03.05.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 1052 í B-deild Alþingistíðinda. (1258)
108. mál, stjórnarskipunarlög
Benedikt Sveinsson:
Miklar deilur hafa orðið hér um skipan efri deildar. Á því sézt bezt, hve þingheimur er sundraður í þessu máli, hvílíkur grúi breyt.till. hefir komið fram í báðum deildum við þessa gr. frumvarpsins. Má heita, að ekki standi steinn yfir steini, er frumvarpinu er stórbreytt við hverja umr. Nú hafa nokkrir þm. komið fram með breyt.till. í þá átt að draga úr þeim miklu breytingum og röskun, sem þessi skipan efri deildar hlýtur að hafa í för með sér. Eg hygg, að ýmsir hafi ekki íhugað afleiðingarnar af þessu nýja fyrirkomulagi. — Er fyrst að gæta þess, að héraðakjörnir þingmenn fækka, með öðrum orðum að kjördæmi leggjast niður og núverandi kjördæmaskipan landsins raskast stórum, en því mun mikill fjöldi manna illa kunna. Kjördæmaskiftingin er reist á fornum grundvelli og fer saman við sýslutakmörk, en þau hafa víðast staðið óbreytt um langan aldur og eru orðin rótgróin fyrir æva-löngu í meðvitund þjóðarinnar. Væri ótilhlýðilegt að hrapa að breytingum um þetta efni undirbúningslaust, eða svo, að þjóðin sé látin óspurð um, enda hefir það komið í ljós, að tillögur til breytinga á þessu hafa ekki mætt góðum byr. Þeir, er breyta vilja kjördæmaskipan landsins, hafa fært það til meðal annars og einkanlega, að misrétti væri í því, að fámenn héruð hefði jafnmarga þingmenn sem hin fjölmennari. En þótt hér á sé ekki fult jafnrétti sumstaðar að þessu leyti, þá bætir það ekki um að steypa hinum fámennari kjördæmum saman við hin. Sumir segja reyndar, að í því sé engin rangindi og kjördæmatakmörk þurfi alls ekki að falla saman við sýslutakmörk, en það er athugandi, að hvert sýslufélag er heild út af fyrir sig, sem hefir ýms sérstök málefni með að fara, bæði um fjármál og fleira. Er því eðlilegt, að hver sýsla vilji hafa sinn fulltrúa á þinginu til að gæta réttar síns og hagsmuna og bera fram áhugamál sín. Þessvegna væri illa til fallið að samþykkja tillögur þær, sem í frumvarpinu standa um skipun Ed., enda veit eg að kjósendur muni aldrei una því.
Það er og rangt að gera Ed. að meira íhaldsafli en hún er. Hingað til hefir þótt fullörðugt undir að búa atgerðum Ed., og öll þjóðin hefir krafist þess, að konungkjörnir þingmenn væri afnumdir, af því að þeir hafa verið þröskuldur í vegi frjálsrar löggjafar og góðrar samvinnu í þinginu. Hefir ekki brugðið af fornri venju á þessu þingi, er nú situr, því að mörgum nýtum frv. hefir efri deild banað. Ættu menn heldur að afstýra slíku eða draga úr, heldur en að auka vald Ed. frekara til þess að gera hana að því íhaldsafli, sem eyðir málum fyrir neðri deild. Er þetta öfugt við það, sem nú er barist fyrir að fá framgengt með öðrum þjóðum. En það er hægra að binda en leysa. Má um það vitna til nágrannaþjóða vorra, hversu erfiðlega þeim veitir að koma af sér þeim böndum, er samkynja málstofur leggja á löggjöfina.
Menn hafa talað um það, að stöðvunarafl þurfi í þingið, sökum þess hve kosningarréttur og kjörgengi hefir verið rýmkað. Eg er sannfærður um, að þjóðin mundi heldur hafa kosið, að þessi höft yrði ólögð, heldur en að kosningarréttur væri rýmkaður svo sem nú er gert. En fyrst eg er kominn að þessu atriði, rýmkun kosningarréttarins, þá skal eg geta þess, að mér þykir ekki hlýða að bægja sérstökum stéttum frá kosningarrétti, allra sízt úr því, að svo mjög er rýmkað til á annað borð, að veita á konum kosningarrétt. Eg á hér við vinnuhjú. Sú stétt hefir jafnmikið vit og jafnmikinn rétt til að hafa atkvæði um þjóðmál, sem hver önnur stétt á landinu. Full erfiðlega veitir að fá fólk til að vera í vist nú á tímum, þótt löggjöfin innprenti ekki þeirri stétt, að hún sé skör lægra sett í mannfélaginu en allar aðrar stéttir landsins. (Jón Ólafsson: Þetta hefir oft verið sagt áður). Veit eg það, að þetta hefir áður verið sagt, en sjaldan er góð vísa of oft kveðin og ekki er háttv. 2. þingmaður S.-Múl. (J. Ól.) farinn að læra hana enn þá.
Eg kem þá að annari vísu, sem einnig hefir oftlega verið kveðin, en það er gjaldskylda utanþjóðkirkjumanna til kirkju- og kennslumála. Frumvarpið fer fram á það, að utanþjóðkirkjumenn, sem ekki eru í neinum söfnuði, leggi til skóla jafnt sem þeir mundu leggja til kirkju, ef þeir væri í henni. Það er með öðrum orðum, að menn utan kirkju eru skyldaðir til að borga barnakenslu fyrir Pétur og Pál, sem eru í þjóðkirkjunni. Þetta er hinn mesti ójöfnuður og stjórnarskrárbrot, þótt grímuklætt sé, því að stjórnarskráin heimilar öllum mönnum trúarbragðafrelsi og kveður svo á, að »enginn skal neins í missa sakir trúarbragða sinna«, en það er þó vissulega að missa nokkurs í, að vera skattskyldur umfram aðra borgara þjóðfélagsins. Ætti hverjum manni að vera frjálst að halda uppi þeim átrúnaði, sem honum sýnist, og engan skatt á að leggja á menn, þótt þeir fylgi eigi þeim trúflokkum, sem ríkastir eru í landinu.
Eg mun greiða atkvæði með málinu í heild sinni, ef breyt.till. minni hluta nefndarinnar ná fram að ganga, ella ekki.