18.11.1987
Neðri deild: 13. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 1103 í B-deild Alþingistíðinda. (709)
53. mál, umboðsmaður barna
Árni Gunnarsson:
Herra forseti. Það er ekki algengt að málefni barna komi til umræðu í þessari virðulegu stofnun og líklega er áhuginn á þessum málaflokki heldur takmarkaður ef t.d. marka má þann fjölda hv. þm. sem situr í þessari virðulegu deild undir þessari umræðu.
Frv. sem hér er flutt er bæði gagnlegt og gott og umræðan sem mun fylgja frumvarpsflutningnum kemur að verulegum notum.
Hugmyndin um umboðsmann barna hefur komið fram áður eins og 1. flm. gat réttilega um, kom m.a. fram í till. til þál. sem þm. Alþfl. fluttu á 100. löggjafarþingi 1978, þar sem var getið 16 atriða sem breyta mætti til batnaðar í málefnum barna hér á landi, og var flutt í tilefni af því að árið á eftir, 1979, var ár barnsins. Mig langar, með leyfi forseta, að fá að lesa hluta af grg. sem fylgdi þessari till. og ég hygg að sé í fullu gildi enn þann dag í dag. Þar segir m.a. á þessa leið:
„Á þessu ári hafa átt sér stað talsverðar umræður um barnið og samfélag þess. Þetta er ekki síður mikilvægt á Íslandi en í öðrum löndum. Það er ekki fátækt né hungur er steðjar að íslenskum börnum. Það er miklu frekar umhyggjuleysi sem stafar af hinni gífurlegu vinnu er foreldrar og umráðamenn barna leggja af mörkum. Fyrir þetta líða mörg börn stórlega og má segja að nokkurt málmhljóð hafi mátt heyra í umræðu um lausn á uppeldismálum barna á undanförnum árum.
Nútímaþjóðfélagið virðist í framfaravilja sínum hafa gleymt hinum mannlega þætti í uppbyggingu þjóðfélagsins. Það hefur verið andsnúið börnum að vissu leyti. Má t.d. benda á þá öfugþróun að í flestum tilvikum eiga fjölskyldur og foreldrar barna í mestum fjárhagsörðugleikum þegar börnin eru yngst og þurfa á mestri umhyggju að halda. Þetta á við um þá sem stofna heimili, standa í íbúðabyggingum eða íbúðakaupum. Á því tímabili er mest vinna lögð af mörkum og minnstur tími gefst til að sinna barnauppeldi. Þjóðfélagið hefur ekki reynt að létta byrði þessa samfélagshóps og er vert að gefa þessum þætti gaum á ári barnsins.“
Þessi till. var flutt 1978. Ég hygg að lítil breyting hafi orðið til batnaðar á þessu tímabili og eins og 1. flm. nefndi réttilega renndum við augum yfir þær 16 hugmyndir sem fram komu í tillögunni til þess að aðgæta, gaumgæfa, hvað af því sem þar er nefnt hefði komist til framkvæmda og urðum þess kyrfilega vör að fátt af því hefur gerst. Mín skoðun er sú að staðan í málefnum barna á þessu tímabili hafi ekki batnað, því er nú verr og miður. Ég held að hún hafi versnað.
Í þessari till. sem lögð var fram 1978 og mætti vissulega flytja á nýjan leik, eins og hefur verið nefnt, er m.a. nefnd löggjöf um tíu daga leyfi á ári á fullum launum vegna veikinda barna. Það er talað um að banna framleiðslu, innflutning og sölu á stríðsleikföngum. Það er talað um embætti umboðsmanns barna og nefnd þar ýmis verkefni sem hann ætti að hafa á hendi. Það er talað um að tryggja eigi að allar konur njóti fæðingarorlofs. Það er talað um launalaust leyfi vegna fæðingar barna umfram það sem í lögum var þá í gildi, að endurskoða tollaálagningu á ungbarnafæðu, barnavögnum og öðrum varningi fyrir börn, setja löggjöf um foreldrafræðslu og fjölskylduráðgjöf. Það er talað sérstaklega um foreldralaus eða vanrækt börn og lausn á þeirra málum, fósturheimili undir eftirliti, dagvistunarstofnanir, stöðu þroskaheftra barna, almenna fræðslu um réttindi og skyldur hvers einstaklings í íslensku þjóðfélagi. Það er talað um að gera úttekt á almennri réttarstöðu barna í okkar samfélagi og einnig að endurskoða þágildandi lög um vernd barna og ungmenna.
Allt var þetta flutt í nafni þeirrar setningar sem einhver sagði, orðaði það svo að fátt væri nútímabörnunum nauðsynlegra en að fá foreldra sína aftur. Ég held að það hljóti allir að vera mér sammála um það að þetta er jafnnauðsynlegt í dag og það var 1978.
Herra forseti. Ég fagna þessari umræðu og ég get að vissu leyti tekið undir það sem hæstv. dómsmrh. sagði að það mætti huga að því með einhverjum ráðum að efla áhrif og völd og auka verksvið barnaverndarráðs þannig að það gæti komið meira og sterkar inn í þennan verkahring sem er býsna víðfeðmur og víða þarf að bera niður. Í umræðunni um þetta lagafrv. mætti því huga betur að þessari hugmynd, en öll þessi umræða er af þeim toga að vert er að gefa henni mjög umtalsverðan gaum. Ég lýk þessum orðum mínum, herra forseti, á því að segja, eins og ég sagði í upphafi, að umræður um málefni barna hér inni á hinu háa Alþingi eru allt of litlar, fara allt of sjaldan fram og málefni barna eru allt of lítt gaumgæfð í þessari virðulegu stofnun.