27.10.1987
Sameinað þing: 9. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 437 í B-deild Alþingistíðinda. (308)

Stefnuræða forsætisráðherra

Þórhildur Þorleifsdóttir:

Virðulegi forseti. Góðir áheyrendur. Við kvennalistakonur áttum þess kost í vor að eiga aðild að ríkisstjórn ásamt Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki, og var talsverður áhugi fyrir að sú stjórnarmyndun tækist og fast lagt að okkur „að axla þá ábyrgð“ eins og það er orðað. Hafi það vafist fyrir einhverjum í vor að skilja því við höfnuðum aðild að ríkisstjórn er nú kærkomið tækifæri til að útskýra fyrir þeim hinum sömu hverjar voru okkar ástæður. Þær liggja nú ljósar fyrir.

Við áttum ekki kost á öðru en að eiga aðild að sams konar stefnumótun og kom fram í máli hæstv. forsrh. Við vorum ósáttar við þær aðgerðir sem þá var stungið upp á líkt og við erum ósáttar við þær nú. Við vildum ekki þá frekar en nú leggja þyngri byrðar á launafólk. Við vorum og erum ósáttar við matarskatt og skatt á menningarstarfsemi. Við höfðum á reiðum höndum alls konar tekjuöflunarleiðir fyrir ríkissjóð sem allar miðuðu að því að færa fjármagn frá þeim efnameiri til hinna efnaminni.

Í vor var Alþfl. sammála okkur um þessar leiðir, en Sjálfstfl. stóð fast á sínu og svo mikið langaði Alþfl. í stólana að þeir gleymdu flestum fyrri áformum. Það er Jóhanna Sigurðardóttir sem stendur ein eftir með sín fyrirheit enda er nú ráðist að henni úr öllum áttum.

En það sem úrslitum réði var afstaða beggja viðræðuflokkanna til launamála. Kvennalistakonur gerðu það að úrslitaatriði að kjör hinna lægst launuðu, aldraðra og fatlaðra, yrðu bætt að mun. Við sáum ekki aðrar leiðir en lögbindingu lágmarkslauna sem miðast skyldu við framfærslu einstaklings sem okkur sýndist þá vera um 40 þús. kr. og skyldi sú hækkun líka ná til aldraðra og fatlaðra. Auk þess vildum við að á fjárlögum væri ákveðinni upphæð varið til að hækka launin sem koma þar næst fyrir ofan, stigminnkandi krónutala upp að t.d. 60 eða 70 þús. kr.

Við lýstum okkur líka fúsar til að ræða allar aðrar leiðir til að ná þessu marki ef þær fyndust. En þær fundust ekki, enda var ekki leitað að þeim. Þetta var afgreitt sem hin mesta firra sem þýddi varla að tala um, svo fráleit væri hún. Það voru kallaðir til allir helstu hagspekingar landsins og það stóð ekki á svörunum. Þeir féllust í faðma, þvert á flokksbönd, og lýstu því yfir hver um annan þveran að þetta væri óframkvæmanlegt og sönnunin sótt alla leið til Mesópótamíu, löngu fyrir Krists burð. Launamunurinn hefði þá verið sá sami þar og hann væri hér á landi nú og því sýnilegt að ekki væri hægt að breyta. Auk þess væri ekki hægt að reikna út lágmarksframfærslukostnað einstaklings því að eyðsla hans og neysla færi eftir því hvað hann hefði á milli handanna af ráðstöfunarfé. Ja, þvílík speki.

Samt segjast allir vilja draga úr launamun og þá sérstaklega milli kynja. Hæstv. forsrh. sagði áðan að það ætti að gera átak í því að koma á jafnrétti milli kvenna og karla með sérstakri áherslu á launajafnrétti. Hann nefndi hins vegar ekki hvers konar átak eða hvernig ætti að vinna að því. Ekki gat hann bent á leiðir í vor og því hlýtur maður að efast um að þessi yfirlýsing sé annað en orðin tóm. Hann hefur skipað nefnd til að kanna orsakir launamisréttis. Þetta er bara sýndarmennska. Það þarf ekki fleiri kannanir á því sem liggur í augum uppi. Þær eru til, bæði innlendar og erlendar, og allar sýna ótvírætt það sama. Misréttið er himinhrópandi. Það þarf aðgerðir en ekki kannanir.

Það þarf heldur ekki að kanna orsakirnar fyrir launamisrétti. Þær eru endurspeglun á því vanmati og virðingarleysi sem konum og hefðbundnum störfum þeirra er sýnt, heima og heiman. Og ef hæstv. forsrh. vill leita leiða á hann bara að koma í smiðju til Kvennalistans. Við höfum þegar bent á margar leiðir sem mundu bæta kjör og aðstæður kvenna og um leið fjölskyldunnar sem er þessi hornsteinn sem honum verður tíðrætt um.

Hann og samstarfsmenn hans hafa haft tækifæri til að styðja mörg góð mál hér á Alþingi sem Kvennalistinn o.fl. hafa flutt, svo sem eins og frumvarp um endurmat á störfum láglaunahópa, um bindingu lágmarkslauna, um fæðingarorlof, miklu betra en það sem samþykkt var á síðasta þingi, um lífeyrissjóðsréttindi heimavinnandi húsmæðra, um launalaust frí frá störfum vegna umönnunar barna, um mat á heimilisstörfum til starfsreynslu, tillögur um samfelldan einsetinn skóla, um stórfellt átak í dagvistunarmálum o.fl. o.fl. Hvar var átaksáhuginn þá? Því miður víðs fjarri og átakið birtist okkur nú í allri sinni dýrð. Stofna nefnd, leita leiða.

Nei, þá er öllu háværari krafan um að draga úr neyslu og þenslu. Og víst er þörf á því. Og víst er verðbólgan vágestur. En það gengur ekki að ætla að biðja láglaunafólk einu sinni enn að taka á sig byrðarnar af að halda henni niðri með hófstilltum kröfum eða að kenna því um þensluna.

Það er ekki það sem er að eyða og spenna, fjárfesta og flytja inn, búa til viðskiptahalla, reisa verslunarhallir eða að taka fé að láni hjá fjármögnunarfyrirtækjum. Það gera þeir sem hafa til þess auraráð, og því þarf að minnka þau auraráð. Ekki leyfa þeim að eyða svo miklu að þjóðarbúið komi út með bullandi tapi þrátt fyrir góðæri. Þetta þarf að gera með skattlagningu en ekki með því að bjóða þeim bara gengistryggða reikninga eða verðbréfakaup erlendis, svo fýsilegt sem það kann að vera um þessar mundir, í von um að þeir fari að spara í stað þess að eyða.

Það er ekki hægt að leyfa helmingi þjóðarinnar að sigla þjóðarskútunni á slig og segja svo við hinn helminginn: Austu nú. Það dugir ekki að tala í meðaltölum um kaupmátt launa og neyslu. Meðaltöl gilda ekki um einstaklinga. Þar hefur hver og einn það sem hann ber úr býtum, sumir lítið, aðrir mikið og allt þar á milli, en meðaltal tekur enginn upp úr launaumslagi.

Hæstv. forsrh. varð tíðrætt um menningu, listir og vísindi í upphafi máls síns, en það var líkt og með launamisréttið, fögur orð, en fá fyrirheit. Það er að vísu boðuð endurskoðun á grunnskólalögum, frumvarp um framhaldsskóla og háskóla norður á Akureyri. Það er sæmst að vera ekki þungorður um það sem ekki hefur litið dagsins ljós en þó full ástæða til að hafa uppi varnaðarorð.

Sérstaklega er áhyggjuefni hvað virðist lítill áhugi á því sem sagt er að ekki verði í askana látið. Það eru uppi háværar raddir sem tala sífellt um hagnýta menntun og sá skilningur gjarnan lagður til grundvallar að menntun skuli miðast fyrst og fremst við atvinnulífið. En menntun á að hafa miklu víðtækara gildi, þ.e. að gera hvern og einn hæfari sem einstakling,til að skilja og takast á við eigið líf og samfélag.

Á tímum óstöðvandi og yfirþyrmandi fjölmiðlunar er nauðsynlegt að gefa þegnunum veganesti sem geti orðið þeim viðnám við þeirri bylgju afþreyingar, lágkúru og ofbeldis sem hellist yfir í allt of ríkum mæli, þ.e. ef við viljum halda menningu okkar og sjálfstæði. Þar sem annað hefur ekki verið sagt opinberlega verður líka að bregðast við. Það dugir ekki að svokölluð óhagnýt fög séu á undanhaldi fyrir hagnýtum. Þjóð, sem ekki er vel að sér til munns og handa, þekkir ekki sögu sína og menningu, land og tungu, á fátt sér til bjargar. Því er höfuðnauðsyn að þeim greinum sem orðið geta til varnar sé gert hátt undir höfði. Ég hef rökstuddan grun um að svo sé ekki.

Það eru tvær leiðir vænlegastar til árangurs í þeirri vörn sem nú er nauðsynleg: Menntunin sem ég tæpti á og öflug menningar- og listastarfsemi þar sem allt er gert til að stuðla að innlendri sköpun og frjóum hugmyndum með þátttöku sem flestra. Og trúið mér, það skilar sér nokk í öflugri nýsköpun og framtaki í efnahags- og atvinnulífi. Til þess að svo megi verða þarf að styðja við lista- og menningarstofnanir einstaklinga og hópa af miklu meiri stórhug en nú er gert. Skal þó tekið fram að oft hefur það verið verra. En betur má ef duga skal.

Flestir listamenn landsins búa við skilyrði sem helst eru talin hæfa konum, þ.e. lág laun og lítinn efnahagslegan afrakstur verka sinna þótt rómuð séu á góðum stundum. Lífeyrissjóðsréttindi og eftirlaun eru þeim flestum fjarlæg, líkt og mörgum konum, og aðstaða þeirra til allrar sköpunar hin versta. Það dugir ekki að halda uppi nokkrum stofnunum sem reyndar eru ekkert of sælar af sínum fjárhag. Það verður líka og ekki síður að næra grasrótina með bættri aðstoð við listamenn, einstaklinga eða hópa, eftir því hvers eðlis verkefnin eru.

Minna en há markmið duga ekki ef það á fram að ganga sem hæstv. forsrh. boðaði í sinni ræðu þar sem hann segir, með leyfi forseta:

„Tilkall Íslendinga til sjálfstæðis byggist öðru fremur á tungu okkar og bókmenntaafrekum. En hver eru tilvistarrök þjóðarinnar ef hún hættir að skapa menningarleg verðmæti? Gullöld Íslendinga er að sönnu glæst en þjóðin lifir ekki á fornri frægð einni saman.“ Svo mörg voru þau orð.

Hæstv. forsrh. endaði á að tala um að við lifðum á tímum raunsæis. Það var og. Meira gaman hefði verið hefði hann sagt að við lifðum á tímum hugsjóna og glæstra drauma. En þá hefði hann talað sér þvert um hug. Líklega mælti hann líka fyrir munn margra, sérstaklega þeirra sem hallir eru undir köld efnahagsleg rök um alla hluti. Það erum við kvennalistakonur hins vegar ekki. Við gerumst meira að segja svo djarfar að tala um hugsjónir þó að mörgum þyki það hálfpúkalegt.

En raunsæi er ekki það sama og skynsemi, hugsjónir ekki það sama og óraunsæi. Hugsjónir eru hið eina sanna raunsæi. Í hugsjónum felast draumar um breytta tíma, breytt þjóðfélag, breytt gildismat. Í hugsjónum felst líka kraftur og þor til breytinga.

Því ætlum við kvennalistakonur að vinna áfram eftir okkar leiðum og í samræmi við okkar hugsjónir. Þess vegna gátum við ekki tekið þátt í ríkisstjórn sem byggði á því „raunsæi“ sem hæstv. forsrh. boðaði. Þess vegna öxluðum við þá ábyrgð að standa fast við hugsjónir okkar og markmið.

Ég þakka áheyrnina. Góða nótt.