19.04.1986
Efri deild: 82. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 4208 í B-deild Alþingistíðinda. (3873)
387. mál, þjónustu- og endurhæfingastöð sjónskertra
Menntmrh. (Sverrir Hermannsson):
Frú forseti. Samtök kennara hafa lengi haft á stefnuskrá sinni lögverndun starfsheitis kennara ásamt endurskoðun á lögum nr. 51 frá 1978, um embættisgengi kennara og skólastjóra.
Haustið 1984 skýrði þáv. menntmrh. Ragnhildur Helgadóttir frá því að hún væri reiðubúin til þess að skipa nefnd fulltrúa tilnefndra af kennarasamtökunum til að starfa með fulltrúum menntmrn. að því að gera tillögur að frv. um lögverndun starfsheitis kennara sem væri sambærileg við lögverndun á starfsheiti bókasafnsfræðinga svo að það sé nefnt og lög gilda um nr. 97 frá 1984.
Nefndin var skipuð í október sama ár, 1984, og segir í skipunarbréfi að hún skuli vinna að gerð lagafrv. um lögverndun starfsheitis kennara. Í nefndina voru skipuð þau Hörður Lárusson deildarstjóri, Kristín H. Tryggvadóttir, deildarstjóri fræðsluskrifstofu Reykjanesumdæmis, Hanna Kristín Stefánsdóttir kennari, Kristján Bersi Ólafsson skólameistari, Sigurður Helgason deildarstjóri og Sólrún Jensdóttir skrifstofustjóri sem jafnframt var formaður nefndarinnar. Þórunn J. Hafstein, lögfræðingur og deildarstjóri, starfaði með nefndinni.
Þegar nefndin hóf störf kom fram að kennarar töldu lögverndun starfsheitis sambærilega við þá sem bókasafnsfræðingar höfðu hlotið með lögum nr. 97 frá 1984 ekki nægjanlega þar sem þau lög fela ekki í sér lögverndun starfsréttinda. Lögðu kennarar þunga áherslu á endurskoðun á lögum um embættisgengi kennara og skólastjóra, sem eru lög nr. 51 frá 1978, samhliða lögverndun á starfsheiti. Niðurstaðan varð sú að ráðherra heimilaði fulltrúum ráðuneytisins í nefndinni að kanna hvort unnt væri með viðunandi hætti að ná samkomulagi um ein lög þar sem bæði væri kveðið á um starfsheiti og starfsréttindi án þess að skólastarfi í landinu væri stefnt í hættu sökum kennaraskorts. Á þessum forsendum hélt nefndin áfram störfum og varð sammála um það frv. sem hér liggur fyrir.
Helstu atriðin í frv. þessu og þau sem skilja það frá gildandi lögum um embættisgengi kennara og skólastjóra eru:
1. Lögverndun starfsheitis er nýmæli. Það er nýtt í lögum.
2. Þau skilyrði sem uppfylla skal til þess að öðlast starfsréttindi eru nær óbreytt. Ég legg mjög mikla áherslu á að skv. eldri lögum um embættisgengi er þetta frv. til laga, sem hér er borið fram, ekki nýmæli.
3. Matsnefnd, sem hefur verið starfandi um þetta, er skipt í tvær deildir að segja má. Matsnefnd, sem fjallar um hvort umsækjandi um starf uppfyllir sett skilyrði, leiki á því vafi, er starfandi skv. núgildandi lögum. Í stað þess að í henni sitji fulltrúar tilnefndir af Kennaraháskóla Íslands og Háskóla Íslands auk formanns, sem er skipaður af menntmrh., er gert ráð fyrir að nefndirnar verði tvær, fyrir grunnskólastig og fyrir framhaldsskólastig. Samkvæmt gildandi lögum, embættisgengislögum eins og það heitir á vondu máli, eru ákveðin skilyrði einungis sett ef um er að ræða skipun í starf en í frv. er gert ráð fyrir að sömu skilyrði um menntun þurfi að uppfylla til þess að fá setningu og/eða ráðningu, þ.e. að óheimilt er að skipa, setja eða ráða til kennslustarfa annan en þann sem uppfyllir þau menntunarskilyrði sem nú er krafist við skipunina.
Þetta er meginbreyting frá gildandi lögum. Skv. þeim er heimilt að setja og ráða menn til kennslustarfa þótt þeir hafi ekki full réttindi. Skv. frv. þessu verður þetta óheimilt. Hins vegar er gert ráð fyrir að heimilt sé að sækja um undanþágur til að ráða réttindalausa aðila til kennslustarfa ef ókleift reynist að fá réttindamenn í kennslustarf. Í þessum tilgangi er gert ráð fyrir að menntmrn. starfræki tvær undanþágunefndir sem ég gat um fyrr, eina fyrir hvort skólastig, og geti þær heimilað lausráðningu starfsmanna til kennslustarfa. Gert er ráð fyrir í bráðabirgðaákvæði að þeir sem hafa unnið við kennslu undanfarin ár, án réttinda, fái tækifæri til að afla þeirra á næstu árum.
Ég sparaði orð mín í umræðum í Nd. í gær af því sem að hér líður að lokum starfa Alþingis og menn hafa ekki ráðrúm til að skopa skeiðið að hverju einu sem um munn líður hjá mönnum. Ég nefni málafærslu hv. 1. þm. Norðurl. v. þar sem hann virtist leggja út af frv. sem hefði verið samið fyrir hann sérstaklega og er ekki hér að líta í þessu þar sem hann virtist álíta að með þessu frv. væri verið að sópa út þeim kennurum réttindalausum, sem kallaðir eru, í heilu slengi frá kennarastörfum. Þetta er fjarri öllu lagi.
Þetta frv. er frv. sem kennarasamtökin hafa fallist á og miðar miklu skemur áleiðis en þau vildu krefjast. Kennarar slógu af kröfum sínum þann veg að hér er um enga grundvallarbreytingu að tefla, heldur verður það að vísu, má segja, þyngra í vöfum að réttindalausir kennarar verði ráðnir til starfa, en af minni hálfu verður það framkvæmt með þeim hætti að ekki kemur annað til greina en að kennarar, þótt ekki hafi réttindi með þeim hætti sem krafist er skv. lögum, verði ráðnir til starfa, um það þarf ekki að tefla. En hér er líka um það að ræða að það verður þrýstingur til þess að menn afli sér réttinda. Á það vil ég leggja áherslu og að því vil ég stuðla. Þetta er að sínu leyti þáttur í kjarasamningum sem gerðir voru. Ég kalla það svo og hlýt að sækja það með miklum ákafa að við náum þessu fram til þess að fá að vinna frekar að réttindamálum kennara og efla kennarastéttina sem á og hefur átt mjög í vök að verjast.
Ég bið og segi að hið háa Alþingi geri sér grein fyrir því að við nálgumst töluverða ófæru vegna kennara, vegna kjara þeirra og vegna stöðu. Það er engu tali takandi hversu um hefur breytt á örskömmum tíma frá því sem staða kennara var orðin eftirsóknarverð í það nú að menn virðast ekki leggja það á sig né sækjast eftir því að verða þessir uppalendur ungviðis okkar.
Hér er skammt stigið í átt til þess að fullnægja þeim kröfum sem kennarar hafa gert. Ég treysti mér ekki til þess og neitaði því með öllu, og fyrirrennari minn var sammála því, að taka af skarið um það að stemma stigu við því að réttindalausir kennarar fengju ráðningu og við gætum notið starfskrafta þeirra. Það kom ekki til mála og ég legg mjög mikla áherslu á að ekki verði með neinum hætti hindrað að þeir verði ráðnir til starfa og að við njótum starfskrafta þeirra áfram, þeirra manna sem eftir lögum og reglum eru taldir réttindalausir. Ég legg höfuðáherslu á að við framkvæmdina, og þess mun ég gæta, kemur ekki til nokkurra greina að ég muni með neinum hætti stuðla að því að kennarar, þótt ekki hafi notið þessara réttinda sem kveður á um í lögum, komist ekki að verkum sínum vegna þess að um ófyrirsjáanlega framtíð þurfum við á þeim að halda. Og þótt þetta sé þrengt þessum hætti mun ég, meðan ég er í þessari stöðu minni, stuðla að og beita mér fyrir og ráða úrslitum um að engu verður breytt í því að við fáum notið þessara kennara áfram.
En þessi nýju lög, þótt ekki skili miklu til handa kennurum, eru að mínum dómi mjög mikilvæg til þess að við getum haldið áfram að semja um og/eða komast að samkomulagi um frekari starfsréttindi og betri kjör til handa kennurum. Þess vegna hlýt ég að leggja áherslu á að þetta nái fram að ganga og það kom mér gleðilega á óvart hversu hv. Nd. tók vel og skynsamlega á þessu máli, þannig að ég treysti því alveg að hv. Ed. muni ekki verða síðri í verkum sínum og legg svo til, frú forseti, að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til 2. umr. og menntmn.