26.11.1987
Sameinað þing: 22. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 1289 í B-deild Alþingistíðinda. (888)
97. mál, úrgangsefni frá álverinu í Straumsvík
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra (Guðmundur Bjarnason):
Herra forseti. Svar mitt við fsp. hv. 12. þm. Reykv. um hvernig háttað sé förgun kerbrota og annarra úrgangsefna frá álverinu í Straumsvík er að mestu leyti byggt á upplýsingum frá Hollustuvernd ríkisins sem hefur haft eftirlit með þessu máli að því er varðar eftirlit stjórnvalda. Í upplýsingum þeirra er að finna reyndar nokkrar stærðfræði- og efnaformúlur sem ég ætla að hliðra mér hjá að reyna að lesa. Ég veit ekki hvort ég kann einu sinni að lesa úr því svo vel fari. En ég er hins vegar tilbúinn til þess að afhenda þær fyrirspyrjanda á eftir og ég þykist þess fullviss að fyrirspyrjandi sé færari um að lesa og skilja þessar formúlur en ég.
Ál er framleitt úr áloxíð eða bauxít með rafgreiningu. Álið safnast að neikvæða skautinu, katóðu sem er fóðring í rafgreiningarkerum. Neikvæða skautið eyðist ekki, ólíkt jákvæða skautinu, en með tímanum safnast fyrir ýmis úrgangsefni sem draga úr virkni. Þess vegna er nauðsynlegt að skipta reglulega á ca. fjögurra ára fresti um neikvæð skaut. Við það myndast fastur úrgangur, svokölluð kerbrot, þegar neikvæða skautið eða fóðringin er brotin innan úr kerunum. Magn þessa úrgangs er um það bil 13 kg pr. framleitt tonn. Efnasamsetning kerbrotanna getur verið mjög mismunandi, en aðallega er um að ræða kolefni, flúor, natríum og ál. Lítils háttar af cyanid finnst einnig í kerbrotunum, frá 0 og upp í 0,3%.
Förgun kerbrota í flæðigryfjur í sjávarmáli er þekkt víða við álver. Við álverið í Straumsvík hefur þessari aðferð verið beitt, en með samþykkt mengunarvarnaraðila, síðan hætt var að urða kerbrot í hrauninu upp af verksmiðjunni í Straumsvík. Frágangur á förgunarstað er þannig að gerður er grjótgarður sjávarmegin. Sjór á greiðan aðgang í gegnum garðinn og því gætir flóðs og fjöru í flæðigryfjunni. Sjórinn skolar með tímanum öllum uppleysanlegum efnum úr kerbrotunum, en grjótgarðurinn kemur í veg fyrir að kerbrotin dreifist.
Þau efni í kerbrotunum sem helst eru hættuleg lífríkinu eru cyanid, flúor og ál. Efni þessi geta verið verulega skaðleg í ferskvatni en mun síður í sjó. Ástæður þess eru eftirfarandi: Bæði ál og flúor finnast í sjó og eru þannig náttúrleg efni í sjávarumhverfi. Í sjó er einnig mikið af kalsíumjónum og leysimargfeldi kalsíumflúoríðs er mjög lítið. Í sjó eru skilyrði þannig að líklegt er að ál komi fyrir sem álhýdroxíð. Leysimargfeldi þess er einnig mjög lítið. Þetta veldur því að styrkur áls og flúors í sjó getur aldrei orðið mikill, ekki einu sinni staðbundinn. Cyanid getur orsakað ákveðna eitrun í lífverum við förgunarstaðinn, en þar sem cyanid eyðist fljótt í sjó og magnið í kerbrotunum er tiltölulega lítið, eins og áður greindi, er ólíklegt að um vandamál geti orðið að ræða.
Árið 1976 voru framkvæmdar efnagreiningar á sjó í og við flæðigryfjur þar sem kerbrotum frá álverinu í Straumsvík var fargað. Magn flúors reyndist innan eðlilegra marka fyrir sjó og magn cyanids var undir mælanlegum mörkum. Sú breyting varð fyrir rúmu ári á förgun fasts úrgangs frá álverinu í Straumsvík að hætt var að brjóta neikvæðu skautin úr kerunum eins og gert var meðan stálbyrðingurinn var endurnýttur. Nú er kerunum fargað í heilu lagi á sama hátt og kerbrotunum áður.
Álverið í Straumsvík leitaði álits mengunarvarna Hollustuverndar ríkisins á þessari breytingu áður en framkvæmdir hófust. Mengunarvarnir töldu ekki ástæðu til að leggjast gegn breytingunni út frá mengunarvarnarsjónarmiðum, enda eru öll þau efni sem umhverfishættuleg geta talist í kerbrotunum og um breytingu á förgunaraðferð hvað þau varðar er ekki að ræða.
Herra forseti. Ég vonast til þess að þetta hafi að mestu svarað og vonandi komið fram hér það sem hv. fyrirspyrjandi leitar eftir með fsp. sinni.