29.10.1987
Sameinað þing: 10. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 510 í B-deild Alþingistíðinda. (349)

23. mál, einnota umbúðir

Valgerður Sverrisdóttir:

Hæstv. forseti. Hér er lögð fram af þm. fimm flokka þáltill. um einnota umbúðir. Málefni umhverfisverndar eru illu heilli vandamál sem flestar þjóðir eiga við að stríða og telja höfuðnauðsyn að leysa. Þau eru ekki fagurfræðilegt hjal um óþarfa heldur nauðsynjamál sem sérhverri menntaðri þjóð ber skylda til að taka á. Við segjum gjarnan á hátíðarstundum að við viljum að komandi kynslóðir erfi landið í ekki síðra ástandi og helst betra en þær kynslóðir sem það byggja nú. Til þess að svo geti orðið duga ekki orðin tóm heldur þarf að eiga sér stað hugarfarsbreyting hjá hinum almenna borgara, skilvirkara eftirlit af hálfu sveitarstjórna og síðast en ekki síst löggjöf frá hinu háa Alþingi þar sem hana skortir.

Notkun einnota umbúða er á margan hátt þægileg og um margt jákvæð í nútímaþjóðfélagi. En vandamálin eru a.m.k. tvíþætt: Í fyrsta lagi þau náttúruspjöll sem af þeim hljótast úti í náttúrunni og hvar sem er þar sem þeim er hent frá sér og í öðru lagi erfiðleikarnir við að koma sumu af þessum varningi endanlega fyrir kattarnef.

Hér er ekki um neitt nýtt mál að ræða en það hefur aldrei verið brýnna en nú þar sem notkun einnota umbúða hefur farið stórlega vaxandi með tilkomu pökkunarvéla fyrir öl og gosdrykki í áldósir hér á landi. Í grg. Hollustuverndar ríkisins, Náttúruverndarráðs og Landverndar kemur fram að ekki sé ólíklegt að árleg sala á gosdrykkjum verði um 30 milljónir áldósa sem svarar til hátt í 400 tonna af áli. Það er því ljóst að einn ófögnuður hefur bæst við önnur spillingaröfl í íslensku umhverfi.

Við búum í fallegu landi stórbrotinnar náttúrufegurðar. Íslendingar ferðast í vaxandi mæli innanlands, hvort sem er í byggð eða óbyggð. Því miður hefur íslenskum uppalendum og skólakerfi ekki tekist að innræta þá sjálfsögðu skoðun í huga sérhvers einstaklings að fara um landið af skilningi og virðingu. Hver hefur ekki gengið fram á umbúðir, hvaða nafni sem þær kunna að nefnast, á fögrum sumardegi í borg eða bæ, sveit eða óbyggð og verið eins og stunginn í augun? Á leið minni frá bílaplani Alþingis yfir á skrifstofu, sem er um 50 m leið, sá ég einn morguninn 25 áldósir með því að horfa sæmilega í kringum mig.

Í 13. gr. laga um náttúruvernd, nr. 47/1971, stendur, með leyfi forseta:

„Á víðavangi er bannað að fleygja frá sér eða skilja eftir rusl, sem er til hættu eða óprýði, svo og að bera rusl eða sorp í sjó, í fjörur eða á sjávarbakka, í ár eða á árbakka, í læki eða á lækjarbakka. Skylt skal að ganga frá áningarstað og tjaldstæði, er menn hafa tekið sér úti í náttúrunni þannig að ekkert sé þar eftir skilið, sem lýti umhverfið.

Bannað er að safna rusli í hauga á almannafæri eða við alfaraleiðir. Skylt er að ganga svo frá sorphaugum, að hvorki fjúki úr þeim né fljóti. Hreinsa má rusl á kostnað þess, er sannur er að broti á þessu fyrirmæli.“

Þetta eru góð lög en því miður vantar nokkuð á að eftir þeim sé farið. Með leyfi forseta langar mig að vitna aftur í lög um náttúruvernd frá 1971, en þar segir í 15. gr.:

„Hafi byggingar, skip í fjöru, bifreiðar eða áhöld eða mannvirki, þar á meðal girðingar, verið skilin eftir í hirðuleysi og grotni þar niður, svo að telja verði til lýta eða spjalla á náttúru, er eiganda skylt að fjarlægja það.

Fari jörð í eyði, er landeiganda skylt að ganga svo frá jarðarhúsum, girðingum, brunnum og öðrum mannvirkjum, að ekki valdi hættu fyrir fólk og skepnur né valdi náttúruspjöllum eða sé til lýta.

Sveitarstjórn skal annast framkvæmdir þær, sem nauðsynlegar eru samkvæmt fyrirmælum þessum, á kostnað þess er skylt var að annast þær, en hefur látið það ógert.“

Það er mikil ábyrgð því samfara að eiga land, hvort heldur það er lóð í þéttbýli eða jörð í sveit. Sú siðferðislega skylda hlýtur að hvíla á eigandanum að hann gangi þannig um landið og haldi við mannvirkjum að ekki verði til ama fyrir þá sem um landið fara.

Á síðustu árum hefur orðið veruleg framför víða til sveita í umgengni á bóndabýlum. Á það bæði við um ytra útlit útihúsa og frágang á hvers konar brotajárni. En því miður má enn sjá bílhræ og úreltar landbúnaðarvélar á áberandi stöðum, jafnvel uppi á hæstu hæðum. Í þessu sambandi er rétt að hafa í huga að það er gífurlega mikil vinna sem felst í því að snyrta og prýða og halda í horfinu á einu bóndabýli. Það er ekki ólíklegt að þar sé um a.m.k. hálft starf að ræða yfir sumarmánuðina ef standa á myndarlega að verki.

Á nýafstöðnu náttúruverndarþingi voru vandamál vegna sorpeyðingar og förgunar á brotajárni og öðrum málmum nokkuð til umræðu. Þar kom fram í máli manna að endurvinnsla væri æskilegasta leiðin og raunar sú eina sem auðvelt væri að sætta sig við frá sjónarhóli umhverfisverndar. Sú leið sem farin hefur verið í nokkrum mæli, þ.e. að urða þetta rusl, á sér ýmsa vankanta. T.d. hefur tilhneigingin verið sú að grafa ekki nægilega djúpt og hafa þá herlegheitin minnt á sig áður en mörg ár hafa liðið.

Herra forseti. Ég vil að lokum endurtaka það sem ég sagði í upphafi: Málefni umhverfisverndar eru ekki fagurfræðilegt hjal um óþarfa, heldur nauðsynjamál í sérhverju hugsandi þjóðfélagi.