17.12.1985
Neðri deild: 33. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 1814 í B-deild Alþingistíðinda. (1445)
121. mál, sala Kröfluvirkjunar
Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Nokkur orð af tilefni þessa frv. Ég mun reyna að halda mig að mestu leyti við vora öld, hvorki fara fram á þá næstu né ræða nýlendutíma eða annað slíkt, þótt ég sé ekki þar með að gera lítið úr því að menn taki skipulag raforkumálanna í heild sinni til meðferðar. Það er vissulega verðugt verkefni og ekki óeðlilegt að menn geri það af þessu tilefni. En ég sé ekki að það þjóni miklum tilgangi að lengja þessa umræðu mjög. Það er ljóst að hæstv. ríkisstj. hyggst láta afgreiða þetta frv. og gera það að lögum fyrir áramót og ber væntanlega fyrir sig þær dagsetningar sem í kaupsamningi eru og gera ráð fyrir því að samningurinn skuli hafa öðlast lagagildi fyrir áramót.
Ég boðaði það við 1. umr., herra forseti, að ég teldi eðlilegt að nokkrum spurningum yrði svarað um leið og þessi kaupsamningur er hér til meðferðar á hv. Alþingi. Ég veit ekki hvort hæstv. iðnrh. hefur kynnt sér þær spurningar sem ég kynnti við 1. umræðu en ég ætla engu að síður að bera þær hér fram og það verður þá að fara að vonum með svörin.
Ég spurði og spyr í fyrsta lagi hvers vegna þessi breyting sé gerð nú. Ég tel eðlilegt að fram komi skýrari rökstuðningur fyrir því að svo er gert, þá fyrst og fremst einhver efnahagsleg eða skipulagsleg rök sem beinlínis rökstyðja það að þessi breyting er gerð. Ég tel að þau hafi ekki komið fram og komi hvorki fram í fskj. með frv. né í málflutningi þeirra sem fyrir því hafa talað og ég hef ekki heyrt slík rök hér í umræðum.
Í öðru lagi spurði ég út í kaupverðið og þann reikningsmáta sem þar er viðhafður. Það hafa reyndar fleiri gert og gert athugasemdir við þá niðurstöðu að hóflegt verð fyrir Kröfluvirkjun, mannvirki og aðstöðu þar alla sé 1170 millj. kr. eins og kaupsamningur hljóðar upp á.
Í fyrsta lagi vek ég athygli á því að kaupandinn, þ.e. Landsvirkjun, ber mjög takmarkaða ábyrgð í þessum efnum. Ég tek undir orð hv. 3. þm. Reykv. um það að 7. gr. kaupsamningsins, þar sem fjallað er um hugsanlegt tjón af völdum eldsumbrota eða náttúruhamfara á Kröflusvæðinu, er mjög óvenjuleg. Ég sé ekki betur, herra forseti, en með því að undirrita kaupsamning með þessari grein sé ríkið í raun að gerast eins konar ókeypis tryggingarfélag fyrir Landsvirkjun. Án þess að greiða nokkur iðgjöld fær Landsvirkjun í raun ókeypis tryggingu á öll mannvirki Kröfluvirkjunar og meira en það, tryggingu fyrir því að borholur skili sínum afköstum og að framleiðsla verksmiðjunnar geti gengið nánast hindrunarlaust af þessum sökum.
Mér er til efs að það fyndist víða á byggðu bóli tryggingarfélag sem væri fúst til að taka á sig þessa áhættu eins og aðstæður eru á Kröflusvæðinu nema gegn mjög háum iðgjöldum. Ég get vel ímyndað mér að stór tryggingarfélög úti í heimi væru tilbúin til að tryggja Kröfluvirkjun og einnig gufuframleiðslu í borholum en þau mundu væntanlega vilja fá eitthvað fyrir snúð sinn. En það er greinilegt að ríkissjóður á ekki að gera það nema kaupverðið væri þá lækkað sem þessu nemi. En það kemur ekkert fram um það að svo hafi verið gert. Það er sem sagt nokkuð óvenjulegt að tryggingarstarfsemi sé rekin með þessum hætti nú á dögum.
Í þriðja lagi - og það er kannske veigamesta ástæðan fyrir því að ég tek til máls í þessum efnum - spurði ég og spyr um framtíð og rekstur Kröfluvirkjunar, hver eru áform kaupandans um rekstur þessarar virkjunar. Ég tel fullkomlega eðlilegt að spurt sé áður en ríkið lætur þessa eign sína af höndum, m.a. vegna þess að það skiptir máli fyrir skipulag raforkumálanna í heild sinni og það skiptir einnig miklu máli fyrir það byggðarlag sem næst er þessari virkjun og hefur orðið fyrir miklum áhrifum af uppbyggingu og starfrækslu hennar.
Ég harma það að þessi þáttur málsins hefur ekki komið hér inn í umræðuna og um hann hefur ekkert verið fjallað vegna þess að ríkið ber sérstaka ábyrgð í þessum efnum. Það er fyrir þess forgöngu sem virkjunin er sett niður á þessum stað og byggð upp á sínum tíma og það fólk, sem síðan hefur haft starfa sinn af því að vinna við þessa virkjun, uppbyggingu hennar og rekstur, hlýtur að eiga heimtingu á því að fá eitthvað að vita um það hvaða áform eru uppi hjá hinum nýja væntanlega eiganda virkjunarinnar um rekstur hennar. Ég vil benda á í þessu sambandi forsendur útreikninga sem koma fram í fskj. með frv. þar sem eru skýringar við töflu. Þar segir á bls. 8 í lið B þar sem verið er að skýra forsendur útreikninga í 2. og 3. dálki töflu á bls. 11, með leyfi forseta:
„Þar sem Landsvirkjun er ekki í tekjuöflun sinni jafnháð raunverulegri orkuframleiðslu Kröfluvirkjunar eins og núverandi rekstraraðili getur hún allt eins farið fram í öðrum virkjunum Landsvirkjunar og er þá hægt að stöðva Kröflu lengri tíma á hverju ári þannig að nýta megi mannskap til framkvæmda við viðhald og endurbætur í stað þess að nota aðkeypt vinnuafl í sama mæli og gert hefur verið.“
Hvað er verið að segja með þessari grein, herra forseti? Það er verið að segja það að Landsvirkjun geti mjög vel hugsað sér að nota Kröflu sem hreina varastöð, hreina varaaflsstöð, sem verði ekki keyrð nema brot úr ári, e.t.v. einhverjar vikur ef svo ber undir.
Þetta er óheppilegt og varhugavert í mínum huga af tveimur ástæðum, herra forseti. Í fyrsta lagi vegna þess að það er mjög óskynsamlegt að haga rekstri gufuaflsvirkjunar þannig. Það hentar mjög illa slíkri tegund virkjunar að standa ónotuð meiri hluta ársins. Það hefur margvíslega tæknilega erfiðleika í för með sér og hentar slíkri tegund virkjunar sérlega illa. Vatnsaflsvirkjun er hins vegar mjög auðvelt að stoppa og það hefur nánast engar hliðarverkanir fyrir þá tegund virkjunar. Þess vegna væri í mínum huga miklu skynsamlegra að keyra Kröfluvirkjun nánast allt árið. Í raun held ég að væri skynsamlegast að keyra hana 23 mánuði samfellt og láta síðan eftirlitsviðgerðir og þá skoðun, sem nauðsynleg er, fara fram annað hvert ár í einn mánuð. Þannig mundi ég a.m.k. standa að rekstri þessarar jarðgufuaflsstöðvar ef ég ætti hana.
Mér sýnist hins vegar hitt alveg ljóst að Landsvirkjun hugsi sér miklu fremur að nota Kröfluvirkjun sem hreina varastöð eða toppstöð. Það mun hafa þær afleiðingar að öll starfsemi í kringum virkjunina dregst mjög saman. Starfsfólki verður sagt upp og einungis endurráðið lítið af því. Það sem kannske skiptir þó meira máli er að öll þjónusta við virkjunina mun dragast stórlega saman. Það mun hafa víðtækar afleiðingar fyrir þetta litla byggðarlag sem að rekstri hennar stendur.
Það mætti einnig nefna í þessu sambandi, herra forseti, að í sama byggðarlagi er annað mjög stórt fyrirtæki að hluta til í eigu ríkisins, Kísiliðjan hf. Þar eru einnig ýmsar blikur á lofti um rekstur þess fyrirtækis og ýmis óvissa í sambandi við það. Það er því ósköp eðlilegt að uggur sé í fólki sem þarna hefur sest að, byggt sín hús og fjárfest þegar ríkið, jafnmikill áhrifaaðili og það hefur verið um uppbygginguna á þessu svæði, lætur nú allt í einu af hendi aðra stærstu eign sína þarna.
Ég vil lýsa þeirri skoðun minni hér og vil að hún komi fram í þingtíðindum að ríkið beri eftir sem áður fulla ábyrgð á því fólki sem þarna hefur verið í störfum og það undanþiggi sig ekki þeirri ábyrgð með því að selja Kröfluvirkjun í hendur Landsvirkjunar. Ég vildi óska þess að það væri einnig skilningur þeirra aðila sem leggja fram þetta frv. og það mætti þá koma hér fram þannig að það liggi fyrir.
Ég gæti út af fyrir sig gert ýmsar fleiri athugasemdir við þetta frv. og við kaupsamninginn sem það á að lögfesta en ég veit ekki hvort það hefur mjög mikið upp á sig á þessu stigi málsins.
Ég vil þó benda á að 8. gr. samningsins kveður einmitt á um þetta, að Landsvirkjun geti gert þær breytingar á skipulagi, rekstri og starfsmannahaldi við Kröfluvirkjun sem hún telur nauðsynlegar til hagræðingar á starfrækslunni og samhæfingar við annan rekstur Landsvirkjunar. Síðan er meiningin allra náðarsamlegast að gefa starfsmönnum Kröfluvirkjunar kost á endurráðningu í þær stöður sem til boða verða eftir þessa sameiningu. Má það kallast vel boðið af vandalausum.
Það sem hefði verið eðlilegt að gera að mínu mati, herra forseti, en hefur ekki verið gert við útreikninga til grundvallar þess verðs, sem bjóða á Kröfluvirkjun fyrir, er að gera dæmið upp frá sjónarhóli ríkissjóðs, að reikna það út hvað kemur hagstæðast eða hagstæðar út fyrir ríkissjóð sjálfan, að eiga Kröfluvirkjun, að láta hana framleiða á fullum afköstum allt árið og reyna með rekstrartekjum þannig að fá upp í fjármagnskostnað, eða að selja hana fyrir þetta verð.
Sú leið, sem hér hefur verið valin, er að reikna út hversu mikils virði væntanlegum kaupanda Kröfluvirkjun geti verið miðað við ákveðna framleiðslu. Hitt dæmið er það hversu mikinn hag ríkið eða Rafmagnsveiturnar gætu haft af því að eiga þessa virkjun og láta hana framleiða á fullu allt árið og hversu miklar tekjur gæfust þá upp í fjármagnskostnað. Það væri alveg nauðsynlegt, ef menn vildu vera heiðarlegir í málinu, að hafa bæði þessi dæmi útreiknuð og stillt upp hlið við hlið. Þetta hefur því miður ekki verið gert og ég harma það. Það er hægt að fá endalausar útkomur úr reikni dæminu sem stillt er upp í töflu 11 og gefur þessa heilögu tölu, 1170 millj. kr. Með því að hagræða forsendum, með því að gefa sér meiri eða minni framleiðslu, aðeins hærra eða aðeins lægra verð á raforkunni o.s.frv. er hægt að fá út hvaða tölu sem er. Ég skal með venjulegri vasatölvu og þó að hún sé svolítil biluð fá út útkomur allt frá 700 og upp í 1800 millj. kr. með því að hagræða þessum forsendum lítillega til. Það er ósköp einfalt mál.
Síðan hefur því ekki verið stillt upp hversu mikils virði Kröfluvirkjun væri ef hún yrði sett í full afköst og fengi að framleiða 70 mw., við skulum segja 23 mánuði á hverjum tveimur árum og selja það á markaðsverði. Það yrðu býsna drjúgar tekjur sem virkjunin með þeim hætti mundi skila inn í dæmið.
Það liggur fyrir að svokallaður viðverutími Kröfluvirkjunar getur verið mjög hár. Viðverutími er - svo að ég skýri það nú örlítið - sá tími sem virkjunin getur verið inni og skilað framleiðslu út í orkukerfið. Kröfluvirkjun hefur sýnt á undanförnum árum að hennar viðverutími að þessu leyti er mjög hár.
Það er enn einn kostur sem Kröfluvirkjun hefur og einhverjir hv. þm. hafa e.t.v. ekki áttað sig á. Hann er sá að hún er duglegust við að framleiða á veturna þegar aðrar virkjanir gjarnan eru í vandræðum. Þess vegna er það sem Krafla kemur mjög skemmtilega inn í orkukerfið að þessu leyti. Á sama tíma og gjarnan er vatnsþurrð í vatnsaflsvirkjununum, frost eru mikil síðla vetrar og erfiðast er um framleiðslu þar, þá gengur best að framleiða vegna þrýstifallsins í gufuaflsvirkjun. Að þessu leytinu til er Krafla í raun og veru metfé og mikils virði sem slík. Þessu ættu menn ekki að gleyma þegar verið er að fjalla um eðlilegt kaupverð Kröfluvirkjunar.
Það eru tæknilegir vankantar á bæði kaupsamningnum og frv. sem hann á að gilda sem hv. 3. þm. Reykv. hefur bent á og ég þarf engu við það að bæta. En ég vil svo segja að lokum, herra forseti: Til viðbótar þeim tæknilegu vanköntum tel ég ekki rétt að standa að þessari sölu, að þessari afhendingu Kröfluvirkjunar frá ríkinu yfir til Landsvirkjunar nema þessar spurningar og þessar forsendur, sem ég hef hér reifað, liggi tiltölulega ljóst fyrir. Ég tel að ríkið eigi ekki að afsala sér þessari virkjun nema fyrir liggi nokkurn veginn hvernig hana á að nota, hvernig á að reka hana, hvaða kjör muni bjóðast starfsfólkinu, hvaða áhrif yfirtakan muni hafa á viðkomandi byggðarlag o.fl. í þessum efnum. Það væri einnig fróðlegt að ræða framtíð Rafmagnsveitna ríkisins í ljósi þessarar nýju stöðu en ég ætla að geyma það til betri tíma, sömuleiðis fylkjaskipulag og annað sem undir það heyrir.
En ég vil endurtaka að síðustu þá skoðun mína að ég tel að ríkið hafi ekki með þessu á nokkurn hátt firrt sig ábyrg á því fólki, á því byggðarlagi sem hér á mestra hagsmuna að gæta, það dæmi hljóti jafnt eftir sem áður að vera óuppgert.