15.04.1986
Sameinað þing: 75. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 3912 í B-deild Alþingistíðinda. (3534)
407. mál, utanríkismál
Félmrh. (Alexander Stefánsson):
Herra forseti. Ég vil um leið og ég vísa til skýrslu hæstv. utanrrh. um utanríkismálin í heild og afstöðu ríkisstjórnar til síðustu atburða ræða nokkuð um Alþjóðavinnumálastofnunina í Genf.
Þann 19. október s.l. voru liðin 40 ár síðan umsókn Íslands að Alþjóðavinnumálastofnuninni í Genf var tekin til afgreiðslu og samþykkt. Mér þykir því rétt að nota þessi tímamót til að rifja upp eitt og annað um Alþjóðavinnumálastofnunina og minna á það merka starf sem hún hefur unnið frá því að hún varð til.
Rétt hefur þótt að gera nokkrar breytingar á því formi sem fram til þessa hefur verið viðhaft við skýrslugjöf til Alþingis um alþjóðavinnumálaþingin og færa það nær því sem gert er ráð fyrir í stofnskrá stofnunarinnar. Í 19. grein hennar er kveðið á um skyldur aðildarríkja til að leggja þær samþykktir, sem alþjóðavinnumálaþingin hafa gert, fyrir þann handhafa opinbers valds sem mál ber undir þannig að hægt sé að setja lög henni til framkvæmdar eða hægt sé að gera aðrar ráðstafanir til að stuðla að framkvæmd samþykktarinnar. Þessari skyldu hefur verið fullnægt af Íslands hálfu með því að skýrslum um alþjóðavinnumálaþingin hefur verið dreift til þm. Ég er þeirrar skoðunar að réttara sé að Alþingi sé gerð formlega grein fyrir vinnumálaþingunum og að skýrslum um þau sé dreift sem þingskjölum til þm. og legg til að það verði gert framvegis. Þessi háttur er hafður á í þeim löndum sem við Íslendingar erum skyldastir stjórnskipulega og menningarlega.
Eins og ég gat um í upphafi máls míns eru liðin 40 ár síðan umsókn Íslands að Alþjóðavinnumálastofnuninni var samþykkt. Aðdragandinn að aðild var samþykkt þáltill. 15. okt. 1943 þar sem ríkisstjórninni var falið að athuga um þátttöku í stofnuninni. Ári síðar, 7. desember 1944, ályktaði Alþingi að fela ríkisstjórninni að sækja fyrir Íslands hönd um upptöku í Alþjóðavinnumálastofnunina. Á 27. þingi hennar, sem haldið var í París 1945, var tillagan tekin til afgreiðslu og samþykkt einróma. Það gerðist 19. október.
Þótt 40 ár séu liðin frá því að umsókn Íslands að Alþjóðavinnumálastofnuninni var samþykkt er stofnunin mun eldri. Þau ákvæði sem lágu til grundvallar stofnun hennar er að finna í friðarsamningum sem ganga undir heitinu Versalasáttmálinn en hann var undirritaður 28. júní 1918.
Í XIII. kafla Versalasáttmálans eru ákvæði um það að komið skuli á fót sérstakri stofnun er hafi það hlutverk að reyna að ráða bót á þeim félagslegu vandamálum sem öll ríki eigi við að stríða og aðeins verði sigruð með sameiginlegu átaki allra þjóða. Sérstaklega er tekið fram að varanlegur friður verði ekki tryggður nema félagslegu réttlæti sé fyrst komið á innan þjóðfélaganna sjálfra vegna þess að vísirinn að árekstrum sem einatt leiða til styrjalda þjóða á milli felist í því félagslega ranglæti sem milljónir manna eigi við að búa í hinum ýmsu löndum.
Í síðari greinum XIII. kafla sáttmálans er nánar kveðið á um stofnun þessara alþjóðasamtaka og meginlínur lagðar fyrir starfsemi hinnar nýju stofnunar. Hún sá dagsins ljós árið 1919 eins og áður segir og hlaut nafnið Alþjóðavinnumálastofnunin. ILO, eins og hún er skammstöfuð í ræðu og riti, er þannig eitt af mörgum afkvæmum fyrri heimsstyrjaldarinnar og er nú svo komið að hún er eina stofnun Þjóðabandalagsins sem enn er á lífi. Árið 1946 fékk hún ný og mikilvæg viðfangsefni þegar hún tengdist Sameinuðu þjóðunum og varð ein af sérstofnunum þeirra.
Stofnþing Alþjóðavinnumálastofnunarinnar var háð í Washington í Bandaríkjunum vorið 1919 og þar var fyrsta stofnskráin samþykkt 11. apríl. Öll ríki sem stóðu að stofnun Þjóðabandalagsins voru sjálfkjörnir aðilar að Alþjóðavinnumálastofnuninni þegar hún var stofnsett og hvert það ríki sem gekk í Þjóðabandalagið varð um leið aðili að Alþjóðavinnumálastofnuninni. Flest munu aðildarríki ILO hafa orðið 55 fyrir síðari heimsstyrjöldina en þau eru nú 141.
Á þeim rúmlega 65 árum sem Alþjóðavinnumálastofnunin hefur starfað hefur óneitanlega töluvert miðað í áttina að þeim fjölmörgu umbótamálum sem nefnd eru í þeim inngangi, sérstaklega í okkar heimshluta, en samt sem áður er rétt að vekja athygli á tvennu:
Í fyrsta lagi hafa Íslendingar enn ekki séð ástæðu til að staðfesta nema 14 af þeim 161 alþjóðasáttmála sem alþjóðavinnumálaþingin hafa afgreitt. Í annan stað skulum við ekki gleyma að í öðrum heimshlutum býr fólk við það erfið kjör að þau eru eins langt og hugsast getur frá því sem við þekkjum. Alþjóðavinnumálastofnunin og ekki síst þær þjóðir innan vébanda hennar sem byggja okkar heimshluta eiga enn fyrir höndum mikið verk óunnið við að liðsinna þessu fólki á þann hátt sem það sjálft kýs.
Herra forseti. Ég hef hér að framan gert í örstuttu máli nokkra grein fyrir aðdragandanum að stofnun Alþjóðavinnumálastofnunarinnar og þeim háleitu markmiðum sem hún vinnur að. Einnig hef ég drepið á forsögu aðildar Íslands að stofnuninni. Á yfirstandandi Alþingi hefur verið dreift til hv. þm. skýrslum um þing Alþjóðavinnumálastofnunarinnar árið 1983 á þskj. 473, 1984 á þskj. 418 og árið 1985 á þskj. 628.
Síðast liðin ár hefur verið unnið að ýmsum breytingum á starfsháttum í félmrn. og það hefur einnig átt sinn þátt í að útgáfa þeirra skýrslna, sem hér eru lagðar fram, hefur dregist. Ég vænti þess að nú sé það mál komið í þann farveg að hægt verði í framtíðinni að gefa Alþingi skýrslu um alþjóðavinnumálaþingin innan hóflegs tíma frá þingslitum. Í því felst að stefnt verður að því að láta hana koma fram um svipað leyti og Alþingi fjallar almennt um samskipti Íslands við önnur ríki og alþjóðastofnanir.
Ég mun vegna takmarkaðs ræðutíma einungis víkja að nokkrum atriðum í þskj. 628 en það hefur að geyma skýrslu um alþjóðavinnumálaþingið 1985.
71. alþjóðavinnumálaþingið var haldið í júnímánuði á síðasta ári. Þingið afgreiddi samþykktir og tillögur um hagskýrslugerð um atvinnumál og um heilsugæslu á vinnustöðum. Einnig var tekið stórt skref í þá átt að leiða til lykta 25 ára gamalt deilumál varðandi skipulagsmál ILO.
Á þinginu náðist samkomulag um að afnema annars vegar fastasæti tíu aðildarríkja heimsins í stjórnarnefndinni og hins vegar þann mun sem er á aðal- og varamönnum í nefndinni.
Ítarleg grein er gerð fyrir fyrirhuguðum breytingum á skipulagi ILO í skýrslunni en áætlað er að tillögur um breytingar á stofnskrá Alþjóðavinnumálastofnunarinnar verði á dagskrá vinnumálaþingsins nú í sumar.
Í skýrslunni um 71. alþjóðavinnumálaþingið er að finna samþykkt og tillögu um hagskýrslugerð um atvinnumál sem þingið afgreiddi. Hér er um að ræða endurskoðun á samþykkt nr. 63 frá árinu 1938 um hagskýrslur um laun og vinnutíma. Þess má geta að samþykktin frá 1938 þótti ekki lengur vera í takt við tímann og því nauðsynlegt að gera nýja samþykkt. Á þann hátt verði stuðlað að því að tölfræðilegar upplýsingar um málefni vinnumarkaðarins frá þeim aðildarríkjum ILO sem staðfesta hana verði sambærilegri og betri grundvöllur fyrir áætlanagerð á þessu sviði.
Alþjóðavinnumálaþingið 1985 afgreiddi einnig samþykkt og tillögu um heilsugæslu á vinnustöðum. Samþykktin gerir ráð fyrir samstarfi atvinnurekenda og launafólks um fyrirbyggjandi heilsugæslu innan fyrirtækja og bætt vinnuumhverfi. Í þessu sambandi er rétt að geta þess að alþjóðavinnumálaþingin hafa afgreitt nokkrar samþykktir sem snerta öryggi og hollustuhætti á vinnustöðum. Ég mun á næstunni beita mér fyrir athugun á því hvaða samþykktir sé rétt að Ísland staðfesti á þessu sviði.
Herra forseti. Ég hef í ræðu minni gert nokkra grein fyrir aðdraganda stofnunar Vinnumálastofnunarinnar og aðild Íslands að henni. Vegna takmarkaðs ræðutíma hefur mér einungis gefist tækifæri til að geta um helstu atriðin sem koma fram í skýrslu um 71. alþjóðavinnumálaþingið þótt einnig hafi verið dreift til þm. skýrslum um vinnumálaþingin 1983 og 1984.
Ég vil að lokum taka fram að þótt Ísland sé smáríki í samanburði við önnur ríki heimsins vegur atkvæði okkar á fundum alþjóðasamtaka, eins og t.d. Sameinuðu þjóðanna og Alþjóðavinnumálastofnunarinnar, jafnþungt og annarra ríkja. Slíkum rétti til áhrifa fylgja jafnframt skyldur sem við verðum að uppfylla eins og fjárráð og mannafli leyfa. Við Íslendingar verðum að hafa smæð okkar í huga þegar um stórar alþjóðastofnanir er að ræða en við megum ekki láta hugfallast og vera óvirkir áhorfendur.
Við höfum á mörgum sviðum náð lengra en milljónaþjóðirnar, t.d. á sviði félags- og menntamála. Á þeim sviðum geta margar þeirra lært ýmislegt af okkur. Á hinn bóginn getum við lært ýmislegt af þeim á öðrum sviðum, e.t.v. sömu sviðum. Eitt af hlutverkum alþjóðastofnana er einmitt upplýsingamiðlun af þessu tagi á milli ríkja heimsins. Á þann hátt er stuðlað að framþróun og velmegun allra íbúa jarðarinnar og eins og segir í inngangi stofnskrár Alþjóðavinnumálastofnunarinnar: Bætt úr því félagslega ranglæti sem milljónir eiga við að búa í ýmsum löndum og er vísirinn að árekstrum sem einatt leiða til styrjalda þjóða í milli.
Herra forseti. Hv. 3. landsk. þm. gerði í ræðu sinni fyrr í kvöld fyrirspurnir sem ætlast var til að ég gæfi nokkur svör við. Hún spurðist fyrir um samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 158, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda. Það sem hún spyr um er fyrst og fremst hvort félmrh. hafi látið fara fram athugun á samþykktinni með það fyrir augum að samþykktin verði staðfest af Íslands hálfu. Svarið er já. Sú athugun hefur farið fram. Um þetta mál hefur verið ágreiningur milli aðila vinnumarkaðarins hér á landi þar sem aðstaða á þeim tíma sem fyrst og fremst var rætt um þessa samþykkt var mjög erfið að mörgu leyti. Þessi aðstaða hefur breyst til batnaðar með nýjum kjarasamningum sem hafa tekið meira mið af þessu ákvæði samþykktarinnar. Svar mitt er það að þetta mál er nú til umfjöllunar í nefnd á vegum félmrn. sem fjallar um málefni Alþjóðavinnumálastofnunarinnar. Í þessari nefnd eiga sæti aðilar vinnumarkaðarins. Á það hefur verið lögð áhersla að gera vandaða úttekt á þessu máli. Það er ljóst að hér má ekki flasa um of því að málið er vandasamt en allar líkur eru til að hægt verði að koma með þau rök frá þessari nefnd á þessu ári að hægt verði á grundvelli þeirra að taka ákvörðun um það hvort Ísland staðfestir þessa samþykkt eður ei.
Herra forseti. Ég sé ekki ástæðu til að tefja umræður hér. Ég endurtek það sem ég sagði í upphafi að ég tek undir það sem kemur fram í hinni vönduðu skýrslu hæstv. utanrrh. Auðvitað erum við allir hv. þm. og væntanlega þjóðin öll sammála um að full ástæða er til þess að líta alvarlegum augum þá atburði sem nú eru að gerast og reyna að sameina kraftana til þess að draga úr og koma í veg fyrir þær hörmungar sem sú hryðjuverkastarfsemi leiðir af sér sem gengur yfir heiminn.