19.04.1986
Neðri deild: 89. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 4235 í B-deild Alþingistíðinda. (3925)
413. mál, þjóðarátak til byggingar þjóðarbókhlöðu
Jón Baldvin Hannibalsson:
Herra forseti. Í einum af sínum þekkilegu blaðagreinum nú nýverið í Morgunblaðinu 17. apríl rifjar forseti vor upp forsögu þessa máls, sem er vægast sagt harmkvælasaga. Það er saga um stór loforð og litlar efndir, fögur fyrirheit en innistæðulausar ávísanir mestan part hingað til með þó einni meiri háttar undantekningu. Þá er um að ræða þær framkvæmdir sem urðu við að koma þessu húsi undir þak á menntamálaráðherraárum hæstv. forseta.
Ekki ætla ég að staldra lengi við forsögu málsins, en það á skráða sögu til ársins 1956 eða 1957. Nefndir hafa verið skipaðar, þáltill. samþykktar, hátíðlegar yfirlýsingar gefnar um að í tilefni af stórafmælum þjóðarsögunnar skuli þjóðarbókhlaðan verða afmælisgjöf þjóðarinnar til sjálfrar sín.
Þannig hefur þetta mál velkst í 35 ár og nú er svo komið að hæstv. menntmrh., nýtekinn við embætti, unir því ekki lengur og vill taka á sig rögg og lúka málinu með þriggja ára áætlun og leggur fram frv. hér til fjáröflunar um það mál.
Í framhaldi af þessari forsögu vil ég í sem skemmstu máli lýsa því yfir að ég og mínir félagar í þingflokki Alþfl. viljum leggja okkur fram um að þessi vanefndakrónika verði ekki öllu lengri. Við tökum undir það, sem hér hefur verið sagt, að það er kominn tími til að Alþingi reki af sér slyðruorðið og standi við gefin fyrirheit og samþykktar þáltill. í þessu efni.
Spurningin er hins vegar fremur sú, eins og reyndar kemur fram í grein hæstv. forseta, að það liggur ekki endilega á borðinu að menn séu allir sáttir við hugmyndir hæstv. menntmrh. um hvernig að málinu skyldi staðið. Í þessari blaðagrein segir forseti, með leyfi hans sjálfs:
„Núverandi menntmrh. hefur sýnt áhuga á að koma þessu máli á hreyfingu á ný. Deila má um fjáröflunar hugmyndir hans og hvernig þar er að verki staðið. Mörgum sýnist að hugmyndir hans séu ekki líklegar til að sameina almenning og stjórnmálamenn um þetta mál eða auka skilning landsmanna á mikilvægi þess. Um það ætla ég ekki að dæma.“
Ég vil aðeins vekja athygli manna á því að hér er verið að leggja fram tillögur um fjáröflun sem fyrst koma til framkvæmda árið 1987 og væntanlega til þriggja ára, 1987, 1988 og 1989. Skv. því er ráðrúm fyrir hæstv. ráðh. og þann þingmeirihluta sem hér er að undirbúa sína tillögugerð um fj áröflun með öðrum hætti og ganga frá þeim með eðlilegum og þinglegum hætti fyrir afgreiðslu fjárlaga í haust án þess að þetta mál tefjist af þeim sökum frá því sem þegar er orðið.
Ég vil leyfa mér að rifja það upp að við fjárlagaafgreiðslu fyrir árið 1986 var flutt till. um fjáröflun til byggingar þjóðarbókhlöðu. Það var ein till. af þeim 74 sem við Alþýðuflokksmenn fluttum. 21. brtt. við fjárlög hljóðaði svo:
„Við 4. gr., nýr liður, Þjóðarbókhlaða, 25 millj. kr.“ Ef þessi till. hefði verið samþykkt hefðu a.m.k. verið fjármunir til að undirbúa næsta áfanga nú þegar á þessu ári. En svo undarlega vill til að hæstv. menntmrh. og flokksbræður hans allir og reyndar allur stjórnarmeirihlutinn sýndi þessu máli ekki meiri skilning eða áhuga þá en svo að þessi till. var felld.
Það þýðir ekki að svara því til að þetta hafi verið ónóg vegna þess að þessi till. fjallar ekki um neitt fyrr en árið 1987. Hún var vissulega nægileg - ef málið hefur legið í láginni á undanförnum árum eða í tíð forvera hæstv. menntmrh. - til að taka upp þráðinn og til að tryggja að undirbúningur málsins væri vel á veg kominn, þannig að hægt væri að taka til hendinni við framkvæmdir á árinu 1987 þegar rýmri fjárlagaheimildir lægju fyrir.
En sá menntmrh., sem vill beita sér fyrir þessu, ætti væntanlega einnig að hafa skilning á því að ef við viljum fá aukið olnbogarými innan ramma fjárlaga til að leggja fram myndarlega til verklegra framkvæmda, ekki hvað síst við þarfar menningarlegar framkvæmdir eins og byggingu þjóðarbókhlöðu, þá þarf um leið að vera vilji fyrir því að færa til fé innan ramma fjárlaga og til þess er svigrúm. Við fluttum till. um bæði sparnað og niðurskurð, um nýja tekjuöflun sem gerði þetta kleift, og auðvitað er það hinn eðlilegi framgangsmáti.
Það er þess vegna ekki úr sérlega sterkri taflstöðu sem hæstv. menntmrh. snýr sér t.d. til stjórnarandstæðinga, sem málinu eru velviljaðir, nú þegar hann er búinn að fella fyrir okkur till. um fjárveitingu til málsins, en kemur síðan að því verki loknu og fer fram á það að nú samþykkjum við auknar skattálögur til að verja fé til þessara framkvæmda sem hæstv. ráðh. sjálfur hafði fellt.
Þá er á það að líta að hér er lögð fram till. um að skattstofninn, sem nýttur verður í þessu skyni, verði sérstakur eignarskattsauki. Það er kunnara en frá þurfi að segja að við jafnaðarmenn höfum í tvígang lagt fram till. um að sá skattstofn skuli nýttur og röksemdafærsla okkar fyrir því er kunn. Ég ætla ekkert að endurtaka þá röksemdafærslu hér. Seinast fluttum við þær till. við gerð seinustu fjárlaga, um sérstakan stigbreytilegan eignarskattsauka á stóreignir, einkum og sér í lagi félaga, þegar um er að ræða skuldlausan eignarskattsstofn af verulegum fjárhæðum. Skv. þeim till. okkar var um að ræða tekjustofn upp á hálft sjötta hundrað millj. kr.
Það er líka kunnara en frá þurfi að segja að úr röðum þeirra sjálfstæðismanna hefur komið oft og tíðum hin harðasta andstaða við þessa skattlagningaraðferð. Sér í lagi minnist ég þess að formaður Sjálfstfl., hæstv. fjmrh., hefur hvað eftir annað haft allt á hornum sér um þennan skatt, talið hann skatta óréttlátastan og með öllu ólíðanlegan og komi ekki til greina út frá grundvallarsjónarmiðum sjálfstæðismanna að samþykkja hann. Enda er því haldið fram að hér sé um að ræða tvísköttun þó að þau rök standist ekki þegar við lítum til baka til þess með hvaða hætti eignamyndun hefur orðið hér í landi í skjóli óðaverðbólgu og neikvæðra vaxta á umliðnum árum. (Menntmrh.: Ég kom því samt fram.) Þar er einmitt komið mínu máli, hæstv. menntmrh., að það er ástæða til að fagna því út af fyrir sig, þeim sinnaskiptum sem nú hafa orðið í málflutningi sjálfstæðismanna.
Þótt í litlu sé þýðir þessi till., sem ég skil svo að hafi farið í gegnum þingflokk Sjálfstfl., að Sjálfstfl. hafi hér með látið af andstöðu sinni við eignarskattsauka - (Menntmrh.: Rétt.) Rétt, gleður mig að heyra það, hæstv. menntmrh. (Gripið fram í: Er það nú víst?) Það liggur ljóst fyrir að Sjálfstfl. hefur tekið sinnaskiptum. Hann hefur fallist á að framlengja eignarskattsauka til þriggja ára. Skattformið eða útfærslan er að vísu á annan veg en við hefðum kosið, við hefðum kosið að hann væri stigbreytilegur og legðist með meiri þunga á félög en hér er gert ráð fyrir. En þótt í smáu sé er ástæða til að fagna þessum sinnaskiptum.
Í framhaldi af því vil ég taka fram að ef niðurstaðan verður sú eftir umfjöllun í nefnd að við þm. Alþfl. föllumst á þetta nú, ef hún verður sú, þá er það ekki hvað síst vegna þess að þar með teljum við að Sjálfstfl. hafi staðfest fylgi sitt við þessa skattlagningaraðferð og fallið frá allri andstöðu sinni við það að þessi skattstofn verði nýttur til þarfra mála.
Þá á ég ekki hvað síst við t.d. að við höfum á þessu þingi flutt till. enn einu sinni um húsnæðismál þar sem er hugmyndin um kaupleiguíbúðir, þ.e. lausn á húsnæðisvanda láglaunafólks í landinu. Skv. þeim till. þarf að verja til Byggingarsjóðs verkamanna um 550 millj. kr. á þessu ári. Þar af er þegar gert ráð fyrir að í samkomulagi við lífeyrissjóðina sé varið 200 millj. kr. Þar vantar því á rúmlega 300 millj. kr. Við höfum hingað til lagt til að til þessara verkefna til að leysa húsnæðisvandann verði einmitt farin sú leið, sem hæstv. menntmrh. leggur hér til að því er varðar þjóðarbókhlöðu, þ.e. með eignarskattsauka. Ég vildi þá mega vænta þess af hæstv. menntmrh. að hann í framhaldi af þessum tillögum sínum styðji við bakið á okkur um það að þessi lausn verði einnig látin ganga til þess að leysa láglaunavandann og þar með skapist þá meiri samstaða meðal þingheims um að fara þessa leið.
Herra forseti. Ég ætlaði ekki að svo stöddu að hafa um þetta fleiri orð. Ég árétta það að í ljósi sögu og eðlis þessa máls eru ég og mínir flokksbræður, það ég best veit, allir af vilja gerðir að greiða götu þess. Við viljum leggja menntmrh. lið við að reka slyðruorðið af Alþingi í þessu máli.
Við höfum uppi vissar efasemdir um að þetta mál eitt verði leyst með því að nýta þennan tekjustofn. En þó kann það að vega þungt í okkar huga ef fyrir liggur að þar með láti Sjálfstfl. sem slíkur af andstöðu sinni við þessa skattlagningaraðferð sem við teljum réttláta og eðlilega miðað við aðstæður í íslenskum þjóðarbúskap. Þar með viljum við ganga út frá því sem gefnu að þeir láti þá af andstöðu sinni við það skattlagningarform þegar kemur að öðrum þörfum málum sem brýnt er að hrinda fram og stuðla að tekjujöfnun og félagslegu öryggi í þjóðfélaginu.