15.10.1987
Sameinað þing: 3. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 92 í B-deild Alþingistíðinda. (78)
Síðustu efnahagsákvarðanir ríkisstjórnarinnar
Fjármálaráðherra (Jón Baldvin Hannibalsson):
Virðulegi forseti. Frá því segir á einum stað að herra biskupinn yfir Íslandi lagði land undir fót og fór að vitja landnema af íslensku bergi brotna vestur um haf. Landar vorir gerðu veg biskups mikinn og leiddu hann m.a. á fund annarrar kynslóðar landnema sem þótti sitja bú sitt til mikillar fyrirmyndar. Biskup skoðaði landareignina og lét vel af, en af því að hann var herra biskupinn yfir Íslandi, þá sagði hann í kveðjuskyni við bónda: „Það verður ekki ofsögum sagt af því að mikið hefur ykkur báðum, almættinu og þér, tekist vel til á þessu búi.“ Frá því segir síðan að bóndinn hafi, þegar biskup hafði kvatt hann, muldrað við sína nánustu: „Ja, hann hefði átt að sjá það, blessaður, hvernig þessi jörð var setin þegar almættið ríkti hér eitt.“
Mér kom þessi broslega dæmisaga í hug meðan ég hlýddi á ræðu málshefjanda. Málshefjandi ber að sönnu, eins og sjá má, hátignarlega persónu, e.t.v. ögn tilkomumeiri en málflutningurinn var í þetta skiptið. Í annan stað nýtur hann, sem kunnugt er, alþjóðlegrar viðurkenningar sem forustumaður í alheimssamtökum sem skammstöfuð eru PGA, þ.e. Þingmannasamtök um alheimsathöfn, og stendur þess vegna ögn nær almættinu en við aðrir venjulegir dauðlegir menn hér inni. Og loks er þess að geta að hv. 5. þm. Reykn. hefur sjálfur verið í forsvari fyrir ríkisstjórn, hefur sjálfur gegnt þar þýðingarmiklum trúnaðarstörfum og hefur sjálfur svarað í verki þeim spurningum sem hann vildi leggja fyrir talsmenn núv. ríkisstjórnar.
Spurningar hans voru fyrst og fremst um hver sé afstaða núverandi ríkisstjórnar til gengisstefnunnar. Vísar ríkisstjórnin gengisfellingarleiðinni á bug eða mun hún láta undan vaxandi þrýstingi hagsmunahópa í þessu þjóðfélagi, einkum og sér í lagi talsmanna atvinnurekenda, um að fella gengið? (ÓRG: Og þingmanna ríkisstjórnarinnar.) Já, þær raddir hafa heyrst, skilst mér, ef rétt er með farið.
Fyrsta svarið við spurningum hv. þm. er þess vegna þetta: Þessi ríkisstjórn hefur tekið af öll tvímæli um að hún vísar á bug öllum kröfum um gengisfellingu. Það sem hún leggur fyrir þing og þjóð í fjárlagafrv., í lánsfjáráætlun og frv. að lánsfjárlögum innan fárra daga og í þeim aðgerðum sem hún boðar að öðru leyti í ríkisfjármálum og peningamálum, peningamálum sem eru þess eðlis að þau eru ekki lögð fyrir þing til ákvörðunar, allar eru þær samfelld yfirlýsing um það að þessi ríkisstjórn vísi á bug kröfum um gengisfellingu og að með þessum samræmdu aðgerðum er hún að renna stoðum undir þá fastgengisstefnu sem réttilega hefur verið kölluð hornsteinn þeirrar efnahagsstefnu sem þessi ríkisstjórn boðar.
Ég minnist þess ekki á ekki mjög löngum þingmannsferli mínum að nokkur ríkisstjórn hafi komið til þings með þeim hætti að hún hafi lagt fyrir þing og þjóð svo viðamikla áætlun um samræmdar efnahagsaðgerðir og svo einbeitt og skýr svör um þær spurningar sem efst eru á baugi í þjóðfélaginu.
Hv. þm. vitnaði nokkuð í blaðaúrklippusafn sitt um aðdragandann að gerð þess fjárlagafrv. sem hér liggur fyrir. Hann fullyrti að þess væru ekki dæmi að fjárlagafrv. hefði verið breytt, niðurstöðutölum þess og áhersluþáttum, svo skömmu fyrir upphaf þings. Það má vel vera að rétt sé. Hitt veit hv. þm. mætavel að þess eru of mörg dæmi að ríkisstjórnir hafa lagt fyrir þing fjárlagafrumvörp sem síðan hafa breyst svo gersamlega í meðförum þings og jafnvel lagt fram fjárlagafrv. sem hafa orðið að lögum en ekki liðið nema nokkrir dagar af nýbyrjuðu næsta ári þangað til þeim fjárlögum hefur verið sprett upp, m.a. vegna þess að efnahagsforsendur slíkra fjárlagafrv. og efnahagslegar forsendur slíkra ríkisstjórna, sem við þekkjum af nærtækri reynslu, hafa reynst vera á sandi byggðar. Betra er þess vegna að leggja nótt við dag í aðdraganda að framlagningu fjárlagafrv. fyrir þing og reyna að ganga svo frá því ug búa svo tryggilega um hnútana að það fjárlagafrv. standi og sú efnahagsstefna sem það er reist á.
Virðulegi forseti. Það hvarflar ekki að mér að það sé sjálfgefið að allir aðilar í þessu þjóðfélagi, fulltrúar atvinnurekenda, talsmenn stéttasamtaka, þingmenn, stjórnmálaflokkar eða aðrir aðilar komist með hægum hætti að þeirri niðurstöðu að þetta fjárlagafrv. sé einfaldlega óumdeilanlegt og rétt. En það er alltaf fróðlegt að heyra málflutning manna og eitt sem mér kemur í hug er það að um leið og þetta frv. hefur verið lagt fyrir þing, síðdegis þann sama dag og daginn eftir, átti ég fundi með talsmönnum atvinnuvegasamtaka til að ræða efnahagsstefnu og fjárlagafrv. og um hádegi sama dag með ýmsum helstu talsmönnum verkalýðs- og launþegahreyfingarinnar í landinu. Sú umræða var bæði fróðleg og gagnleg. Og hvað leiddi hún í ljós? Hún leiddi það í ljós að að því er varðar talsmenn atvinnulífsins eru hjá þeim mjög skiptar skoðanir um tvennt fyrst og fremst:
1. Um nauðsyn gengisfellingar. Það fer ekkert á milli mála að sumir þeirra eru eindregnir talsmenn þess að gengið verði fellt. En til eru aðrir og ekki hvað síst úr röðum sjávarútvegsins sem eru algerlega andvígir þeirri leið og sögðu fullum fetum að það sem væri gæfusamlegast og réttast í forsendum þessa fjárlagafrv. og þessarar efnahagsstefnu væri einmitt að vísa á bug gengislækkunarleiðinni og standa vörð um fastgengisstefnuna. Menn bentu einfaldlega á að gengislækkun við ríkjandi skilyrði væri mjög skammvinn skottulækning og fljótlega mundi færast í sama horf, að þrátt fyrir mismunandi afkomu í ýmsum greinum sjávarútvegsins væri það svo að gamla rullan um gengislækkunartilefni væri ekki tímabær, að gengislækkun við þessar kringumstæður mundi fljótlega leiða til meiri upplausnar og kippa stoðunum undan vonum íslensks atvinnulífs um stöðugleika.
2. Það kom fram í máli margra talsmanna atvinnurekstrarins að þeim þótti of hart gengið að atvinnulífinu í landinu að því er varðar nýja tekjuöflun ríkissjóðs, það væri verið að leggja of miklar byrðar á atvinnulífið í landinu. Og hvað áttu þeir við? Þeir sögðu að það væri verið að leggja nýja skatta á atvinnulífið í landinu upp á 600 millj. kr. beinlínis í þessum áætlunum. Og í annan stað: Óbeint væri atvinnulífinu ætluð mun stærri hlutdeild í þessari skattlagningu á sama tíma og dregið væri verulega úr millifærslum, styrkjum og framlögum til atvinnufyrirtækja og atvinnuvega og nefndu þar til t.d. að endurgreiðsla á söluskatti til sjávarútvegs væri helminguð. M.ö.o.: atvinnurekendur sáu á þessu kost og löst. Sumir þeirra sögðu: Fastgengisstefnan er það rétta. Það var rangt, það hefði verið rangt, hefði verið mjög skammæ aðgerð, hefði ekki leitt til nokkurs árangurs að láta undan þrýstingi sumra hagsmunahópa í þjóðfélaginu um gengislækkun nú. Og af því að hv. þm., sem nú er að flytja sína framboðsræðu vegna formannskjörs í Alþb., spyr okkur, sem nú erum talsmenn ríkisstjórnar, um afstöðu til gengis, fær hann svarið afdráttarlaust: Ríkisstjórnin vísar á bug kröfum sumra atvinnurekenda um gengislækkun. Ég spyr hv. málshefjanda: Er það stefna hans óbreytt eins og hún var á stjórnartímanum 1980–1983 að fella gengið á degi hverjum samkvæmt pöntun frá atvinnurekendum? Er það sú stefna sem hv. þm. ætlar að draga að hún í málflutningi sínum þegar hann gerir tilkall til forustu fyrir leifunum af Alþb.? Það er einmitt með hliðsjón af reynslunni frá þessu tímabili sem íslenska þjóðin, líka öflugir talsmenn atvinnurekenda og öflugir talsmenn launþega, segja: Lærum af þeirri reynslu. Látum ekki undanlátssemi og aumingjaskap gagnvart kröfum sérhagsmunahópa í þjóðfélaginu verða til þess að ríkisstjórnir sitji en þori ekki að stjórna.
Og með leyfi forseta: Einn helsti oddviti sjávarútvegsins á þessum fundi sagði við mig eftirminnileg orð: Hann sagði:
Á undanförnum árum höfum við forsvarsmenn í atvinnulífinu á Íslandi aðallega kynnst tvenns konar ríkisstjórnum. Það eru annars vegar ríkisstjórnir sem hafa ekki meiri metnað en þann að láta sér nægja að sitja en koma sér aldrei að verki að stjórna. Það eru þess konar ríkisstjórnir sem afla sér vinsælda í upphafi með undanlátssemi og með því að mæla upp í hvern kjaft, en enda, þegar þær hrökklast frá, með þeim hætti að það er engum harmsefni.
Við höfum kynnst slíkum ríkisstjórnum og við höfum kynnst allt of mörgum slíkum ríkisstjórnum á undanförnum árum sem hafa því miður verið með aðild Alþb. og satt að segja er ég einn í þeim hópi sem gerði mér einlæglega vonir um að forustumenn Alþb. hefðu lært af þeirri reynslu. Ég tók eftir því og vildi gjarnan leggja á það trú þegar við ræddum í stjórnarmyndunarviðræðum m.a. við forustumenn Alþb. að þá sögðu ýmsir þeirra: Við höfum núna lært af reynslunni frá 1978–1983 og við munum ekki fara inn í neina þá ríkisstjórn sem ekki hefur það á hreinu að hún ættar að standa vörð um hagsmuni almennings og atvinnulífs með því að láta hér ekki allt saman enda í upplausn óðaverðbólgu. Við höfum fengið nóg af því.
Og, virðulegi forseti, ég sagði: Ég ræddi líka við talsmenn launþegahreyfingarinnar á Íslandi. Og kvað hún upp einhverja allsherjarfordæmingu yfir þá stefnu sem hér er boðuð? Nei, því fór fjarri, því fór víðs fjarri. Menn sögðu að sjálfsögðu: Við sjáum á þessu kost og löst. Og þeir sögðu: Það hefur lengi verið krafa launþegahreyfingarinnar á Íslandi að það væru gerðar viðhlítandi ráðstafanir til að binda endi á hallarekstur ríkissjóðs. Hvers vegna? Vegna þess að slíkur hallarekstur ýtir undir verðbólgu. Og í annan stað, og ég tók eftir því: Vegna þess að meðan ríkissjóður er rekinn með halla munu ævinlega vekjast upp hér á Alþingi menn með sterkar kröfur um að skera niður útgjöld ríkisins og ef hallinn vex og verður viðvarandi mun koma sá tími að niðurskurðarhnífnum verður beitt á eitthvað annað en hefur verið gert í þessu fjárlagafrv., eitthvað sem vinstri menn á Íslandi munu, ef mark má taka á orðum þeirra, vilja leggja eitthvað á sig til að verði þyrmt.
Í annan stað sögðu talsmenn launþegahreyfingarinnar, og þá vitna ég til ummæla Þrastar Ólafssonar, framkvæmdastjóra Dagsbrúnar og a.m.k. hingað til eins þeirra manna sem hafa verið talsmenn Alþb. í röðum verkalýðshreyfingarinnar. Hvað sagði sá ágæti maður, fyrrum aðstoðarmaður Ragnars Arnalds í fjmrn. með mikla reynslu og mikla þekkingu á ríkisfjármálum? Hann sagði að það væri tvennt merkilegt við þessi fjárlög. Í fyrsta lagi að þau væru fjárlög með stefnu og í annan stað með því að skirrast ekki við að gera það sem gera þyrfti til þess að tryggja þetta tvennt: hallalaus fjárlög og þar með öflugan stuðning við fastgengisstefnuna. Frá þessu er tvímælalaust óhætt að skýra því að þessi ummæli Þrastar Ólafssonar komu skýrt og glöggt fram í sjónvarpsþætti í gærdag þar sem hann ræddi um þessi mái. (ÓRG: Þú ætlar þá að segja af þér?) Ég hafði ekki sagt það, hv. þm. Ég segi hins vegar: Þessi ríkisstjórn hefur gert hreint fyrir sínum dyrum. Henni hefur tekist og það hefur tekist pólitísk samstaða um það hjá stjórnarflokkunum að stíga stærra skref en við upphaflega áformuðum í að leggja fyrir Alþingi frv. til fjárlaga án halla. Þar með höfum við líka tryggt að lánsfjárþörf ríkissjóðs er til mikilla muna minni en ella hefði verið. Reyndar minnka umsvif hins opinbera á lánsfjármarkaði um hvorki meira né minna en 3,6 milljarða. Þetta þýðir einnig að ríkissjóður tekur engin ný erlend lán. Þetta þýðir að hlutfall af vergri landsframleiðslu af skuldum ríkissjóðs fer lækkandi. Þetta þýðir að afborganir af eldri lánum eru meiri en ný lán. Og hvaða þýðingu hefur þetta á mæltu máli fyrir fólk? Þetta þýðir auðvitað að um leið og það á að binda endi á hallarekstur ríkissjóðs erum við a.m.k. að segja tvennt: Við erum að leggja okkar lóð á vogarskálarnar fram í tímann að sjá til að draga úr eftirspurn eftir lánsfé á íslenskum lánsfjármarkaði. Við erum að reyna að skapa meira svigrúm fyrir atvinnulífið í landinu á lánsfjármarkaði og þar með að ýta undir það, ef við komumst yfir örðugasta hjallann, að vaxtastig á Íslandi, sem er of hátt, fari lækkandi. Og í annan stað: Við erum með því að binda endi á þennan hallarekstur að leggja okkar af mörkum til þess að á næstu árum skapist betra ástand í ríkisfjármálum þannig að erfiðleikarnir sem menn nú kveinka sér undan verði einhvern tíma að baki og þar með gæti jafnvel orðið afgangur í tekjuöflun ríkissjóðs til að ganga nær óskum allra, og þær eru vafalaust nægilega margar, um aukin framlög til hinna þörfustu mála sem aldrei verður hægt að fullnægja ef ríkissjóður er til frambúðar rekinn með halla.
Ég tel mig hafa svarað því með vísan til þess sem frá ríkisstjórninni hefur komið með alveg ótvíræðum hætti, hvort sem menn greinir á um það eða ekki, að þessi ríkisstjórn hefur vísað á bug gengislækkunarkröfum. Ég segi síðan: Með því að ríkisstjórnin hefur gert sitt er það raunverulega rökrétt framhald að þeim spurningum er beint til annarra. Ríkisstjórnin hefur með þessu móti lagt fram áætlun og skapað umgjörð um helstu stærðir. Nú er spurningin: Árangurinn er að sjálfsögðu ekki eingöngu kominn undir viljayfirlýsingum eða löggjafaratriðum ríkisstjórnar. Við búum í opnu lýðræðislegu og valddreifðu þjóðfélagi. Spurningin er þessi: Munu forsvarsmenn atvinnulífs á Íslandi hegða sér í samræmi við þetta? Munu þeir t.d. fyrir sitt leyti draga úr fjárfestingum? Munu þeir fyrir sitt leyti beina fjármagni í auknum mæli í sparnað en frá innflutningi og eyðslu? Mun það fólk á Íslandi, og það eru einkum okkar eldri samborgarar, sem eitthvað hafa getað lagt fyrir og eiga yfir sparifé að ráða, taka gild þau skilaboð að við viljum auka og koma á fjölbreytilegri sparnaðarformum og gefa fólki, sem sparifé á, kost á því að ávaxta það með öruggari hætti en ella? Verða þær ákvarðanir teknar á heimilunum? Verða þær ákvarðanir teknar í fyrirtækjunum? Og síðan er það að sjálfsögðu spurningin hvað gerist á vinnumarkaðnum.
Reynslan sem við höfum af samskiptum verkalýðshreyfingarinnar og ríkisvalds á árinu 1986–87 er um margt lærdómsrík. Ég hika ekki við að segja það hér, ég hef sagt það svo oft, að forustumenn launþegahreyfingarinnar á Íslandi, þeirra á meðal forseti Alþýðusambandsins, Ásmundur Stefánsson, sem ekki hefur nú notið mikils trúnaðar í sínum flokki, eiga heiður skilin. Þeir eiga mikinn heiður skilin fyrir það hver þeirra hlutur var að kjarasamningunum 1986. Með desembersamningunum 1986 gerðu þeir það sem á þeirra valdi var til að reyna að tryggja breytingar á launahlutföllum, að hækka lægstu laun í landinu en reyna að halda aftur af launahækkunum upp allan launastigann. (Gripið fram í.) Reynslan er sú, herra þingmaður, að þetta hefur ekki gengið eftir og þá er spurningin: Hvers vegna ekki og hvað getum við af því lært? Það er staðreynd að ýmsir aðrir, bæði í verkalýðshreyfingunni og í forustu opinberra starfsmanna og í forustu atvinnurekenda, sýndu ekki þann sama sjálfsaga, sýndu ekki þá sömu ábyrgðartilfinningu og t.d. þeir forustumenn sem stóðu að þessum samningum. (ÓRG: Finnst þér þá rétt að svíkja þá sérstaklega?) Það er ekki um það að ræða að svíkja, hv. þm., (ÓRG: Að þeirra dómi.) það er ekki um það að ræða vegna þess að við skulum sjá til hvernig efndirnar voru. Menn gerðu sér vonir um það með þessum desembersamningum að með þeim gætu þeir tryggt kaupmátt, að kaupmáttur héldist eins og hann hafði verið á því ári, sem hann hafði farið verulega batnandi. Niðurstaðan, þegar við lítum núna á árið 1987, er sú þrátt fyrir allt að kauphækkanir í krónum talið hafa verið til mikilla muna meiri, að vísu erum við hér að tala um meðaltöl, ég skal taka það fram, en verðlagshækkanir, þannig að kaupmáttaraukning eða aukning atvinnutekna að raungildi hefur verið mjög umtalsverð. Því verður ekki með rökum haldið fram þó að forsendur samninganna hafi allar raskast að niðurstaðan sé sú að þessir samningar hafi tryggt rýrari kaupmátt en að var stefnt. Því hefur enginn haldið fram. Það sem hefur brugðist var að tilraunin til að breyta tekjuskiptingunni, til að bæta hlut þeirra sem verst voru settir hefur ekki tekist, m.a. vegna þess að það skortir á samstöðu og „solidaritet“ í verkalýðshreyfingunni til að tryggja það. Og auðvitað er það rétt að það brást margt annað. (ÓRG: Á nú að afsaka svikin með skorti á „solidaritet“ í verkalýðshreyfingunni?) Ég ætla ekki að afsaka nein svik. Ég er aðeins að segja að sá maður sem heldur því fram að kaupmátturinn sé verri á þessu ári vegna þeirra samninga sem fram fóru í febrúar og desember 1986, sá maður fer ekki með rétt mál. Hann er ekki verri. Hann er betri. Nú er spurningin: Hvernig getum við tryggt að sú aukning kaupmáttar, sem er meiri en hún hefur orðið áður á 16 ára bili, hvernig getum við tryggt að raunveruleg aukning atvinnutekna á mann um 16–17% fari ekki forgörðum í nýrri verðbólguholskeflu? Það er spurningin. Heldur hv. málshefjandi að leiðin til þess sé gengisfelling? Ég trúi því ekki á hann. Ég held að enginn maður haldi því fram. Ég held við eigum allt undir því að tryggja að hér verði ekki gengisfelling með öllum þeim afleiðingum sem við þekkjum af nærtækri reynslu liðinna ára og vitum hvað þýðir fyrir kaupmátt launa og fyrir kjör vinnandi fólks í landinu og fyrir stöðugleika í atvinnulífinu og fyrir okkar framtíðarvonir um að við getum komist út úr þessum góðærisvanda sem við nú búum við yfir á sléttari sjó á næsta ári.
Hv. málshefjandi spurði mig: Ert þú tilbúinn sem ráðherra í þessari ríkisstjórn til að efna til viðræðna við forustumenn verkalýðshreyfingarinnar um það t.d. að fresta áformum um flýtingu á breytingu á söluskattskerfi í nóvember? Ert þú tilbúinn til að gera það gegn því að það takist eitthvert heildarsamkomulag við verkalýðshreyfinguna að öðru leyti um launastefnu á næsta ári? Þá segi ég eftirfarandi: Ég hef þegar leitað eftir viðræðum við talsmenn verkalýðshreyfingarinnar, bæði forseta Alþýðusambandsins, formenn ýmissa stéttasambanda, Dagsbrún og Verkamannasambandið. Ég segi fyrir mitt leyti, ég er að sjálfsögðu fyrir mitt leyti tilbúinn til að skoða það, ég er tilbúinn að taka upp viðræður um það við forustumenn verkalýðshreyfingarinnar og ég þykist þess fullviss að forsrh. og aðrir þeir sem staðið hafa að slíku samkomulagi við launþegahreyfinguna í landinu séu reiðubúnir til þess, vegna þess að það skiptir gífurlega miklu máli að menn dragi ekki rangar ályktanir af þeim árangri sem náðist 1986, nefnilega að það er engum til góðs að ætla að meta reynsluna frá 1986 og á þessu ári á þann veg að nú sé best að varpa fyrir róða þeirri stefnu sem þá gaf góða raun og hefur skapað verulega aukinn kaupmátt og fara yfir í annars vegar, sem mér heyrðist hv. málshefjandi vera að boða, gengisfellingu, óðaverðbólgu, stéttastríð og vitleysu.
Þessa spurningu mun ég hins vegar fyrst og fremst að sjálfsögðu taka upp í viðræðum við talsmenn verkalýðshreyfingarinnar og það gleður mig satt að segja að tónninn í þeirra málflutningi var allur annar, málefnalegri, rökfastari og byggður á raunsærra mati á reynslu liðinna ára en því miður kom fram í máli málshefjanda sem þrátt fyrir allt er að bjóða sig fram til forustu í Alþb. en nýtti ekki það tækifæri sem hann hafði hér sem málflytjandi til að svara einu eða neinu um það hvaða stefnu hann er að boða. Er hv. þm., svo ég beini nokkrum spurningum til hans, sammála mér um að það sé hagsmunamál almennings á Íslandi að ríkissjóður sé ekki rekinn með halla? Er hv. þm. sammála mér um að gengisfelling með þeim afleiðingum sem það hefði í víxlhækkunum verðlags og kaupgjalds og röskun á forsendum atvinnulífs í landinu sé ógæfuleg leið ef hjá því verður komist? Er hv. þm. mér sammála um að það sé a.m.k. í rétta átt að því er varðar afgreiðslu fjárlaga að reyna að draga úr millifærslum, tilfærslum og styrkjum af skattpeningum almennings í þágu atvinnuvega ef reyndin verður sú að atvinnuvegirnir og fyrirtækin geti án þess verið? Er hv. þm. sammála mér um að það sé þýðingarmikið stefnumarkandi atriði að nota góðæri til að draga úr erlendum lántökum og erlendri skuldasöfnun? Er hv. þm. sammála mér um að þegar það er óumflýjanlegt að efna til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkissjóð til þess m.a. að ná markmiðum velferðarríkisins sé það gert með því að reyna að gæta jafnvægis milli þess sem annars vegar er lagt á allan almenning og hins vegar atvinnulífið og fyrirtækin? Er hv. þm. sammála mér um nauðsyn þess, eins og t.d. kom fram í skattsvikaskýrslu undir forustu Þrastar Ólafssonar, að það sé eitt lykilatriðið og rétt stefna í tekjuöflunar- og skattamálum að einfalda skattakerfið með því að afnema undirrót skattsvikanna sem eru hvers kyns undanþágufargan og undandráttur? Er hv. þm. sammála mér um að það sé ekki gagnrýnisvert heldur lofsvert ef reynt er að stíga núna fyrstu skrefin í þá átt að framfylgja hugmyndum og stefnuatriðum allra flokka um að koma á nýrri verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga ef sönnur verða á það færðar að sveitarfélögin muni svo sannarlega ekki bera skarðan hlut frá borði?
Ég skora á hv. alþm. í sambandi við það mál að gera það ekki að óvinafagnaði, að fjalla um það af raunsæi og ábyrgðartilfinningu og reyna að leggjast á eitt um það að koma þessari þýðingarmiklu breytingu í höfn án þess að búa til að tilefnislausu tortryggni og úlfúð.
Ég spyr hv. málshefjanda: Vill hann í ljósi reynslunnar af stjórnarþátttöku Alþb. á liðnum árum leggja okkur lið af heilum hug hér á Alþingi og í hans pólitíska starfi og talsmönnum verkalýðshreyfingarinnar í hans eigin flokki til að ná samstöðu um launastefnu sem hefur það að markmiði að standa vörð um þann ávinning sem hefur náðst í kaupmætti, að reyna, þrátt fyrir mistökin 1986, aftur að leiðrétta tekjuskiptinguna, að reyna að rétta hlut þeirra sem skarðastan hlut báru frá borði, þrátt fyrir að atvinnurekendur hafi t.d. í verki með launaskriði langt umfram samninga fyrst og fremst hyglað þeim sem ofar voru? (ÓRG: Sú launastefna verður aldrei tekin upp nema þú afturkallir svikin strax.) Hv. þm., ég hef engan svikið, hvorki talsmenn verkalýðshreyfingarinnar né aðra, enda báru þeir mér engin slík svik á brýn þó að hv. málshefjandi þykist vera þess umkominn að gera það. (Gripið fram í.) En þá ætti hv. þm., sem er að bera öðrum á brýn svik, að rifja upp feril síns eigin flokks og hvernig hann fór með trúnað gagnvart verkalýðshreyfingu og launþegum á þeim árum sem hann var ráðamestur um stjórn og endaði í daglegri gengislækkun eftir pöntun atvinnurekenda. Og það er ástæða til þess að minna á að það er minni trúnaður af hálfu forustumanna launþega við forustumenn í Alþb., hvor deildin sem er, en reyndar er við okkur hina sem erum þó að reyna að vinna í verki og bæta fyrir margvísleg efnahagsmistök og ábyrgðarleysi frá liðinni tíð.
Herra virðulegi forseti. Hv. þm. Albert Guðmundsson beindi nokkrum spurningum til mín áðan eða sem ég tek til mín. Hann spurðist fyrir um hvernig komið væri í okkar þjóðarbúskap að því er varðar skuldasöfnun. Ég vil nefna það honum til ánægjuauka, því miður er hann víst farinn úr salnum, að m.a. með því sem gert hefur verið á yfirstandandi ári og í áætlun næsta árs næst sá árangur að lækka hlutfall erlendra skulda af vergri landsframleiðslu úr 18,1% í áætlaða tölu 12,6% á árinu 1988. Hins vegar eru tölur um bæði skuldastöðu þjóðarbúsins, skuldastöðu hins opinbera og ábyrgðir ríkisins, sem hlaðist hafa upp með óhóflegum hætti á liðnum árum, vissulega uggvænlegar. Ég nefni sem dæmi að heildargreiðslur ríkissjóðs af teknum lánum á árinu 1988 eru áætlaðar 9,4 milljarðar kr., heildargreiðslur. Það er 16% af heildartekjum, en þar af eru vaxtagreiðslur 8%. Innborganir af veittum lánum á vegum hins opinbera eru 5,3 milljónir, 9%. Þannig nemur hrein greiðslubyrði ríkissjóðs vegna afborgana og vaxta af lánareikningum 4,1 milljarði sem er 7% af heildartekjum ársins 1988. Þetta eru vissulega uggvænlegar tölur, en þær eru líka til staðfestingar á því hvernig haldið hefur verið á málum, því miður ótæpilega, teflt á tæpasta vað í lántökum, ekki síst erlendum lántökum, og Alþingi Íslendinga getur ekki skorast undan ábyrgð í þeim efnum. (Gripið fram í.) Það stendur alls ekki til, alls ekki, ekki neitt nálægt því. Það sem verið er að gera núna er bara það byrjunaratriði að snúa við af þessari braut með því að stöðva erlendar lántökur ríkissjóðs sjálfs og draga úr lánaumsvifum hins opinbera, en erlendar lántökur atvinnulífsins verða eftir sem áður hvorki meira né minna en rúmir 8 milljarðar og óumflýjanlega svo. Og að sjálfsögðu verða opinberir aðilar á lánsfjárlögum að taka nokkur erlend lán, m.a. til að endurfjármagna áður tekin lán. En það er annað, hæstv. ráðh., og það er að ábyrgð ríkisins. . . (Gripið fram í: Þingmaður.) Jæja, hv. þm. Þarna sjáið þið hvað fjmrh. bera hlýjan hug hver til annars. Í raun og veru er það trúlega svo. Það á alltaf að ávarpa fyrrv. fjmrh. sem fjmrh. (SV: Slær ekki út í fyrir einhverjum?) Finnst þér þetta bara ekki eðlileg háttvísi, hv. þm.?
En það er annað sem ég ætlaði að segja og sem er sérstök ástæða til að nefna við hv. þm. nú og það er um ríkisábyrgðir. Í heild sinni er svo komið að ábyrgðir íslenska ríkisins vegna lána annarra aðila en á ábyrgð ríkisins, vegna þess að þetta eru lán í gegnum bankakerfi og opinbera lánasjóði, eru farnar að nema hvorki meira né minna, þetta eru eldri tölur, þetta er í árslok 1986, 115 milljörðum íslenskra kr. Það eru 70% af sambærilegri tölu um landsframleiðslu þessa árs. M.a. hefur ríkissjóður í vaxandi mæli orðið fyrir áföllum vegna þess að það hefur komið til vanskila á ríkisábyrgðum. Þar má m.a. nefna, hv. þm., Útvegsbankann. Þar má nefna t.d. orkugeirann þar sem ríkissjóður hefur orðið að taka á sínar herðar á undanförnum tíu árum erlend lán upp á 10 000 milljónir ísl. kr. þannig að Íslendingar eru í raun farnir að greiða orkuverðið sitt að verulegu leyti í sköttum og með duldum hætti.
Ég læt þessar tölur út af fyrir sig nægja en gleð þó fyrirspyrjanda með því að segja að greiðslubyrði erlendra lána í hlutfalli við útflutningstekjur fer lækkandi. Hún var í fjármálaráðherratíð hans þegar hann byrjaði, og það er reyndar sanngjarnt að segja vegna þess að hann tók þá við erfðum frá öðrum, m.a. hv. málsflytjanda, 24,3% en stefnir nú í 16%. (AG: En hvað er framleiðslan miklu meiri núna?) Hún er sem betur fer miklu meiri, enda höfum við nú lifað mikið góðæri á undanförnum árum. Það hefur verið hagvaxtarskeið, hv. þm., upp úr 1984, og einmitt það gætu vel verið mín lokaorð vegna þess að það er kjarni málsins. Það sem þessi ríkisstjórn er að reyna að gera og að skírskota til þm. og flokka um stuðning við er þetta: Reynum nú að koma í veg fyrir að hagvaxtarskeiðið frá 1986, sem átti uppruna sinn í sjávarútveginum og bætti mjög stöðu þessa þjóðarbúskapar, breytist ekki í ofþenslu, breytist ekki í ofþenslu í verslun og þjónustu sem fer yfir í það að bæta ekki stöðu íslenska þjóðarbúsins heldur fer í yfirspennu og ofneyslu sem lýsir sér í sívaxandi innflutningi, 21 000 bílum, þar á meðal 1040 kaupleigubílum, fínum lúxuskerrum, viðskiptahalla sem stefndi í kannski á bilinu 6–7 milljarðar kr. ef ekki væri í landinu ríkisstjórn sem hefur kjark til þess að segja: Nei, þetta ætlum við ekki að láta yfir okkur ganga. (Gripið fram í: Hvað með innflutning á erlendum verðbréfum?) Með innflutning á erlendum verðbréfum? Ég hélt að hæstv. forsrh. hefði útskýrt þetta atriði, þetta nýmæli í peningamálastjórn, sem er ósköp einfaldlega í því fólgið að ef þú vilt draga úr eyðslu og neyslu, ef þú vilt draga úr því að þeir aðilar sem hafa eitthvert umframfé handa á milli verji því eins og Íslendingar hafa gert í allt of ríkum mæli í vanhugsaða fjárfestingu, í neyslu sem kallar á meiri innflutning, þá eigi þeir þess kost að fjárfesta í öruggri fjárfestingu erlendis, mynda þar inneign sem þeir gætu nýtt þegar betur árar. Það þarf ekki að valda kollsteypum í íslensku efnahagslífi. Ég hélt satt að segja að talsmenn Borgarafl. væru. . . (Gripið fram í: Þarf ekki gjaldeyri til þess að kaupa þetta?) Það er ekki verið að eyða neinu þarna. Það er verið að mynda inneign sem getur komið að fullum notum síðar meir. Þetta er ósköp einfaldlega einföld peningamálaaðgerð sem mun að vísu ekki skipta miklum sköpum. Hún er einn steinn í hleðslu. Og af hverju mun hún ekki skipta sköpum? Það er vegna þess að innlendur lánamarkaður, eins ófullkominn og hann er nú, býður upp á slíka raunvexti að það er enginn fjármálamarkaður hérna í kringum okkur sem getur keppt við hann. Það út af fyrir sig er ekki líklegt til að skipta sköpum. En ég hélt, hv. þm., að talsmenn Borgarafl. væru alla vega talsmenn nútímalegra sjónarmiða í hagstjórn og væru ekki einangrunarsinnar í efnahagsmálum og vildu að Íslendingar löguðu sig nokkurn veginn að eðlilegum hagstjórnaraðferðum, slíkar sem þær tíðkast hér í kringum okkur.
Ég lýk máli mínu, virðulegi forseti, á að ég rifja upp það sem ég sagði í upphafi og hafði eftir sjávarútvegshöldinum. Það eru bara til tvenns konar ríkisstjórnir. Ríkisstjórnir sem þora og ríkisstjórnir sem ætla sér að stjórna. Þær þora að taka á sig óvinsældir í upphafi vegna þess að þær ætla að leggja verk sín undir dóm fólks. Svo eru líka til ríkisstjórnir, sem við höfum þekkt allt of margar, sem ætla að kaupa sér vinsældir í upphafi en verða engum harmsefni þegar þær hrökklast frá með allt niðrum sig.