23.02.1987
Efri deild: 42. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 3309 í B-deild Alþingistíðinda. (3001)
359. mál, stofnun hlutafélagsbanka um Útvegsbanka Íslands
Samgönguráðherra (Matthías Bjarnason):
Virðulegi forseti. Ég óska stjórnarandstöðunni til hamingju með nýjan liðsmann sem kemur hér upp eftir að þingflokkur Sjálfstfl. hefur samþykkt þetta fram komna frv. og þingflokkur Framsfl. sömuleiðis, verið bókað í báðum flokkum.
Hv. 3. þm. Norðurl. v. lagði mikla áherslu á að Seðlabankinn hefði talið þetta lökustu leiðina og ég óska honum og Seðlabankanum til hamingju með að þeir séu nú búnir að finna hvor annan eftir langa leið. Það út af fyrir sig hlýtur að vera mjög ánægjulegt fyrir báða aðila. (RA: Ætli það færi vel á með okkur.) En eitt vil ég segja við hv. 3. þm. Norðurl. v. að óheppilegasta leiðin í sameiningarmálum banka hefði verið sameining Landsbanka og Útvegsbanka, ekki nánast heldur gersamlega útilokuð leið, sú alversta enda aldrei komist í gegn.
Það þarf engan að undra að þegar tekin er ákvörðun um að stofna til hlutafélagsbanka vilja þeir sem gjarnan vilja leggja fram hlutafé ekki byrja á því að skrifa sig fyrir hlutafé áður en ákvörðun er tekin um að stofna hlutafélagsbanka. Það eru fjölmargir aðilar, sérstaklega í höfuðatvinnugrein okkar, í sjávarútvegi, sem hafa mikinn hug á því að leggja fram hlutafé í þennan banka. Þessir aðilar allir hafa sagt að þeir kæri sig ekki um að vera nefndir fyrr en búið sé að taka ákvörðun um að þessi banki verði stofnaður. Þá þurfum við heldur ekkert að óttast að ríkisvaldið skipi fjóra menn eða viðskrh. Hv. 3. þm. Norðurl. v. sagði að viðskrh. mundi skipa fjóra sjálfstæðismenn í stjórn þessa hlutafélags. Ég segi fyrir mitt leyti, ef það kæmi í mitt hlutskipti að skipa fjóra menn, sem ég tel mjög ólíklegt, mundi aldrei hvarfla að mér að skipa fjóra sjálfstæðismenn. Ég ætla fyrst og fremst að hugsa um að þessi banki færi þannig af stað að hann hefði breiðan grundvöll. Það stefna engir stjórnmálaflokkar að því að einhver einn stjórnmálaflokkur eigi að hafa alger yfirráð yfir því sem samfélagið er að leggja til. Ég tel það fráleitt.
Það er ákaflega þægilegt að segja: Það hefur ekkert gengið og allt hefur þetta farið eins illa og hefur getað farið. Það er búið að reyna allar hugsanlegar leiðir. Ef maður segði eða gæti sagt frá öllu því sem búið er að ganga á til þess að reyna að koma mönnum saman. Það er komið á þriðja áratug eða liðlega tveir aratugir frá því að það átti að sameina Búnaðarbankann og Útvegsbankann. Það hafa allir þessir gömlu stjórnmálaflokkar verið í ríkisstjórn, sumir lengi og aðrir skemur á þessu tímabili. Það hefur engum tekist þetta. Hv. 11. þm. Reykv. segir: Við Kvennalistakonur vildum sameina Búnaðarbanka og Útvegsbanka. Það gengur ekki hnífurinn á milli mín og þeirra í því. Ég vildi það líka. Áttum við í fullkominni andstöðu við allt starfsmannalið Búnaðarbankans að knýja fram þessa breytingu? Það er búið að reyna þetta hvað eftir annað af fjölmörgum ríkisstjórnum og það hafa bilað menn og það hefur ekki endilega farið eftir flokkum. Það hefur farið eftir því hvort þeir hafa verið mjög tengdir öðrum bankanum. Þá hafa þeir siglt á þeim bátnum og ekki verið spurt um flokksskírteini heldur tryggð við bankann.
Það hefði heldur ekki verið einfalt mál að loka Útvegsbankanum. Það er ekkert hlaupið að því fyrir viðskiptamenn Útvegsbankans að komast inn í aðra banka. Landsbankinn á fyllilega nóg með sig. Lausafjárstaða Landsbankans er mjög slæm og hefur verið lengi og verður. Hann er með miklar skuldbindingar. Okkur varðar um atvinnulífið í heilu byggðarlögunum. Við skulum taka einn stærsta útgerðarstað landsins, Vestmannaeyjar. Útvegsbankinn hefur verið höfuðbanki Eyjamanna áratugum saman.
Við skulum taka fleiri útibú, Ísafjörð, Siglufjörð og svo auðvitað hér á Reykjavíkursvæðinu. Þessir viðskiptamenn hafa haft miklar áhyggjur af hvað verður um þá. Eigum við að fara krjúpandi til annarra banka og segja: Viljið þið taka okkur að einhverju leyti? Á samfélagið að skilja allan þennan atvinnurekstur, allt það fólk sem vinnur þar, eftir úti á köldum klaka einn góðan veðurdag? Nei, þetta er ekki svo einfalt sem menn vilja vera láta. Það er heldur ekkert hlaupið að því þegar ekki næst samkomulag um stofnun sterks einkabanka, eins og var hugmyndin, og einn aðilinn hættir við þegar búið er að vinna mikið starf. Löggjafinn getur ekki knúið þessa einkabanka í þeim efnum.
Viðhorf manna til hlutafélagsbanka og ríkisbanka. Það hefur auðvitað hver leyfi til að hafa sitt viðhorf. Ég tel að ríkisbankakerfið í okkar landi sé allt of stórt og viðamikið. Við verðum að draga úr því og það er þó breyting með þessu. Að vísu er aðlögunartími. Aðrar þjóðir eru að draga úr áhrifum ríkisbankakerfisins og menn spyrja: Af hverju? Ástæðan er sú að mönnum finnst það vera of sjálfvirkt þegar ábyrgð þjóðfélagsins er á bak við.
Ef við tölum um erlent fjármagn. Hvaða hætta er á því? Ég hef ekki nokkra von enn þá um að erlendur banki komi inn með 25%. En við viljum hafa þetta opið og erum ekkert að fara í kringum það ef það verður hægt. Ég tel mikils virði að fá erlent fjármagn til þessa banka. Og ég tel það miklu meira virði að þeir sem erlent fjármagn eiga leggi það fram sem áhættufé, en láni okkur það ekki allt saman með 100% ríkisábyrgð. Ég held við hljótum að geta orðið sammála um að þetta sé eðlileg og heilbrigð skoðun.
Ef við hefðum átt, Íslendingar, álverið í Straumsvík. Ég er hræddur um að við værum komnir í alvarlega erfiðleika. Við skulum líka líta á Útvegsbankann. Það hefur verið nefnt lítillega Hafskipsmálið sem er ekkert óeðlilegt. Bankinn varð fyrir áfalli. Bankar um víða veröld urðu fyrir ofboðslegu áfalli í sambandi við kaupskipaútgerð á liðnum árum. Það var of mikið byggt af kaupskipum, miklu meira en verkefnin leyfðu og jafnframt að það fóru svo margir út í allt of miklar fjárfestingar og með allt of lítið eigið fjármagn. Við skulum bara líta til næstu nágranna okkar, Færeyinga, í þessum efnum. Færeysk skipafélög létu byggja og kaupa 20 nýleg skip á árinu 1980 fyrir fleiri milljarða ísl. kr. Flest þeirra voru fjármögnuð með um 70% erlendum lánum. 20% hafa yfirleitt verið fjármögnuð af landsstjórninni í Færeyjum, en eigið fé hefur verið mjög takmarkað eða um 10%. Auk þessa hefur landsstjórnin oftast gefið ábyrgð vegna erlendu lánanna. Landsstjórnin í Færeyjum, þessu litla landi, hefur tapað hundruðum millj. kr. vegna erfiðleika á kaupskipaútgerð eða um 700 millj. á árinu 1986 og væntanlega meira á þessu ári. Talað hefur verið um að tapið geti numið um 10% af fjárlögum landsstjórnarinnar á þessu ári. Sú stefna landsstjórnarinnar í Færeyjum að efla kaupskipaútgerð þar hefur gersamlega brugðist. Landsstjórnin ýtti undir þessa kröfu um kaup og byggingu skipa. á þessu sést að þetta litla land hefur sennilega tapað miklu meiru en nokkurt annað miðað við stærð þjóðarinnar og umfang í viðskiptum, en töp hinna ýmsu banka um allan heim hafa numið hundruðum milljarða. Þetta mættu menn gjarnan hafa í huga þegar verið er að dæma Útvegsbankann.
Varðandi það sem hv. 4. þm. Austurl. sagði, að það væru ekki til upplýsingar um hvaða upphæð eftirlauna ríkið þyrfti að taka á sig vegna eftirlaunasjóðs starfsmanna Útvegsbankans eða eftirlaunasjóðs bankastjóra. Það er ekki nokkur leið að gefa þessa upphæð upp. Það er búinn að vera í þessu einn færasti tryggingafræðingur landsins og það verður auðvitað að gefa sér ýmsar forsendur sem margar hverjar eru hæpnar. Ef ég ætti að gefa upp hvaða skuldbindingar eru t.d. vegna bankastjóra yrði ég að ákveða fyrir fram eða einhver okkar hvenær þeir eiga að deyja og konur þeirra líka o.s.frv. Eins og allir vita með þessar eftirlaunaskuldbindingar er ekki hlaupið að því að gefa það upp. Þetta eru hlutir sem koma ekki í ljós, eins og ég sagði í minni framsögu hérna í dag, jafnvel fyrr en eftir áratugi að öllu leyti. Það má alltaf búa til einhverjar forsendur, en það er ekki þar með sagt að þær standist. Það hefur verið reynt að gera en mjög ófullkomlega.
Hv. sami þm. spurði um skattalega meðferð. Það er alveg rétt. Þetta er það sem lagt var til grundvallar í viðræðunum við einkabankana, Iðnaðarbanka og Verslunarbanka, og þetta er það sem átti að leggja einnig til grundvallar í viðræðum ef þær hefðu farið fram formlega milli Búnaðarbanka og ríkisins og þar með Útvegsbanka. Þetta fer auðvitað eftir lögunum um viðskiptabanka og eftir skattalögum.
Það var ósköp eðlilegt að sami hv. þm. spyrði um starfsfólkið hvort það ætti að skylda þennan nýja banka að taka við öllu því starfsfólki sem þarna er. Það verður ekkert gert í þessum efnum og kemst ekkert á nema fá frið við fólkið sem þarna vinnur. Ég er ekkert hræddur um að hin nýja stjórn þessa banka fái ekki strax færi á að fækka starfsfólki, þannig séð að ráða ekki nýja starfsmenn. Þegar við lítum á t.d. þrjú s.l. ár hættu hjá Útvegsbankanum árið 1984 63 starfsmenn, 1985 69 starfsmenn og 1986 63 starfsmenn. Auk þess gerir það þörfina miklu minni eða jafnvel enga að ráða fólk til sumarafleysinga. Á árinu 1984 voru ráðnir til sumarafleysinga 76 starfsmenn, 1985 88 og 1986 77.
Hins vegar er svo aftur með bankastjóra, útibússtjóra, aðalendurskoðandann og í þessar æðstu stöður bankans. Það verður auðvitað á valdsviði stjórnar hins nýja banka hvernig þar verður ráðið og ekki hægt að hafa það með öðrum hætti ef vel á að vera. Þetta er ástæðan fyrir því að þessi grein frv. er orðuð með þessum hætti, að ef við hefðum gefið undir fótinn með að þarna yrði einhverju starfsfólki sagt upp hefði aldrei náðst jákvæð samstaða við starfsfólkið í þessum efnum.
Ég held það hafi verið hv. 11. þm. Reykv. sem spurði hvort ég vissi um marga sem hefðu áhuga. Ég svaraði því nú áðan. Ég er sannfærður um að það eru bæði samtök í atvinnulífinu og sömuleiðis ákveðnir lífeyrissjóðir sem eru að hugleiða að leggja fram hlutafé. Það getur komið til greina aukið samstarf við ákveðnar lánastofnanir sem telja sér hag í því að stofna til slíks samstarfs, sérstaklega í sambandi við erlendar ábyrgðir og erlend viðskipti sem geta auðvitað rennt stoðum undir að þessi atvinnubanki getur orðið svo öflugur innan nokkurs tíma að hann eigi að geta náð betri stöðu en Útvegsbankinn hafði áður en hann varð fyrir þessu mikla áfalli.
Ég sé nú ekki ástæðu til að fjölyrða frekar um þessi mál, en þessu frv. var útbýtt á Alþingi á fimmtudaginn var svo að þm. hafa haft tækifæri til að lesa það síðan. Hins vegar getur verið mismunandi áhugi sumra þm.