15.10.1987
Sameinað þing: 3. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 144 í B-deild Alþingistíðinda. (102)
Síðustu efnahagsákvarðanir ríkisstjórnarinnar
Hjörleifur Guttormsson:
Herra forseti. Sú umræða sem hér hefur staðið í dag og fram á þetta kvöld um efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar og fjárlagafrv. hefur farið nokkuð á víð og dreif sem vænta mátti þegar svo víðfeðmt svið er tekið til umræðu. Ég ætla að takmarka mig sérstaklega við einn þátt þessara mála, en það eru þau áhrif sem efnahagsstefna stjórnarinnar hefur á landsbyggðina sérstaklega og hvernig fjárlagafrv. birtist okkur sem erum öðru fremur málsvarar landsbyggðarinnar eða ber a.m.k. skylda til að horfa til þeirra mála sérstaklega.
Hér hefur verið rætt með réttu af frummælanda um spurninguna um gengisstefnu sem eitt grundvallaratriði í sambandi við efnahagsstjórn. Það liggur alveg ljóst fyrir að tekjuskiptingin í landinu, tekjuskiptingin milli landsbyggðar sérstaklega og höfuðborgarsvæðisins hins vegar þar sem þjónustustarfsemin er undirstaða í atvinnulífi, gengisstefnan er undirstöðuþáttur um tekjuskiptinguna milli þessara svæða. Það er því nokkuð sérstakt að á sama tíma og horfur í sjávarútvegi fara versnandi, á sama tíma og gengisþróun er undirstöðuatvinnuvegi landsmanna, fiskútflutningnum, óhagstæð í vaxandi mæli sér ríkisstjórnin ástæðu til að auka álögur á þennan atvinnurekstur. Í fjárlagafrv. hæstv. fjmrh. birtist aukin skattlagning á sjávarútveginn í ríkum mæli og auðvitað eru aðrir stjórnarflokkar samábyrgir í þeim efnum þó að hér sé einstaka stuðningsmaður ríkisstjórnarinnar að nöldra og lýsa einhverri sérstöðu svona hikandi og afsakandi, eins og hv. 10. þm. Reykv. og hv. þm. Árni Gunnarsson hér í umræðum áður. Við þekkjum þær aðferðir og þeir geta e.t.v. leyft sér það einn og einn í þessum herbúðum að lýsa yfir fyrirvara og andstöðu og allt upp í ráðherrana í einstökum málum í ríkisstjórn sem hefur svo mikinn þingmeirihluta. Það getur verið að það verði samræmt á milli flokkanna að leyfa hæfilega mikinn ágreining og þessum og hinum að skreyta sig með andstöðu við þá stefnu sem í reynd er fylgt.
En hvernig birtist þessi skattlagning á sjávarútveginn í fjárlagafrv.? Hún kemur fram í því að dregið er úr endurgreiðslu á uppsöfnuðum söluskatti um 350 millj. kr., um helming, úr 700 millj. kr. niður í 350 millj. Það er beinn landsbyggðarskattur sem hér er á ferðinni og þarna er verið að leggjast á þennan undirstöðuatvinnuveg sem einnig er ætlað að þola hækkaða vexti sem afleiðingar af þeirri stefnu sem hér er mörkuð og sem er ætlað að bera versnandi gengisþróun, minnkandi afla. Hvaða áhrif skyldi þetta hafa á samningsstöðu fiskvinnslufólksins sem hefur brýna þörf fyrir að bæta sinn hlut sem er nógu aumur fyrir þó að það sé ekki verið að ganga þannig að þessum undirstöðufyrirtækjum í landinu að þeim sé gert erfiðara fyrir að leiðrétta þá stöðu sem fyrir liggur? En þetta er ekki allt. Einnig er tekinn upp í fjárlagafrv. launaskattur sem afnuminn var á fiskvinnslu í landinu að mig minnir 1982, þó ég hafi það ekki hér fyrir framan mig. Það var tekinn upp launaskattur á fiskvinnsluna á nýjan leik og fleiri atvinnuliði, en fyrst og fremst á sjávarútveginn, sem á að skila ríkissjóði 400 millj. kr. á næsta ári og það skal aðeins vera fyrsta skref í þeim efnum. Hér er á ferðinni landsbyggðarskattur öðru fremur, að auka á tilfærsluna frá landsbyggð til höfuðborgarsvæðis í þá eyðsluhít óstjórnar og óráðsíu sem hér blómstrar í verslun og þjónustu og birtist okkur í heilu byggðahverfunum og höllunum á Reykjavíkursvæðinu sem hafa verið að rísa í skjóli fyrrv. ríkisstjórnar og ætlað er að bæta við í ljósi þeirrar efnahagsstefnu sem hér er mótuð og hér er til umræðu.
Það er alveg rétt hjá hv. þm. Árna Gunnarssyni, sem hann mælti hér, að það er vaxandi stéttamunur í landinu. Hann orðaði það að vísu eitthvað á þá leið að honum virtist sem það væri að skapast stéttaskipting á Íslandi rétt eins og hún hefði ekki verið hér áður. Stéttaskipting hefur verið hér, en óréttlætið og mismununin fer sívaxandi með degi hverjum í þessu landi milli launafólks og fjármagnseigenda annars vegar og hins vegar milli landsbyggðarinnar sem heildar í samskiptum við höfuðborgarsvæðið. Það er hingað sem fjármagnið er flutt í krafti þessarar stefnu, hæstv. utanrrh., með ábyrgð Framsfl. líka sem auðvitað reynir alltaf að fela sig alveg eins og hann gerði þegar skilið var við 1983. Og hv. 10. þm. Reykv. Guðmundur G. Þórarinsson er einmitt ágætisdæmi um hvernig framsóknarmenn reyna að smjúga undan ábyrgðinni sí og æ. Það eru þeirra ær og kýr og það þekkja þeirra samstarfsmenn fyrr og síðar. Að hlaupa undan merkjum. Hv. 10. þm. Reykv. er snillingur í þeirri íþrótt, ekki bara í skák, í refskák, já.
Þetta er efnahagsstefnan sem hér er boðað að haldið skuli við með föstu gengi og lífið að veði, hæstv. forsrh., og hækkandi álögur á undirstöðuatvinnurekstur í landinu samtímis, þann rekstur sem borinn er uppi af fólkinu á landsbyggðinni sem þrælar á sultarkjörum við slæman aðbúnað og langan vinnudag til sjávar en einnig til sveita. Já, Framsfl. ber raunar ábyrgð á þessum atvinnumálaráðuneytum áframhaldandi, ráðuneytum sjávarútvegs og landbúnaðar, og lætur svo Alþfl. og Sjálfstfl. um að marka efnahagsstefnuna, hvernig blóði er tappað af þessum greinum og frá fólkinu sem við þennan rekstur starfar.
Já, hvað er að gerast í sveitum landsins? Hvað er að gerast hjá bændastéttinni á Íslandi undir þeirri efnahagsstefnu sem hér er haldið áfram með uppáskrift Alþfl.? Það er engin ný efnahagsstefna. Það er framlenging á efnahagsstefnu fyrri ríkisstjórnar sem hæstv. fjmrh. og formaður Alþfl. skrifaði upp á með því að hlaupa undir bagga að kosningum loknum til að ná í ráðherrastóla og völd með því að skrifa upp á frjálshyggjuna, það skrið sem á hana var komið í tíð síðustu ríkisstjórnar, og bæta um betur með hæstv. viðskrh. og fjmrh. nú sem aðalábyrgðarmenn ásamt forsrh. á mótun efnahagsstefnunnar. Það þarf enginn að vera hissa á því út af fyrir sig að það komi engar gleðifréttir fyrir þá sem standa að landbúnaði í þessu landi frá þessum hæstv. ráðherrum Alþfl. og það þarf enginn að vera hissa á því þó að hæstv. landbrh. muldri ofan í barm sér rétt eins og hann hefur gert árum saman þegar verið er að ganga á undirstöðuhagsmuni fólksins í sveitunum með áframhaldandi óstjórn sem Framsfl. og Sjálfstfl. bera ábyrgð á í landbúnaði á Íslandi um áratugi.
Það er með fádæmum hvernig staðið hefur verið að þáttum sem snerta landbúnaðinn og sölu landbúnaðarafurða. Eins og t.d. markaðsfærslunni, ekki bara í sambandi við útflutning sem ekki skilar miklu í aðra hönd heldur í því að verja innanlandsmarkaðinn á innlendum landbúnaðarafurðum. Þar er verðlagningin gefin frjáls í smásölu með þeim hrikalegu afleiðingum sem við blasa í sambandi við verðþróun á kindakjöti í landinu, þeirri stórfelldu hækkun sem þar hefur orðið á sama tíma og kaup fólksins hefur verið að lækka, með óstjórn í sölustarfsemi og með því að milliliðirnir, þar sem Framsfl. þekkir hvað best til, hafa hirt óhóflega hluta til sín. Milliliðir sem hafa verið að færa starfsemi sína til sjálfrar höfuðborgarinnar í síauknum mæli með uppáskrift forustumanna nátengdum Framsfl. Við þær aðstæður og það gífurlega óvissuástand sem ríkir í landbúnaði og alveg sérstaklega í sauðfjárrækt bregst ríkisstjórnin með því að skerða fjárveitingar til rannsóknar- og þróunarstarfsemi í landbúnaði, fyrir nú utan það að vega að sjóðum sem eiga að tryggja lágmarkskjör bænda og draga þar úr framlögum eins og í sambandi við afleysingaþjónustu í sveitum svo að dæmi sé tekið. Allt er það á eina bók lært. Hæstv. landbrh. hefur gert einhvern fyrirvara í ríkisstjórninni en hæstv. utanrrh., formaður Framsfl., var ekki lengi að strika yfir þann fyrirvara í dag í þessum ræðustól.
Gjörðir þessarar ríkisstjórnar í sambandi við atvinnuþróun á landsbyggðinni og stöðu atvinnustarfseminnar þar er með þeim hætti að ástæða væri til þess fyrir þm. ríkisstjórnarinnar, fulltrúana utan af landsbyggðinni, að staldra við og hugsa sinn gang. Ætla þeir að ganga þessa braut undir merkjum hæstv. fjmrh., forsrh. og utanrrh., þingmannanna héðan af Reykjavíkur- og Reykjanessvæðinu, ráðherranna af þessu svæði sem hafa tvo þriðju innan ríkisstjórnarinnar og vel það? Ætla þeir að ganga þessa braut áfram og ýta undir enn frekari öfugþróun, fólksflótta og eyðingu byggðarlaganna úti um landið? Ofan á þetta sem ég hef verið að lýsa, sem er kjarninn í efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar, bætist svo einn og einn glaðningur, ef svo mætti segja, frá hæstv. fjmrh. til landsbyggðarinnar og rifjað hefur verið upp í sambandi við einstaka fjárlagaliði þar sem strikað er yfir framlög til sveitarfélaga þar sem ríkisvaldið hefur verið þátttakandi í félagslegri þjónustu og menningarstarfsemi af ýmsu tagi og einnig atvinnustarfsemi. Táknrænt dæmi eru iðnráðgjafar og sú þjónusta sem komið hefur verið upp í þeim efnum - með jákvæðum árangri á undanförnum árum - horfin, strikuð út.
En það er ein leið sem fjármagninu er vísað á til viðbótar við flutninginn til höfuðstaðarins. Hvert skyldi það vera, hæstv. viðskrh.? Það er til útlanda. Hér segir í þjóðhagsáætlun, með leyfi hæstv. forseta:
„Á sama tíma og fríverslun er meginstefna ríkisstjórnarinnar varðandi viðskipti með vörur og þjónustu telur hún að auka beri frjálsræði í gjaldeyrisverslun og fjármagnshreyfingum milli Íslands og annarra landa. Stefnt er að því að draga úr skilaskyldu útflytjenda á gjaldeyri og hömlum á erlendri fjárfestingu í atvinnufyrirtækjum. Nauðsynlegt er að endurskoða og samræma lög og reglur um erlent fjármagn í íslensku atvinnulífi. Markmiðið er að erlent áhættufé geti komið í staðinn fyrir erlent lánsfé við fjármögnun atvinnufyrirtækja hér á landi. Jafnan verður þó tryggt að erlendir aðilar nái ekki tökum á náttúruauðlindum lands og sjávar. Forsætisráðherra hefur skipað sérstaka nefnd til að undirbúa þessar breytingar.“
Þetta var tilvitnun í þjóðhagsáætlun ríkisstjórnarinnar. Auka erlent áhættufé í íslenskum atvinnurekstri. (Gripið fram í: Í stað lánsfjár.) Í stað lánsfjár. Hvert skyldi nú þetta erlenda áhættufjármagn leita, hæstv. viðskrh.? Hvert skyldu þeir leita? Ekki hefur blásið byrlega í betlistarfseminni gagnvart orkulindunum og stóriðjufyrirtækjum þar sem síðasta ríkisstjórn lagði sig í framkróka og nánast flata til þess að draga hingað erlend auðfélög til að fjárfesta í orkufrekum iðnaði. Orkuverðið skipti nákvæmlega engu máli, enda ríkisleyndarmál. Kannski væntir hæstv. viðskrh. að þar vænkist um. Iðnrh. hefur á dagskrá að reyna að lokka með aðstoð kunningja okkar hv. 10. þm. Reykv., Müllers, ellilaunaþega og fyrrv. forstjóra hjá Alusuisse, sem fyrstum var kastað þar út í ystu myrkur fyrir tveim eða þrem árum síðan - svo flaug annað gengi þar reyndar þannig að það hafa orðið mannaskipti á þeim bæ. En ríkisstjórn Íslands hefur séð fyrir því að þessi forstjóri hefur fengið verkefni og það er að reyna að draga erlend auðfélög, fá erlend álfyrirtæki til að fjárfesta í nýrri álverksmiðju við Faxaflóa. Uppskeran blasir nú ekki við enn sem komið er.
En ég spyr: Ætli það sé líklegt að það sé í þetta sem erlent áhættufé muni leita öðru fremur? Nei, auðvitað mun það, ef opnað verður fyrir, leita í þann rekstur sem er örugglega arðbær á Íslandi og skilar hagnaði. Inn í sjávarútveginn. Inn í fiskvinnsluna í landinu rétt eins og þróunin hefur orðið í sambandi við fiskeldið í óhugnanlegum mæli og stjórnlítið.
Það stendur hérna í þjóðhagsáætlun að þess skuli gætt að þeir nái ekki tökum á náttúruauðlindum okkar. Þess skuli gætt. Hvernig ætlar hæstv. viðskrh. að gæta þess? Hv. þm. Karl Steinar Guðnason, sem hér er ekki viðstaddur, lofaði það og prísaði sérstaklega sl. vetur að útlendingar höfðu komið til og fjárfest í fiskvinnslufyrirtækjum á Suðurnesjum. Hann taldi þetta aldeilis indæla þróun, mikinn happafeng og þessu var slegið upp á forsíðu Alþýðublaðsins. Það er líklega þetta sem er óskaþróunin hjá talsmönnum Alþfl. sem ráða yfir viðskipta- og fjármálaráðuneyti í landinu. Halda menn að þetta sé ekki að ná tökum á íslenskum náttúruauðlindum ef útlendingarnir koma í vaxandi mæli inn í fiskvinnsluna eða fiskkaup til að flytja aflann til útlanda til framhaldsvinnslu þar með einum eða öðrum hætti? Ætli sé þá langt í það að þeir taki fiskiskipin líka? Viðnámið er hér ekkert. Það hefur verið í sambandi við sjávarútveginn, en það er að bresta. Svo eiga þeir sem raka saman gróða í landinu í skjóli efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar að geta stundað áhugaverða kvöldlesningu á fjármálasíðum New York Times og annarra blaða sem birta langa lista yfir stöðuna hjá einstökum fyrirtækjum vítt um heim.
Það eru þessi atriði sem ástæða er til að lýsa inn í þegar rætt er um efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar, jafnframt því sem varað er við þeim áframhaldandi hættuboðum sem blasa við Íslandi öllu utan höfuðborgarsvæðisins og blasa einnig við því launafólki hér á þessu svæði, sem þessi ríkisstjórn hefur af arðinn af vinnu þeirra, láglaunafólksins í þjónustustörfunum hér í Reykjavík og nágrenni og auðvitað í þeirri takmörkuðu vinnslu í frumvinnslugreinum sem hér er enn þá rekin.