28.11.1985
Sameinað þing: 23. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 1038 í B-deild Alþingistíðinda. (787)
17. mál, fylkisstjórnir
Skúli Alexandersson:
Herra forseti. Af hverju skyldi sú umræða, sem hér hefur átt sér stað um till. til þál. um gerð frv. til stjórnskipunarlaga um fylkisstjórnir svo og fyrri umræða og reyndar umræðan hér á fundinum um tillögu þál. um nýja byggðastefnu og valddreifingu til héraða og sveitarfélaga, vera til komin? Ég held að það sé fyrst og fremst af tvennu. Það er í fyrsta lagi af því að á undanförnum árum og áratugum hafa sveitarfélögin í landinu orðið veikari og veikari, annað stjórnsýslustigið okkar hefur orðið veikara og veikara. Á síðustu þremur árum hefur síðan sá háttur verið á hafður að þær tekjur, sem runnið hafa til þessa stjórnsýslustigs og þessa hluta framkvæmdavaldsins, ef orða mætti það svo, hafa verið minnkaðar og minnkaðar hér á hv. Alþingi. Lausnin og andófið gegn þessu kemur fram í þessum tillögum.
Ég er ekki á því að styrking sveitarfélaga og aukin valddreifing eigi sér stað með því að myndaðar verði fylkisstjórnir í landinu. Ég held að þar sé verið að fara öfuga leið og við séum að flýja frá þeim verkefnum sem þarf að taka sér fyrir hendur nú. Þau verkefni eru fyrst og fremst þau að styrkja það stjórnsýslustig sem við höfum fyrir, þ.e. sveitarstjórnirnar. Við þurfum að vinna að því að litlu sveitarfélögin okkar vítt um landið verði sameinuð og gerð að öflugum stjórnsýslueiningum. Með því móti komum við á valddreifingu. Við gerum það ekki með því að mynda svæðisstjórnir eða fylkjastjórnir. Þar erum við aðeins að búa til eitt miðstjórnarvaldið enn.
Sú tillaga sem hér er til umræðu um stjórnskipunarlög um fylkisstjórnir er í fjórum liðum. Fyrsti liðurinn er um það að landinu skuli skipt í fylki, skiptingin taki einkum mið af hefðbundnum samskiptum fólks og einnig náttúrlegum staðháttum. Það kemur og fram í grg. hvernig flm. telja æskilegt að skiptingin verði. Hún er sú að landinu verði skipt í fjögur svæði. Fyrsta svæðið skuli ná frá Hvalfirði að sýslumörkum Eyjafjarðar og Skagafjarðar, það verði fylki um vestur- og norðvesturhluta landsins.
Hvar skyldu þær stofnanir, sem verið er að tala um að fylkin skuli taka að sér, verða staðsettar? Ég geri ráð fyrir því að leitað verði eftir því að þetta verði sett á einn stað að meginhluta til. Greinilegt er að það væri æskilegt að það væri á fjölmennasta staðnum á þessu svæði. Hann er í örskotsleið frá Reykjavík, þ.e. Akranes. Við getum kannske farið með það vestur á Stapa, þar var amtmaðurinn einu sinni. Ég held að það væri ansi lítið unnið við það, því miður. Eru líkur fyrir því að það yrði ekki sviðuð miðstýringarþróun í kringum fylkisstjórn fyrir Norðvesturland, sem staðsett yrði á Akranesi eða jafnvel Sauðárkróki, og við höfum hér í Reykjavík og er víst nógu mikið af henni fyrir?
Ég held að það sé slík bábilja að fara að skipta landinu niður í svona fylki að það sé varla hægt að hugsa sér að það sé byggt á öðru en því að reyna að draga umræðuna frá vandamálunum sem við blasa, að við þurfum að fá aukna valddreifingu, við þurfum að styrkja annað stjórnsýslustigið okkar, við þurfum að styrkja þá aðila sem raunverulega fást við verkin, sem eru næstir vandamálunum. Það er það sem við þurfum að gera.
Sem betur fer er í gangi þó nokkuð mikil umræða um þessi mál vítt um landið. En vilji stjórnvalda hefur verið sáralítill og enginn. Hann hefur ekki sýnt sig. Á því frv., sem hæstv. félmrh. hefur lagt hér fram um sveitarstjórnir, kemur ekkert fram sem orð er á gerandi um það að vinna skuli að því að efla þetta stjórnsýslustig sem við höfum fyrir, og kannske ekki mikill vilji í þeim herbúðum, Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks, til að breyta í einu eða neinu því stjórnsýslustigi sem við höfum eða styrkja grunneiningarnar og auka valddreifinguna.
Tökum aftur dæmið um Akranes eða Sauðárkrók í þessu dæmi. Verið er að tala um að flytja skuli ýmiss konar verkefni til þessara stofnana, m.a. frá sveitarfélögunum. Hv. 8. þm. Reykv. nefndi hér áðan að það lægi nokkurn veginn fyrir að sum sveitarfélög vildu færa ýmis verkefni til slíkrar fylkisstjórnar. Er nú líklegt - svo að ég taki mína heimabyggð - að sveitarstjórnin á Hellissandi hafi áhuga fyrir því að flytja eitthvað af þeim málefnum, sem hún hefur milli handanna, til fylkisstjórnar sem sæti annaðhvort á Sauðárkróki eða Akranesi?
Óskaplega mikil valddreifing ætti sér stað í sambandi við slíkt! Ja, hún yrði mikil! Aftur á móti eru miklar líkur fyrir því að íbúar utanverðs Snæfellsness, þar sem Hellissandur mundi teljast í, hefðu áhuga fyrir að efla sitt sveitarfélag með því að stækka það og gera það að öflugri einingu og ná einhverju af því valdi sem er meðal annars verið að byggja upp í ýmsum stærri kaupstöðunum úti um land og hér í Reykjavík, ná því valdi beint til þeirra aðila sem þurfa að sjá um framkvæmd þjónustuverkefnanna. Slíkri valddreifingu eigum við að vinna að en ekki búa til neitt nýtt millistig og nýja miðstýringarstofnun.
Annar punkturinn hljóðar svo: „Í hverju fylki verði kosin fylkisstjórn í almennum kosningum á fjögurra ára fresti. Um kosningarrétt og kjörgengi gildi sömu reglur og við alþingiskosningar.“
Þessi grein þarf sjálfsagt frekari útskýringar við en að alveg sömu reglur skuli gilda og við alþingiskosningar. Nema hugsunin sé sú að í Norðvesturlandsfylkinu verði kosin á einum lista fylkisstjórn. Ég held að hér séu ekki nefndar tölur um hvað margir skuli vera í fylkisstjórninni en ég get látið mér detta í hug að það væru kannske 30-40 manns, kannske 50 á einum lista. Ég óska ýmsum áhugahópum til hamingju með að loksins fái þeir möguleika á að komast á góð þing, málskrafsþing. Þeir sem vilja ganga mjög nærri beit á Auðkúluheiði gætu boðið fram og hefðu kannske von um það að fá mann á þingið o.s.frv. Og hinir sem vilja drepa hval í Hvalfirði gætu líka boðið fram og hefðu von um að fá mann. Ekki er talað um hvernig á að fara að því að kjósa til þessara fylkisþinga. Kannske eigum við að skipta þessu niður aftur í kjördæmi - þetta eru þrjú kjördæmi - láta hvert kjördæmi kjósa fyrir sig á þetta fylkisþing. Um það eru engar tillögur. En fer þá ekki þetta nýja ríki að verða svolítið skrýtið hvernig sem það verður byggt upp?
Þriðji punkturinn er svona, með leyfi forseta: „Fylkisstjórnir hafi víðtæk völd er efli sjálfsforræði íbúanna, styrki heimastjórn þeirra og vinni gegn núverandi miðstýringu efnahagslífs.“ Ég held ég bæti við: og auki núverandi miðstýringu efnahagslífs af því að slík stofnun sem þessi getur ekkert gert annað en það. - Áfram er þessi grein svohljóðandi: „Þær hafi fjárveitingavald, bæði af eigin skattfé og fjárframlögum frá Alþingi.“ Og jæja þá.
Á þá miðstýringarvaldið á Alþingi að hafa áhrif á hvernig miðstýringarvaldið í fylkisstjórnunum á að geta ráðstafað peningum? Það gæti átt sér stað að miðstýringarvaldið á Alþingi gerði það sem það hefur gert á undanförnum þremur árum, að minnka framlög til sveitarfélaga, hlut ríkisskatts til sveitarfélaga, um 30, 40, 50%. Hvað verður þá úr þessum stofnunum? Og á hinn veginn: Jú, þessu er ætlað að leggja á skatt. Frá hverjum á að taka þennan skatt? Kannske frá sveitarfélögunum? Frá einhverjum á að taka hann. Það er engin útskýring um það. En sá aðili sem fær vald til þess að leggja á skatt leitar alltaf til aukinnar skatttöku og til aukins miðstýringarvalds. (Gripið fram í: Þá verður slæmt að búa á Snæfellsnesinu.) Þetta mun seint verða samþykkt sem betur fer og er ekkert annað en útópía hjá hv. flm.til þess að draga athyglina frá aðalatriðunum í þessu máli.
Svo er nú aðalatriðið eins og hv. 8. þm. Reykv. sagði hér áðan og að mig minnir einnig hv. 5. þm. Vestf. Aðalatriðið felst í 3. gr. sem ég var að fjalla um hér áðan og það er með gengisskráninguna og gengisvaldið. Við höfum heyrt heilmikla umræðu um það á síðustu mánuðum að nauðsynlegt væri að færa gengisráðstöfunina heim í héruð og menn fengju að ráðstafa genginu hver fyrir sig.
Já, það er sjálfsagt mikil þörf á því að gengið sé skráð rétt og hver maður fái borgað ettir því raunverulega sem hann er að afla. En hugmyndina um það hvernig á að færa gengissöluna eða gengisráðstöfunina heim í héruð hef ég aldrei heyrt útskýrða. Ég hef heyrt ágæta höfðingja á LÍÚ-fundi og Sölumiðstöðvarfundi og víðar tala um þetta og þá hafa þeir hugsað sem svo: Ja, við fáum bara gjaldeyrinn í okkar hendur. Það erum við sem eigum hann síðast, seljum afurðirnar. Það erum við sem eigum hann. Frystihúsamennirnir eiga hann eða bátarnir eiga hann sem selja. Hvað er þá um verkafólkið? Hvað er þá um sjómennina, en það eru þeir sem hafa búið til þennan gjaldeyri? Það er búið að búa til einhverja útópíu um það að auðvelt sé að færa gjaldeyrinn út til landshlutanna og jafnvel verið að tala um að búa til landshlutabanka sem ráðstafi þessu á einhvern sérstakan máta. En það hefur enginn útfært það hvernig þessir fjármunir eigi raunverulega að ganga til þess fólks sem framleiðir hann.
Það er verið að ræða um þessa hluti fyrst og fremst til þess að leiða hjá sér aðalatriðin í sambandi við það hvernig sjávarútvegurinn á Íslandi er nú kominn, hvernig farið hefur verið með sjávarútveginn á síðustu þremur árum. Það er alveg upplagt að koma með svona málefni til þess að láta aðalatriðin týnast og gleymast. Ég er alveg hissa á því að það skuli vera stjórnarandstæðingar sem leggja svona plögg fram til umræðu hér á hv. Alþingi, fyrst og fremst til þess að draga athyglina frá aðalatriðum um málið.
Aðalatriði í sambandi við valddreifingu og stjórnsýslustig á Íslandi er að styrkja sveitarfélögin. Ég nefndi áðan að á Vesturlandi og víðar er umræða um sameiningu sveitarfélaga. Það hefur verið umræða um sameiningu sveitarfélaga milli Ólafsvíkur og Hellissands og reyndar hefur sú umræða tekið þar yfir stærra svæði. Það hefur verið rætt um sameiningu sveitarfélaga í Dölum. En það er enginn hlutur sem býður upp á þann möguleika, það er enginn þáttur í stjórnkerfinu, sem aðstoðar við það að þetta geti orðið að veruleika. Það er frekar á hinn veginn að það séu erfiðleikar að koma þessu í kring.
Það sem þarf að gera, og ég vænti að verði gert, er að fluttar verði brtt. við þau sveitarstjórnarlög sem nú eru hér til umræðu á hv. Alþingi, að inn í þau lög verði sett ákvæði um það að stuðla að sameiningu sveitarfélaga og aðstoða beint þau sveitarfélög sem að því stefna að sameinast. Það verði gert með beinum fjárframlögum og öðrum aðgerðum sem hvetja til þess og auðvelda sameiningu. Með því móti mundi eiga sér stað valddreifing, með því móti kæmi valdið til þess fólks sem þjónustunnar þarf að njóta. En með því að færa stjórnsýsluna af utanverðu Snæfellsnesi norður á Sauðárkrók yrði ekki valddreifing. Það eru einhverjir allt, allt aðrir hlutir sem verið er að stefna að með því. Og jafnvel þó að eigi að færa stjórnsýsluna á Akranes fyrir þá Snæfellinga, þá væri heldur ekki um neina valddreifingu að ræða. Það væri aðeins verið að búa til nýtt bil miðstýringar til þess að efla þá miðstýringu sem á sér stað í Reykjavík.