. Þetta erfiða og viðkvæma mál þarfnast ekki rannsóknar af slíku tagi. Við sjálfstæðismenn viljum virka rannsókn og höfum því lagt til aðrar leiðir.
Í umræðunum undanfarna daga hafa verið gerðar tilraunir til að tengja þetta mál sérstaklega Sjálfstfl. og það með mjög óheiðarlegum og ódrengilegum hætti. Sjálfstfl. er stór og víðfeðmur flokkur. Fyrir hann starfa þúsundir manna, bæði hér í Reykjavík og úti um land. Þær eru fáar stofnanirnar og þau eru fá fyrirtækin í landinu þar sem starfsfólk eða stjórnendur hafa ekki einhvern tíma gengið um garða hjá Sjálfstfl. Sú grundvallarstefna flokksins að vilja örva einstaklinga til athafna og dáða hefur átt mikinn hljómgrunn með þjóðinni. Íslendingar hafa ekki viljað láta stjórna sér að ofan eins og grundvallarhugmynd sósíalismans byggir á.
En Sjálfstfl. hefur einnig annað mikilvægt atriði í sinni hugmyndafræði. Það er að hver og einn einstaklingur og fyrirtæki verði að bera ábyrgð á sínum gerðum og í því efni eiga allir að standa jafnir. Daglega eiga sér stað mikil átök úti í þjóðfélaginu, í viðskiptalífinu, í menningarlífinu og hvar sem drepið er niður fæti. Þar verður hver einstaklingur að fá að njóta sín en jafnframt að bera fulla ábyrgð á sínum gerðum og þá sjálfstæðismenn ekki síður en aðrir. Þetta er grundvallaratriði í augum okkar sjálfstæðismanna og í þessu liggur styrkur okkar hugmyndafræði og okkar flokks. Hafskipsmálið er engin undantekning í þessu efni.
Við Íslendingar göngum nú í gegnum miklar þrengingar. Þjóðartekjur okkar hafa ekki vaxið í mörg ár, en á sama tíma krefjumst við betri lífskjara og stöðugt aukinnar opinberrar þjónustu á öllum sviðum. Þyngsti bagginn sem á okkur hvílir eru hinar miklu erlendu skuldir sem upp hlóðust á árabilinu 1979-1983, en Alþb. stjórnaði fjármálum landsins meginhlutann af því tímabili. Þegar hv. þm. ólafur Ragnar Grímsson var formaður þingflokks Alþb., lykilmaðurinn í stjórnarsamstarfinu, og hv. þm. Ragnar Arnalds fjmrh. reyndust bestu vinirnir í raun vera erlendir bankastjórar. Þá var gott að eiga þá að hjá Chase Manhattan, Morgan Guarantee Trust, Hambroes og City Bank, svo að eitthvað sé nefnt af þeim stóra hópi erlendra banka sem þá voru tíðum heimsóttir. Og þeir voru margir lánasamningarnir sem Ragnar Arnalds skrifaði undir og þakkaði pent fyrir sig í leiðinni.
Á þessum árum jukust erlendar skuldir miðað við gengi í dag um rúmlega 28 milljarða kr. Þeir skildu eftir sig erlenda skuldabagga upp á meira en 100 þús. kr. fyrir hvert mannsbarn í landinu, 400 þús. kr. fyrir hverja fjögurra manna fjölskyldu. Þetta er skatturinn sem veldur erfiðleikum í íslensku þjóðfélagi í dag. Hafskip skilur eftir sig skuldir, en þetta er margfalt verra.
Núv, ríkisstj. hefur reynt að snúa af þessari braut, en það tekur tíma og ekki síst þegar þjóðartekjur vaxa ekki. Og það hriktir víða í þegar fara á að greiða upp skuldirnar. Það eru þrengingar á íslenskum heimilum í dag og mörg fyrirtæki standa frammi fyrir miklum erfiðleikum. Getgátur, dylgjur og jafnvel skítkast, eins og tíðkast hefur undanfarna daga, m. a. hér í þingsölum, gerir aðeins illt verra.
Við þm. minnumst vel heiftúðugra árása Ólafs Ragnars Grímssonar á Flugleiðir þegar illa stóð á hjá því fyrirtæki og það hefði getað riðið því þjóðþrifafyrirtæki að fullu ef ekki hefði verið tekið duglega á móti. Nú á að leika sama leikinn gagnvart öðrum íslenskum fyrirtækjum sem hugsanlega standa höllum fæti. Flestir Íslendingar þekkja frásögnina í Fóstbræðrasögu þegar ójafnaðarmaðurinn Þorgeir Hávarsson reið fram á sauðamanninn sem studdist við staf sinn í túninu og lengdi hálsinn og talaði við aðra menn. Þorgeir sá það og reiddi upp öxina og lét detta á hálsinn svo að af fauk höfuðið. Maðurinn hafði ekkert til saka unnið, en Þorgeir gaf síðar skýringuna: „Hann stóð svo vel til höggsins.“
Það kann vel að vera að ójafnaðarmönnum í íslenskum stjórnmálum finnist einhver fyrirtæki í landinu nú liggja vel við höggi. Ég er þó sannfærður um að þegar Hafskipsmálinu linnir og öll kurl eru komin til grafar í því máli - og það mun verða gert - mun allur þorri Íslendinga sjá að slík pólitísk iðja er óþurftarverk. Íslendingar þurfa á því nú öðru fremur að halda að standa saman í þeim vanda sem að okkur steðjar. - Ég þakka þeim sem hlýddu. Góða nótt.