16.10.1986
Sameinað þing: 4. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 142 í B-deild Alþingistíðinda. (85)

Stefnuræða forsætisráðherra

Haraldur Ólafsson:

Herra forseti. Góðir Íslendingar. Mér kom í hug þegar formaður Alþfl. var að segja sögu sína af vitra hananum að ég hef heyrt aðra útgáfu af þessari sögu, ég held að hún sé frá Afríku, gott ef hún er ekki frá Nígeríu, þaðan sem er nýi Nóbelsverðlaunahafinn í bókmenntum. Þar segir frá hana sem tók eftir því að jafnan þegar hann byrjaði að gala kom sólin upp. Þetta gekk alllengi. Svo einn morgun var rigning og þungbúið og sólin lét ekki sjá sig. Hann var alveg undrandi á þessu og hann galaði og hann galaði aftur og ekki stytti upp og hann galaði þangað til hann sprakk. Ég læt hlustendum eftir að ráða í þessa sögu. En ég kann ákaflega illa við sögur sem ekki hafa endi.

Þau ánægjulegu umskipti hafa nú orðið hér á Íslandi að verðbólga er að komast á svipað stig og í helstu viðskiptalöndum okkar og efnahagsástandið sýnir ýmis batamerki. Vextir og afborganir af eldri lánum valda þó ýmsum erfiðleikum. Halli ríkissjóðs er vissulega ógnvænlegur en góðæri til lands og sjávar auðveldar okkur að fást við þennan vanda. Menn hafa, einkum í vinstri flokkunum, mikið velt fyrir sér nýju stjórnarmynstri og þá gjarnan horft til fortíðarinnar. Alþfl. horfir til viðreisnarinnar og Alþb. til þeirra sælu tíma þegar til var Sameiningarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn og tók þátt í nýsköpunarstjórn. Það væri kannske ekki óviturlegt að rifja ýmislegt upp um fortíðina fyrst mönnum er svona umhugað um hana. Og hvernig skildi nýsköpunarstjórnin við landsstjórnina um áramótin 1946 og 1947? Gjaldeyrinum var eytt, ríkið tók að sér að bera tap útgerðarinnar, landið komst á það stig að þurfa að fá efnahagshjálp eins og þau lönd sem lögð höfðu verið í rúst á stríðsárunum. Og hvernig var umhorfs þegar viðreisnarstjórnin yfirgaf stjórnarráðið vorið 1971? Sú stjórn vann mörg góð störf, ekki síst í menntamálum. En vorið 1971 var landsbyggðin í rústum. Afkomugrundvellinum var kippt undan fólki. Fjölmargir neyddust til að yfirgefa verðlitlar eignir sínar og flytja suður. Alvarleg byggðaröskun var hafin. Stjórn Ólafs Jóhannessonar, sem þá tók við, hófst þegar handa um að efla atvinnulíf um land allt. Auðvitað kostaði þetta mikið, en markmiðinu var náð. Þróuninni var snúið við. Fólk fékk nýja trú á landinu og möguleikunum á að lifa hér góðu lífi. Hafa menn gleymt því að á þessum árum, á framsóknaráratugnum margumtalaða, vannst fullnaðarsigur í baráttunni fyrir 200 sjómílna efnahagslögsögu? Landið bókstaflega sjöfaldaðist að stærð og við sátum einir að einhverjum gjöfulustu fiskimiðum í víðri veröld. Þar voru framsóknarmenn í eldlínu ásamt mörgum öðrum góðum mönnum. Þar voru Ólafur Jóhannesson og Einar Ágústsson. Útfærslan í 200 mílur er mikilvægasti atburðurinn frá stofnun lýðveldisins og undirstaða ótrúlegra framfara. Um þetta er oft þagað. Það kallaði Árni Þórarinsson á Stóra-Hrauni að ljúga með þögninni.

Núverandi ríkisstjórn var mynduð til þess að ná tökum á verðbólgunni. Stöðugt verðlag og jafnvægi í fjármálum er forsenda þess góða þjóðfélags sem við öll viljum styðja og styrkja. Milli stjórnarflokkanna er djúpstæður ágreiningur um ýmis mál, en vorið 1983 varð að ýta deilumálum til hliðar. Þjóðarnauðsyn krafðist aðgerða sem einungis þessir tveir flokkar voru reiðubúnir að bera ábyrgð á. Öðrum flokkum og flokksbrotum fannst þægilegra að sitja hjá án ábyrgðar og án stefnu.

Framsfl. hefur alla tíð lagt mikla áherslu á umhverfismál og mun vinna ötullega að þeim á næstu árum. En umhverfismál ná ekki aðeins til hins ytra umhverfis, náttúrunnar, heldur einnig til hins innra, mannlífsins sjálfs. Efling fjölskyldunnar, heilbrigt líf, eru áhugamál okkar framsóknarmanna og vonandi landsmanna allra. Uppeldi og skólastarf verður að vera í höndum hinna hæfustu manna og þeim búin kjör í samræmi við það. Menntun þjóðarinnar hlýtur að vera eitt meginviðfangsefni okkar í nútíð og framtíð. Öflug menntastefna verður að koma til. Háskólann verður að efla og kennurum og uppalendum verður að skapa þau kjör sem gera þeim fært að sinna störfum sínum án þess að hafa sífelldar áhyggjur af afkomunni. Og þótt kaupmáttur sé að aukast og verði væntanlega í lok þessa árs hinn hæsti sem hann hefur verið í sögu lýðveldisins verða enn margir að vinna langan vinnudag til að endar náist saman og það verður að endurskoða allt launakerfið og tryggja sómasamleg daglaun og draga úr þeim mismun sem er á launum landsmanna.

Eitt af hinum mikilvægustu málum er að taka upp öfluga byggðastefnu, nýja byggðastefnu sem grundvallast á því að færa völd og áhrif út til héraða og landshluta í ríkara mæli en nú er. Þessu fylgir auðvitað aukin ábyrgð. Landshlutar geta annast ýmsa málaflokka. Hvernig svo sem þessu verður fyrir komið verður hér um einhvers konar þriðja stjórnstig að ræða.

Samkvæmt niðurstöðum framtíðarspár um fólksfjölgun og aldursdreifingu á næsta aldarfjórðungi er að vænta mikilla breytinga á gerð þjóðfélagsins. Fæðingum mun fækka, meðalaldur hækkar og æ fleiri komast á eftirlaunaaldur. Þetta kallar á margvíslegar aðgerðir sem nú þegar verður að undirbúa.

Eitt af því sem brýnt er að taka afstöðu til er lífeyrissjóður fyrir alla landsmenn. Um það mál ætti ekki að vera ágreiningur milli flokka þótt framkvæmdaatriði geti verið með ýmsu móti.

Miklar breytingar eiga sér nú stað á flestum sviðum atvinnulífs. Að forgöngu framsóknarmanna hefur margt verið gert til að búa í haginn fyrir nýjar atvinnugreinar, eins og hæstv. forsrh. gat um í ræðu sinni. Þjónustugreinum af ýmsu tagi vex mjög fiskur um hrygg og má vænta áframhaldandi aukningar á því sviði á næstu árum. Heilbrigðisstéttirnar og kennarastéttin, auk skyldra stétta, eru þar fyrirferðarmestar, enda gegna þær lykilhlutverki í nútímaþjóðfélagi. Ferðamannaþjónusta mun og einnig eflast verulega. Upplýsingaröldin er þegar hafin og allri þjónustu fylgir mikil þörf fyrir upplýsingar sem hin nýja tækni gerir fært að ná til hraðar og öruggar en áður.

Eitt mikilvægasta byggðamálið er nú að færa þjónustuna til fólksins en ekki fólkið til þjónustunnar. Á liðnum árum var byggðastefnan oft í því formi að vera styrkir. Hin nýja byggðastefna á að gera landshlutum og einstökum héruðum kleift að annast sérmál sín án miðstýringar að sunnan. Til þess þurfa þau tekjur sem verður að tryggja þeim af því fjármagni sem verður til í landshlutunum. Þessi mál eru margþætt og vel verður að vanda til allra ákvarðana, en Reykjavík, höfuðborgin, mun áfram verða glæsileg miðstöð mennta og lista á næstu áratugum.

Um síðustu helgi komust Íslendingar í nánari snertingu við heimsviðburðina en nokkru sinni fyrr. Viðræður ráðamanna voldugustu ríkja heims snerust um þau mál er varða líf og dauða mannkyns. Fimm ríki veraldar eiga nú kjarnavopn, en nokkur í viðbót geta búið til kjarnavopn ef þau hafa ekki þegar gert það á laun.

Við skulum hafa hugfast að verulegur hluti þeirra kafbáta sem þannig eru útbúnir að úr þeim er hægt að skjóta eldflaugum sem bera kjarnorkusprengjur heimsálfa á milli eru í Norður-Atlantshafi og margir þeirra eiga leið skammt frá Íslandi. Ein mesta herstöð í heimi er á Kólaskaga í Sovétríkjunum skammt frá landamærum Finnlands og Noregs. Braut langdrægra eldflauga, sem skotið yrði milli Ameríku og Sovétríkjanna, liggur yfir norðurhvel jarðar, jafnvel harla nálægt Íslandi. Stjörnustríðsáætlunin svonefnda, sem Reagan heldur í dauðahaldi, er í því fólgin að reynt er að eyðileggja burðarflaugar er skotið er í átt að Ameríku frá stöðvum úti í geimnum. Vopnið er leysigeisli sem magnaður er upp með kjarnasprengjum. Sprengingin eyðileggur stöðina á sekúndubroti eftir að geislinn fer af stað. Það er óhugnanlegt að vita af slíku hér yfir norðurhveli jarðar.

Vegna margvíslegra samskipta við Bandaríkin megum við aldrei gleyma því að smáríki verður ætíð að gæta fyllsta réttar síns í samskiptum við voldugan nágranna. Við megum aldrei gleyma því að herstöðin í Keflavík er bráðabirgðastöð sem fyrr eða síðar verður lögð niður. Þess vegna megum við aldrei verða efnalega háðir veru erlends herliðs í landinu. Í hvalveiðimálinu fóru Bandaríkjamenn offari í samskiptum sínum við Íslendinga. Harkaleg viðbrögð þeirra þá sýndu okkur enn einu sinni að sjálfkrafa náum við aldrei rétti okkar.

Jónas Jónsson frá Hriflu skipti stjórnmálamönnum í tvo flokka, þá sem aðhyllast augnablikshyggju og hina sem hallast að aldahyggju. Hinir fyrrnefndu sjá aldrei annað en daginn í dag. Þeir grípa hugmyndir héðan og þaðan, láta skjótfenginn gróða ganga fyrir þeim sjóði sem vex í framtíðinni. Hinir síðarnefndu hugsa fram í tímann. Þeir fylgja settri stefnu að fjarlægu takmarki, kanna mál til hlítar og komast að skynsamlegri niðurstöðu um hvaða leiðir séu færar.

Herra forseti. Ég held að þjóðin treysti ekki augnabliksmönnunum fyrir framtíð þessa lands. Hún mun treysta þeim sem hugsa í öldum en ekki árum. Markmið okkar er að skapa hér gott þjóðfélag þar sem samvinna og samhjálp er í öndvegi án þess að framtaki einstaklinga og hópa séu settar of þröngar skorður. Að þessu vill Framsfl. vinna með þeim sem velja leið samhjálpar og samstarfs, en við höfnum samkeppnisþjóðfélagi frjálshyggjunnar. Því þjóðfélagi sem við viljum miða að lýsir Stephan G. betur en mér er unnt í þessum ljóðlínum um framtíðarþjóðfélagið:

Þar einskis manns velferð er volæði hins

né valdið er takmarkið hæst

og sigurinn aldrei er sársauki neins

en sanngirni er boðorðið æðst.

Góðar stundir.