20.12.1986
Efri deild: 30. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 2212 í B-deild Alþingistíðinda. (2079)
246. mál, Ríkismat sjávarafurða
Frsm. minni hl. sjútvn. (Skúli Alexandersson):
Virðulegi forseti. Það nálgast nú sú stund að þetta frv. um niðurfellingu ferskfiskmats á vegum Ríkismats sjávarafurða verði samþykkt og við stöndum frammi fyrir því að það liggi ekki fyrir neitt skipulag til þess að fylgjast með ferskum fiski og þeim afla sem berst að landi, hvorki við vinnslu né frá skipum. Ég held að hér verði stigið ansi alvarlegt spor og það hefði verið, eins og ég lagði til, nauðsynlegt í sambandi við samþykkt þessara laga að gefa ákveðinn umþóttunartíma og að það hafi verið mjög misráðið að samþykkja ekki brtt. mína um að þessi lög taki ekki gildi fyrr en 1. júní. Þá hefði verið tími til að undirbúa nýja aðferð, nýtt skipulag til þess að fylgjast með ferskum fiski. Eins og ég hef sagt áður munu engar deilur vera í hv. deild um að það sé rétt að leggja ferskfiskmat Ríkismatsins niður, en til þess að það sé hægt að gera þarf eitthvað að taka við. Eins og hv. 6. landsk. þm. segir: Jafnvel þó að þetta verði samþykkt er ýmislegt annað eftir að gera í sambandi við Ríkismatið og því er breytt svo mikið með þessum lögum að það er sjálfsagt að fylgja frv. eftir og athuga rekstur þess fyrirtækis og skipuleggja hann allan upp á nýtt. En því hefur verið hafnað af hv. þm. Brtt. báðar, sem fluttar hafa verið hér í deildinni, um lagfæringar á þessu frv. og vissa stefnubreytingu út frá frv. og til að tryggja að þessi mál verði öll í betri höndum í framtíðinni í stað þess að þeim sé kastað út í óvissu, hafa verið felldar af hv. stjórnarliðum. Ég mun því við lokaafgreiðslu þessa máls greiða atkvæði gegn frv., tel að það sé alls ekki tímabært að samþykkja það nema það liggi fyrir hvað á að taka við.
Mest er ég hissa á hv. 5. þm. Norðurl. e. Birni Dagbjartssyni að hann skuli standa að þessum breytingum miðað við það sem hann hefur sagt og miðað við það sem hann hefur unnið að þessum málum áður. Hann var, hvað sem hann segir, höfundur og undirbúningsaðili við þær breytingar sem gerðar voru á lögum um Ríkismat sjávarafurða vorið 1984. Hvort sem hann viðurkennir það eða ekki verður ekki borið á móti því að hann greiddi atkvæði með öllum breytingum sem gerðar voru á frv. þá. (BD: Ég var ekki á þingi, hv. þm. Ég var ekki á þingi þá, vorið 1984.) (Iðnrh.: Þú áttir að vera á þingi.) (BD: Ég er varamaður haustið 1983 til 1984.) (Forseti: Við skulum ekki hafa samtal í salnum heldur nota ræðustólinn.) Ég skal viðurkenna að þarna sagði ég heldur mikið. Það er rétt, sem þm. segir, að hann var ekki kominn inn á þing 1984. En sama er. Hans tillögur voru að meginhluta til undirstaða þeirra breytinga sem lagðar voru til og samþykktar á hv. þingi þá.
Hv. þm. Björn Dagbjartsson segir að það sem verið sé að gera hér sé ekki nema skinnspretta í stað holskurðar og með því að leggja niður ferskfiskmatið sé aðeins um smávægilega breytingu að ræða í sambandi við Ríkismatið. Ég held að þetta sé ekki rétt. Það er verið að taka meginhluta af starfsemi Ríkismatsins og leggja hana niður. Það er verið að segja upp 43 starfsmönnum Ríkismatsins og Ríkismatið verður, eftir að búið er að leggja ferskfiskmatið niður, fyrst og fremst úttektarstofnun, eins og komið hefur fram. (Gripið fram í.) Jú, jú, það er svo annað mál hvernig sú úttektarstofnun verður byggð upp.
Tillögur um það sem hv. þm. Björn Dagbjartsson benti á að gæti komið í staðinn fyrir það ríkismat sem enn er eftir las hann hér upp, vildi þó ekki lofa mér að sjá þær til þess að ég gæti fengið þær og ljósritað þær, sagði reyndar að þetta væru frumtillögur, en eftir orðanna hljóðan í þeim var lítil breyting á því að halda áfram ríkismatinu. Það var aðeins verið að færa það til sjútvrn. beint. Það yrði einhver deildarstjóri í sjútvrn. sem sæi um þetta í staðinn fyrir að það væri yfirfiskmatsstjóri. Hann taldi upp næstum því öll þau verkefni sem nú verða eftir hjá Ríkismatinu, yfirmat á ýmsa vegu sem við viðurkennum öll að þurfi að vera til staðar. Vera má að það verði heppileg breyting að gera ráðuneytin að enn þá stærri stofnun en þau eru, setja undir þau ýmis framkvæmdaatriði eins og þessi. En ég held að það muni ekki bæta mikið úr skák jafnvel þó að þarna verði ráðherraskipti eftir fjóra mánuði. Og við þurfum að hafa ríkismat, úttektarmat og eftirlitsmat og mat sem við getum við vissar aðstæður látið sinna ákveðnum verkefnum sem upp koma á hverjum tíma.
Í sambandi við þessar breytingar sagði líka hv. þm., og fleiri hafa fullyrt það í ræðustól, að með þessari breytingu, sem hér er lögð til, muni ekki verða mikil breyting á kjörum þeirra manna sem hafa sinnt þessum störfum. Hv. þm. Björn Dagbjartsson sagði að sömu menn og voru hjá Ríkismatinu muni fara til þeirra aðila sem taka við þessu verkefni. Ég held að það sé alveg fráleitt að halda slíku fram. Það liggur ekki fyrir að einn eða neinn hafi ákveðið að framkvæma matið á þann máta sem gert hefur verið hingað til. Ég á eftir að sjá að 20-30 útvegsmenn á hverju svæði komi sér saman um að ráða einhvern sérstakan mann, sem hefur verið á vegum Ríkismats sjávarafurða hingað til, til að sinna einhverjum ótilgreindum verkefnum sem enginn veit hver eiga að vera. Það liggur hvergi fyrir hvað á að taka við af þeirri stofnun og þeim mönnum sem hafa verið ráðnir frá Ríkismatinu til þessara verka. (KSG: Það mætti kannske skoða það betur.) Það er svo annað mál og gæti verið að ég kæmi að því seinna. En að við getum sagt að það verði engin breyting nema það verði bara nýir aðilar sem stjórna þessu er fráleitt. Það liggur ekkert fyrir um eitt eða neitt samkomulag í neinni höfn á landinu um hvernig eigi að framkvæma þetta.
Það hafa verið deilur uppi um hvernig sú rækja er sem komið hefur að landi. Stundum hefur hún verið talin ansi gömul. Ég er alls ekki viss um að rækjuverksmiðjur og rækjubátaútgerðarmenn komi sér saman um að ráða ýmsa þá eftirlitsmenn, sem hafa verið í deilum við þessa aðila á undanförnum mánuðum, til að sinna þessu starfi. Það er hrollvekjandi að hugsa til þess að ef það geti ekki gengið upp á næstu mánuðum, það náist ekki neitt samkomulag um hvernig á að fylgjast t.d. með ferskri rækju, megum við búast við því að næsta sumar og á komandi vertíð verði svipaðri rækju og lýsingar hafa heyrst á, á þann veg að hún hafi verið allt að því óvinnsluhæf og kannske meira en það, landað vítt og breitt um landið án þess að nokkurt eftirlit verði með því. Það eru mestar líkur fyrir því að þannig verði þetta. Það er engin tilætlun í lögunum um að það verði á einn eða neinn máta gengið frá því hvernig þessir hlutir skuli vera. Svo er því haldið fram hér í ræðustól af stuðningsmönnum hæstv. ríkisstjórnar að þetta verði allt eins og þetta verði allt í lagi. Svarið sem við fengum frá hagsmunaaðilum sem mættu á fund sjútvn. var fyrst og fremst það þegar var verið að spyrja þá hvað tæki við, hvernig verður þetta framkvæmt: Þetta verður allt í lagi. (KSG: Þeir eru kaldir.) Ja, þeir eru dálítið kaldir og þeir eru kaldir sem greiða slíkum lögum atkvæði án þess að vita nokkuð um hvað á að taka við og hvernig á að fylgjast með þessari auðlind okkar.
Það kom einnig fram í umræðunum að talað hefði verið um að það væri nóg að hafa tvo yfirmatsmenn til að sinna þessu verkefni. Vera má að þetta hafi aðeins verið nefnt í viðræðum okkar í sjútvn. við hagsmunaaðila og þar hafi það komið upp sem tillaga frá einum eða tveimur þeirra sem við okkur ræddu. Segjum það, og trúlegt er það, að ef úr því yrði yrði annar þeirra staðsettur á Akureyri, höfuðborg Norðurlands, og hinn staðsettur í Reykjavík, höfuðborg landsins alls. Svo kæmi það vandamál upp að það þyrfti að leita yfirmats á Ísafirði. Það er stundum þannig. Við vitum að stundum hefur hv. þm. Karvel Pálmason verið veðurtepptur vestur á Ísafirði og stundum hafa liðið nokkuð margir dagar þannig að hv. þm. Karvel Pálmason hefur alls ekki komist vestur. Ætli það gæti ekki verið eins? Ég nefni þetta vegna þess að hv. þm. sýnir okkur þann heiður að vera hér í deildinni og fylgjast með þessari umræðu. Ég nefni þetta til að benda á hve fjarstæðukennt það er sem hefur verið nefnt í sambandi við þetta, hve fjarstæðukennt þetta getur verið. Ef yfirmatið á að virka á einhvern máta verður að vera þarna hópur manna. Hvort þeir verða tíu eða tólf eða jafnvel fleiri breytir ekki miklu, en þeir verða að vera til staðar. En til hvers? Til þess að bíða eftir því að einhver komi og kvarti, hafa skrifstofu og góða þjónustu í kringum sig og gott tæki til að ferðast á. Þessir menn verða að vera tilbúnir að fara á milli staða og bíða eftir því að einhver kvarti. Er það nú efnileg uppákoma! Vera kannske með tíu eða tólf menn staðsetta hingað og þangað um landið og verkefnið er að bíða eftir því að það verði einhvers staðar ósamkomulag í ferskfiskmati á landinu.
Það sem þarf að gera er að koma í veg fyrir svona uppbyggingu og afskræmingu. Þessir yfirmatsmenn hefðu bókstaflega verið óþarfir því að það átti að nota tímann til miðs árs til að undirbúa og skapa umgjörð um hvað koma skyldi og hvernig það skyldi unnið til þess að við værum laus við svona uppbyggingu, laus við svona toppauppákomu sem eiga bara að sinna því verkefni að sitja í stól og bíða eftir því að einhver hringi og kvarti.
Hv. 8. landsk. þm. benti á það í umræðunum í morgun að það væri gaman að sjá hvað hv. stjórnarliðar, og hún nefndi til hv. 5. þm. Norðurl. e. og hv. 3. þm. Vesturl., ættu þægilegt með að skipta um skoðun. Þeir hefðu í umræðum um frv. þm. um verðlagsráð sjávarafurða lýst á ýmsan máta öllum þeim vandkvæðum sem mundu hljótast af frelsinu, það væru ljótu vandkvæðin. En það er í þessum málum eins og fleiru að þm. virðast hafa einhvern sérstakan eiginleika til þess, við getum nefnt það núna af því að það nálgast jól, að vera eins og krakkar að dansa í kringum jólatré. Og hvert er jólatréð? Það er hæstv. sjútvrh. Ef sjútvrh. nefnir að eitthvað skuli gert á þennan eða hinn mátann, jafnvel þó það fari þvert á skoðanir hv. þm., eru þeir tilbúnir að dansa í kringum hann hvort sem þeir hafa lýst í annan tíma að þetta hafi verið röng skoðun. Þetta frv. er eitt dæmið og annað dæmið er að ég vænti þess að þessir þm. hafi breytt svo rækilega um skoðun að þeir séu tilbúnir t.d. þegar við förum að ræða um markaðinn að standa að þeirri uppbyggingu og styðja frjálst fiskverð. Ég er næstum því viss um að ráðherra muni hafa þá skoðun. Þá er þetta allt í lagi. Þá geta þeir haldið áfram að dansa í kringum hann. (Iðnrh.: Þetta er mikið alvörumál.) Já, þetta er mikið alvörumál, hæstv. ráðherra. Ég undirstrika að þetta er alvörumál og ég er nærri því viss um að hæstv. iðnrh. hefði aldrei tekið sig til og lagt til að breyta einhverju í sambandi við iðnrekstur á Íslandi á þann máta sem verið er að leggja til hér án þess að málið væri að einhverju leyti undirbúið. (Iðnrh.: Ómögulegt að segja.) Það er ég nærri því alveg öruggur um. Hæstv. ráðh. hefði aldrei gert það. Og þess vegna er þetta alvörumál sem verið er að gera hér.
Ég nefndi í gær að það hefði verið unnið mjög ákveðið eftir þeirri lagabreytingu sem gerð var á vordögum 1984 og það hefði verið gert ýmislegt hjá Ríkismatinu til að standa við þá lagabreytingu sem samþykkt var og var m.a. og aðallega til að efla ferskfiskeftirlitið. Það var raunverulega ferskfiskeftirlitið eitt sem var orðið eftirlitsþáttur hjá matinu. Og ég nefndi í gær að ágæt stofnun, Ríkismatið, hefði komið sér upp tölvukerfi og ýmsu öðru til að sinna þessu verkefni sínu. Ég spurði hæstv. ráðh. hvað mundi verða af tölvukerfinu og einnig svokölluðu „Fishnet“-kerfi sem matið hafði komist í samband við. Ráðherrann svaraði því að tölvukerfið mundi að einhverju leyti þjóna stofnuninni áfram og það má vel vera, en ég hef samt grun um að tölvukerfið hafi fyrst og fremst verið byggt upp til að sinna ferskfiskmatinu eða það hafi verið stór þáttur í því. Það verkefni liggur þá úti. En til þess að hv. þm. viti hverjir voru hinir þættirnir sem ég var að nefna að stofnunin hafi verið að koma sér upp ætla ég að lofa hv. þm. að heyra hvernig þetta „Fishnet“ er og annað, sem ráðherra svaraði mér ekkert um, Easylink, sem ég var að nefna í sambandi við það. Ég held að það sé nauðsynlegt að þm. viti að þessi stofnun hefur verið vakandi og verið að koma sér upp ýmsu til að geta sinnt því hlutverki sem hv. þm. fólu henni sérstaklega að sinna vel með lagabreytingunni 1984.
Með leyfi forseta ætla ég að leyfa þingdeildarmönnum að heyra í fyrsta lagi kafla úr fréttabréfi Fiskmatsins um hvað Easylink er. Nú kemur það. Ég ætla að lesa upp útlistingu á því nauðsynlega kerfi sem stofnunin kom sér upp. Með leyfi forseta ætla ég að lesa upp úr fréttabréfi Ríkismats sjávarafurða. „Ríkismatið fær Easylink“ er fyrirsögn:
„Ríkismat sjávarafurða hefur nýverið gerst áskrifandi að tölvutelexþjónustu Easylink í Bretlandi.“ Þetta var gert til að vera hæfari til að sinna ferskfiskmatinu, hv. þm. „Á þann hátt getur stofnunin sent skeyti til allra telexnotenda í heiminum eða sett skilaboð í pósthólf Easylink í Bretlandi til þeirra notenda pósthólfsins sem Ríkismatið vill ná til.“
Það var mjög nauðsynlegt að koma þessu upp, virðulegi forseti. Og meira: „Með einu skeyti getur stofnunin komið upplýsingum eða fyrirspurnum á framfæri við alla notendur pósthólfsins því að þeir fá skilaboðin um leið og þeir senda skeytið sjálfir inn í pósthólfið eða kanna þar hvort einhver skeyti séu þar inni ætluð þeim.“ Þetta er mjög vel upp byggt. - Og svo áfram: „Erlendir notendur Easylink komast flestir í samband við miðstöðina í Bretlandi með innanlandssambandi, en notendur Easylink á Íslandi verða hins vegar að síma út til Bretlands og sendingarkostnaður því nokkuð dýrari hér en annars staðar þekkist.“ En það hefur ekki skipt máli vegna þess að ráðherra hefur upplýst okkur um að þarna hafi verið sérstaklega góð fjármálastjórn og verið passað vel upp á peningana. - Og áfram: „Á móti kemur hins vegar að notendum Easyhnk hér á landi býðst mjög fullkominn hugbúnaður þar sem þeir geta undirbúið og gengið frá skeyti sínu að fullu þannig að sendingin tekur mjög skamman tíma og kostnaður því í lágmarki.“ Fyrir öllu hefur verið sérstaklega vel hugsað.
Til hvers skyldi sá þáttur, sem hefur átt að sinna ferskfiskmatinu, vera notaður þegar búið er að leggja niður ferskfiskmatið? Ég veit að jafnhámenntaður maður og hv. 4. þm. Norðurl. e. þekkir þetta vel og hann getur kannske útskýrt hér á eftir hvað þetta tengist uppbyggingu ferskfiskmatsins og hvað liggur úti eftir að búið er að leggja ferskfiskmatið niður.
Þetta var um Easylink, en svo kemur Fishnet. Fyrirsögnin er: „Ríkismatið tengist Fishnet.“ Og svo kemur:
„Vaxandi þáttur í starfsemi Ríkismatsins er hvers kyns öflun upplýsinga um ferskfisk og ferskfiskmat og miðlun á upplýsingum í því sambandi.“ Vaxandi starfsemi í fyrra og nú leggja þeir, sem voru að byggja þessa vaxandi starfsemi upp, til að þetta verði allt saman lagt niður. Það er eðlilegt að hv. þm. Björn Dagbjartsson og aðrir góðir stjórnarsinnar dansi og syngi jólasöngvana sína í kringum jólatréð og segi hallelúja út frá þessari uppbyggingu allri saman. Það er ósköp eðlilegt þegar menn leggja sig fram í því að byggja vel upp og hafa ákveðið fyrir fram að þetta skuli nýtast vel.
Og áfram: „Fréttabréf Ríkismatsins er liður í þessari viðleitni og aukin tölvuvæðing stofnunarinnar stendur fyrir dyrum í því augnamiði að gera hana hæfari til að sinna þessu hlutverki.“ - Undirstrikað: „Til að sinna ferskfiskhlutverkinu er tölvuvæðingin aukin og stækkuð.“ Ja, það er markviss stjórnun á þessu, virðulegi forseti.
Áfram segir: „Ríkismat sjávarafurða er nú til að mynda orðið áskrifandi að Fishnet, gagnabanka sem einnig er með bækistöðvar á Bretlandi og geymir hann upplýsingar um landanir afla í mörgum helstu fiskihöfnum í Bretlandi, Þýskalandi, Belgíu, Hollandi, Frakklandi, Danmörku og Svíþjóð.“ Það mátti ekki minna. Það verður víst að hafa samband við þetta allt saman. „Með því að vera í sambandi við Fishnet fást upplýsingar samdægurs um landaðan afla, samsetningu hans eftir tegundum og aflamagn, svo og markaðsverð á einstökum tegundum. Á þennan hátt getur Ríkismatið fylgst með fiskmarkaðnum erlendis, verðsveiflum, framboði og eftirspurn á hverjum tíma, en þessar upplýsingar er síðan unnt að bera saman við verðaðstæður hér heima fyrir á hverjum tíma.“
Þarna kemur upp punktur sem kannske er ekki alveg verið að leggja niður, en það væri gaman að spyrja hæstv. ráðh. hvort þessi þáttur, um það að fylgjast með verðlagningu á erlendum mörkuðum, verði lagður niður um leið og ferskfiskmatsþátturinn verður lagður niður hjá ríkinu. (KSG: Það er til nógur mannskapur í það.) Hv. 6. landsk. þm. hefur grun um að stofnunin muni hafa nógan mannskap til þess að sinna því. Það er búið að setja upp þetta fína kerfi þannig að það er möguleiki fyrir stofnunina að gera það. En hv. 5. þm. Norðurl. e. mundi sjálfsagt vilja frekar að þetta yrði bara inni í ráðuneytinu.
Og áfram með Fishnet: „Notkun Fishnet-gagnabankans er enn á byrjunarstigi innan Ríkismatsins, en ljóst er að frá honum má fá mjög veigamiklar upplýsingar fyrir útgerðaraðila hér á landi er varða markaðsaðstæður erlendis, hvort skynsamlegra geti verið fyrir þá að landa heima eða sigla með aflann.“ Og þetta var aðeins á byrjunarstigi á vordögum í fyrra. Hvernig skyldi þetta standa núna? Er verið að halda áfram að byggja þetta kerfi upp og á það að sinna þessu verkefni? Ég held að það væri gaman að heyra það frá hæstv. ráðh. hvort þetta verkefni er líka dottið upp fyrir.
„Upplýsingar um uppboðsverð í helstu höfnum erlendis liggja fyrir aðeins hálfri klukkustund eftir sölu og unnt er að fá allar helstu upplýsingar gefnar upp, t.d. með grafískum hætti“ - Hugsið ykkur það nú bara. Með grafískum hætti er hægt að fá upplýsingarnar. - „og jafnvel um væntanlegar landanir sem getur komið sér vel því að reynslan hefur sýnt að mjög miklar og hraðar verðsveiflur geta verið á þessum helstu fiskmörkuðum erlendis.“
Ég held að það væri nauðsynlegt að fá frekari upplýsingar um hvort þessu verkefni, upplýsingaþætti Fishnet og Ríkismats sjávarafurða, verði haldið áfram og hvort þetta kerfi verður byggt upp, sem hér er sagt að sé aðeins á byrjunarstigi, og hvort Ríkismat sjávarafurða verður í framtíðinni upplýsingabanki sem hver og einn aðili við útgerð á Íslandi getur leitað til og fengið svona upplýsingar, meira að segja með grafískum hætti eins og hér er talað um.
Ég mun ekki lengja þessa umræðu mikið meira þó að það sé mjög alvarlegt mál sem hér er verið að ræða. Það kemur í huga minn þegar hæstv. iðnrh. kemur hér inn. Hann undirstrikaði að þetta væri alvarlegt mál í frammígripi áðan. (Iðnrh.: Ég benti ræðumanni á það vegna þess að hann var skellihlæjandi í ræðustólnum.) Ja, það er oft gott þegar verið er að ræða um alvarleg mál að menn missi sig ekki niður í sorg og sút þannig að menn geti rætt þessi mál af fullri einurð og ekki með því að berja sig einhvern veginn niður. Menn þurfa frekar að geta tekið á ýmsum vandamálum á léttan hátt en að vera með einhvern bölmóð.
Ég endurtek að ég hefði talið að það hefði verið besta lausnin og raunverulega eina lausnin á þessu máli eins og nú stendur að gildistöku þessara laga hefði verið frestað til 1. júní og áður en þessi lög hefðu verið samþykkt hefði verið búið að ganga frá því hvernig fiskverð verður ákveðið og búið að ganga frá því hvort hér verður settur upp markaður eða ekki þannig að þessir hlutir allir eða sérstaklega markaðurinn og þetta ferskfiskmat hefðu getað fylgst að. Mér sýnist að það sem verið er að gera nú í hv. deild sé á þann veg að það sé verið að byrja á öfugum enda í sambandi við breytingar við sjávarútveginn. Það átti að byrja á að samþykkja hér fiskmarkað, koma af stað tilraunafiskmarkaði og við áttum að sjá hvað kæmi út úr viðræðum hagsmunaaðila í sambandi við fiskverð og tengja þetta allt saman ákvarðanatöku um hvort ferskfiskmatið skyldi lagt niður eða ekki.
Það stefnir greinilega að því að þetta verði ekki á þann máta. Þess vegna mun ég nú við lokaafgreiðslu þessa máls greiða atkvæði gegn frv., en það er ekki vegna þess að ég sé á móti efni þess í eðli sínu heldur vegna þess að það liggur ekki fyrir hvað á að taka við þegar frv. hefur verið samþykkt.