12.03.1986
Neðri deild: 63. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 3096 í B-deild Alþingistíðinda. (2671)
54. mál, sveitarstjórnarlög
Hjörleifur Guttormsson:
Herra forseti. Frv. það, sem hér er til umræðu, er nú komið til hinnar 3. umr. í hv. deild og það verður að segjast að umræðan er mjög í samræmi við þá málsmeðferð sem talsmenn ríkisstj. hafa beitt sér fyrir í þessu efni. Mál þetta fær ekki þann framgang sem eðlilegt hefði verið ef allur undirbúningur og málsmeðferð þess hefði verið með skynsamlegum og eðlilegum hætti af hálfu þeirra sem leggja málið hér fyrir.
Ég tek undir þau orð, sem fram komu hjá hv. 1. þm. Norðurl. v. hér áðan, að þetta er í eðli sínu ekki flokkspólitískt mál, á ekki að vera það, og menn getur greint á um einstaka þætti óháð því hvar þeir hafa skipað sér í stjórnmálaflokka og í hvaða þingflokkum þeir starfa hér á hv. Alþingi. En það er hins vegar jafnljóst að það er ríkisstj. og meiri hluti hennar á Alþingi sem ber alla ábyrgð á meðferð málsins í þinginu. Það er sannarlega ástæða til að gagnrýna það enn frekar en þegar hefur verið gert með hvaða hætti hún er.
Það hafa fallið mörg varnaðarorð í umræðunni, þessari umræðu og hinum fyrri um málið, bæði frá stuðningsmönnum ríkisstj. hér á þingi og frá okkur stjórnarandstæðingum. Hér greiddi t.d. einn þm. Sjálfstfl., hv. 1. þm. Vesturl., atkvæði gegn frv., einn af fáum, við 2. umr. málsins og þurfti enginn að velkjast í vafa um afstöðu hans til þessa frv. eins og það lá fyrir við 2. umr. Ég veitti því hins vegar athygli að hv. þm. Friðjón Þórðarson vann það góðverk, kannske fil að létta undir með 1. talsmanni meiri hl., hv. 2. þm. Reykv., að greiða einstökum greinum atkvæði við 2. umr. enda veitti ekkert af því að þeir sem hér voru í þingdeildinni legðu þar til aðstoð eins og rakið hefur verið. Ýmsar greinar fóru í gegnum 2. umr. með minni hluta atkvæða og með stuðningi stjórnarliða sem tóku þátt í atkvæðagreiðslunni þannig að henni gæti þokað fram hér s.l. mánudag.
Það voru vissulega þung orð sem féllu hér frá hv. 1. þm. Norðurl. v. Pálma Jónssyni í umræðunni áðan og raunar einnig við fyrri umræður þessa máls, en menn hljóta að taka eftir því þegar jafngrandvar maður og hv. 1. þm. Norðurl. v. lætur í það skína að heldur illar hvatir geti legið að baki málsmeðferðinni og tillöguflutningi um einstök atriði í þessu frv. og gerir því skóna að það sé til þess að veikja, af ráðnum hug e.t.v., stöðu sveitarfélaga út um landið, lítilla sveitarfélaga. Þetta eru þung orð og sannarlega alvarlegar ásakanir, en ég er ekkert hissa á því þó þau falli hér úr þessum ræðustól eins og á málinu hefur verið haldið af meiri hl. félmn., talsmanna hans, við 2. umr. og nú áframhaldandi.
Hv. 1. þm. Norðurl. v. taldi frv. það til gildis að þar er ekki verið að leggja til lögþvingaða stækkun sveitarfélaga. Ég get alveg tekið undir þau orð hans því að ég vil að það liggi fyrir að ég er ekki talsmaður þess að knýja fram sameiningu sveitarfélaga með lögum umfram það sem fram kemur í þessu frv. og greiddi ekki till. þar að lútandi atkvæði mitt við 2. umr. málsins.
Hér liggur fyrir till. við þessa umræðu frá meiri hl. félmn. sem ekki hefur verið enn mælt fyrir sérstaklega, en ég sé ekki að hún breyti nokkru um í rauninni til bóta frá því sem var í fyrri till. sem voru dregnar til baka við 2. umr. Hér eru nákvæmlega sömu lausatökin í sambandi við héraðsnefndirnar sem ætlað er að taka við hlutverki sýslunefnda og þarf ég ekkert að endurtaka það sem ég sagði um það efni við 2. umr. Það var líka rætt hér af hv. 1. þm. Norðurl. v. sem er stuðningsmaður sýslunefnda og vill viðhalda þeim. Ég er honum ekki sammála um það efni. Ég vil í staðinn koma á annarri skipan sem verði til þess að veita landsbyggðinni aukin tök í stjórnsýslu í landinu og að skapaður verði eðlilegur samstarfsvettvangur um hin stærri mál í héruðum sem ég gerði tillögu um við 2. umr. þessa máls að mynduð yrðu með lýðræðislegum hætti og öðrum hætti en upphaflega var gert ráð fyrir með ákvæðum í IX. kafla frv. sem felldur var út við 2. umr.
Ég tók eftir því við atkvæðagreiðslu um málið eftir 2. umr. málsins að till. um þriðja stjórnsýslustig, sem fyrir lágu, höfðu ekki ýkja mikið fylgi hér við þá atkvæðagreiðslu, en ég held raunar að það endurspegli engan veginn hug manna til þessara breytinga, a.m.k. ekki allra hér í hv. deild.
Ég skil vel að menn hafi verið gagnrýnir út í þau ákvæði sem hugmyndin var að lögfesta með ákvæðum IX. kafla frv. sem nú er brott fallinn eftir atkvæðagreiðslu um daginn. Þar var að mínu viti ekki eðlilega að málum staðið í öllum greinum, m.a. að ekki væri kosið með beinum lýðræðislegum hætti til héraðsnefnda. Ég lít einnig svo til að verkefni hins þriðja stjórnsýslustigs eigi fyrst og fremst að vera að taka við verkefnum og valdi frá ríkinu og færa út í héruðin. Brtt. mín, sem ég flutti við frv., laut að þessu og það liggur alveg skýrt fyrir hvaða hugmyndir eru þar að baki. Það er fjöldi verkefna sem að mínu mati er sjálfsagt og eðlilegt að héruðin taki við frá ríkinu, og fjármagni með, til að taka vind úr seglum þess miðstýrða valds sem safnað hefur verið saman í kringum starfsemi ríkisins hér í höfuðstaðnum. Ég tel hins vegar að það verði að ráðast að hve miklu leyti sveitarfélögin kjósa að leggja verkefni til þessa nýja stjórnsýslustigs, það eigi að vera þeim í sjálfsvald sett, en ég efast raunar ekki um að eftir að slík lýðræðislega kjörin héraðsþing væru komin á fjölgaði fyrr en varir þeim verkefnum sem sveitarfélögin kjósa sjálfviljug að fela slíkum héraðsþingum og héraðsstjórnum í umboði þeirra að annast fyrir sig sameiginlega. Ef menn ná saman og þegar menn ná saman, leyfi ég mér að segja, um slíka breytingu er engin ástæða til að viðhalda sýslunefndum sem eru vissulega vísir að þriðja stjórnsýslustigi eins og skipan þeirra er nú háttað, með vissa þætti framkvæmdavalds í sínum höndum og fjármagn til útdeilingar.
Ég tók eftir því að brtt. frá hv. þm. Jóhönnu Sigurðardóttur o.fl. Alþýðuflokksmönnum, sem lágu fyrir við 2. umr. og gengu þó ekki lengra en það varðandi þriðja stjórnsýslustigið að sett yrði á fót stjórnskipuð nefnd til þess að vinna að tillögugerð um það, hlaut ekki tilskilinn stuðning hér í þingdeildinni. Ég geri mér ekki von um að till. sú sem ég flutti og sú till. um héruð sem hér liggur enn fyrir og ég dró til baka við 2. umr. málsins eigi hér þann stuðning sem þyrfti og ég hef ákveðið, herra forseti, um leið og ég hef gerst meðflutningsmaður að till. sem hv. 3. þm. Vestf. er 1. flm. að, að láta ekki till. mína um héruð, sem enn liggur fyrir, ganga hér til atkvæða og dreg hana til baka. Ég geri það m.a. vegna þess að ég vil ekki að þm. séu enn frekar en orðið er, hv. þingdeildarmenn, að taka afstöðu gegn hugmyndinni um þriðja stjórnsýslustig í atkvæðagreiðslu og festa sig þannig kannske óþarflega í farinu gagnvart hugmyndinni, því að ég trúi því og treysti að hún eigi hér í reynd meira fylgi en fram hefur komið í atkvæðagreiðslum.
Ég hef tekið það fram og ítreka það enn að mér eru einstök atriði í þeirri till. sem ég hef gerst talsmaður fyrir og flutt hér ekkert heilög og ekkert viss um að það sé nákvæmlega það rétta eða besta skipunin sem þar er lögð til. Ég er reiðubúinn að eiga umræðu við menn um breytingar á þeim hugmyndum ef það mætti leiða til samkomulags og ég vil taka það fram að ég er síður en svo fallinn frá því að láta reyna á þessi mál hér í þinginu þó það verði síðar og með öðrum hætti að málið yrði hér upp tekið. Ég vænti þess að hv. þingdeildarmenn íhugi þessi efni og skoði þau í ljósi þess hversu gífurlega þýðingarmikið málið er og það í auknum mæli eins og mál eru að þróast alveg sérstaklega úti á landsbyggðinni.
Hv. 3. þm. Vestt. hefur mælt fyrir þeirri brtt. sem hann er 1. flm. að og ég stend að með honum ásamt fleiri hv. þingdeildarmönnum á þskj. 607. Ég þarf engu þar við að bæta. Það er till. sem er einföld í sniðum. Hún nær hygg ég til þess sem samstaða er um hér í hv. þingdeild hjá mönnum og ég vona að hún eigi hér nægjanlegan stuðning. Ég held að það væri óheillaspor að fara nú að lögfesta þær till. sem meiri hl. félmn. hefur hér gerst talsmaður fyrir og fyrir liggja en sem mikill ágreiningur er hér um og sem í rauninni skiptir ekki máli hvort bíða afgreiðslu eða verða afgreiddar margar hverjar, en aðrar eru hins vegar til mikils ófarnaðar. Og þó ég sé ekki talsmaður þess að viðhalda sýslunefndum er ég alveg sammála þeim sem vilja halda í þá skipan mála, að sú breyting sem hér er lögð til er algerlega óhæf. Sú héraðsnefndaskipan sem hér er gerð tillaga um af meiri hl. félmn. er gersamlega óhæf og alls ekki sæmandi virðingu þessarar ágætu deildar að ætla að fara festa slík ákvæði í lög eins og þar er lagt til. Ég er satt að segja alveg hissa á þeim grandvöru hv. þm., sem standa fyrir þessum tillöguflutningi, að leggja nafn sitt við þá ónefnu sem þar er á ferðinni.
Ég get svo tekið undir, sem mér láðist fyrr við umræðu um þetta mál, þau varnaðarorð sem fram komu hjá hv. 1. þm. Norðurl. v. varðandi orðfæri í þessu frv., varðandi ýmis nýnefni sem hér er verið að leggja til að tekin verði upp í lög og eru afskaplega illa til fundin, mörg hver a.m.k. Ég er ekki andstæðingur þess að fitjað sé upp á nýmælum í íslensku máli, það er nauðsyn í mörgum greinum, en menn þurfa að vanda sig við það og ekki síst hér á hv. Alþingi. Þar hefur því miður ekki allt til tekist sem skyldi í sambandi við þessa frumvarpsgerð.
Ég ætla, herra forseti, ekki að orðlengja þetta frekar. Afstaða mín til þessa frv. hefur komið fram á fyrri stigum umræðunnar hér í deildinni og ég hef markað mína meginafstöðu með því að gerast meðflm. þeirrar brtt. sem fyrir liggur á þskj. 607.