26.04.1911
Efri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 473 í B-deild Alþingistíðinda. (211)
75. mál, stjórnarskrármálið
Gunnar Ólafsson:
Eg á hér enga breytingartillögu og sá eg það ekki til neins og sé raunar heldur ekki til neins að tala á móti því, sem 7 menn af 13 hér í deildinni hafa komið sér saman um,
Það var svo vísdómslega skipað í nefndina, að setja í hana meir en helming deildarmanna; það var svo þinglegt, eða öllu heldur óþinglegt, að þess munu ekki mörg dæmi.
Þessir 7 menn eru órjúfanlegur múr um þær breytingar, sem þeir hafa komið sér saman um, og þær eru margar, alt of margar, þegar litið er á innihald sumra þeirra.
Eg ætla ekki hér að fara að ræða um allar þessar breytingartillögur, þar sem það er algerlega þýðingarlaust. Að eins vil eg minnast lítilsháttar á eina breytingartillöguna, en það er 4. breytingartillaga nefndarinnar um að ræna nokkurn hluta þjóðarinnar sjálfsögðum rétti, ræna segi eg, af því að mínu áliti hafa allir og eiga að hafa sama rétt. Þessi sjálfsagði réttur, er hér um ræðir, er kosningarrétturinn, sem vinnufólkið á heimtingu á jafnt öðrum.
Er þetta mál var áður fyrir í deildinni, var að heyra sem nokkrir deildarmenn hefðu þegar tekið ákveðna stefnu í þessu atriði og lagði kaldan gust hér um salinn til þess hluta þjóðarinnar, sem vinnufólk er kallað.
Það var háttv. 5. konungkj. þingmaður (L. H. Bjarnason: Nefndi það ekki.) sem gaf það í skyn að það væri viss flokkur manna, sem ekki gæti komið til greina.
(L. H. Bjarnason: Alt misskilningur.)
Að minsta kosti sagði hann að tekinn væri réttur af þeim sem nú hefðu hann og gætu þá þessir, sem nú hafa kosningarrétt, orðið ofurliði bornir og það áleit hann skaðlegt. Ef þetta er ekki sá andi, sem nú er fram kominn, veit eg ekki, hvernig það ber að skilja.
Þessi andi kom einmitt þá þegar fram, eins og eg hefi bent á, og nú sé eg að hann, illu heilli, hefir haldist við síðan.
Raunar hefir háttv. þm. Akureyrar viljað bæta nokkuð úr þessu ranglæti, en það er ekki svipað því að vera nóg.
Eg var einn af þeim, er á þinginu 1909 vildi gefa vinnuhjúum jafnan rétt við aðra í sveitamálum og safnaða, og sama sinnis er eg nú, að eg vil gefa þeim jafnan rétt í landsmálum. En þá voru hér sumir menn svo sem nú, sem ekki vildu gefa þeirri stétt þennan rétt og þar með mun 5. kgkj. þm. hafa verið fyrstur í flokki.
Ástæður þær, sem nefndin færir fyrir þessu, eru að mínu áliti ekki réttar. Það er kallað í nefndarálitinu að það sé bylting að veita þennan rétt. Eg get ekki skilið að það sé rétt skoðað að gera hér þennan mun.
Það er ekki til annars en að spilla fyrir því sem er nauðsynlegt, að fólk haldist við í vinnumenskustétt, og eg skil aldrei þann hugsunarhátt að vilja lítilsvirða þessa stétt og traðka rétti hennar.
Mörgum þótti sárt, þegar vinnufólki var gert hægara fyrir að losna úr vinnumenskunni, og hafði það við nokkur rök að styðjast, þó í alla staði væri rétt og sanngjarnt að veita þennan rétt.
En þar sem nauðsyn þykir að hafa vinnufólk, má ekki svifta það réttindum eða fæla það frá vinnumensku með ósanngjörnum lögum; það verður að njóta sömu réttinda í mannfélaginu og aðrir.
Það er sagt að þetta komi í bága við skyldur við húsbóndann. Eg veit ekki í hverju þetta er fólgið; ef meint er það að húsbóndinn þurfi að gefa hjúum frí til þess að kjósa, þá er það ekki verulegt atriði, því að það getur aldrei orðið annað en samkomulagsatriði milli húsbænda og hjúa. Þá er því haldið fram, að bændur og aðrir atvinnurekendur hafi meiri andlegan þroska og meira vit á landsmálum og því um líkt, en það er held eg ekki alveg rétt, því að þar er misjafn sauður í mörgu fé. Menn verða varla vitrari og þroskameiri við að hlaupa landshornanna á milli, sem lausamenn nú gera, en við að sitja um kyrt í vist á góðu heimili og held eg að þetta flakk skapi hvorki þroska í landsmálum eða auki ábyrgðartilfinningu fyrir því sem gert er.
Hér mun heilbrigð skynsemi vera drýgri en staða sú sem menn hafa í lífinu. Eg kann ekki við að þessi hugsun gangi hér fram ómótmælt alveg gagnstætt hinu rétta.
Þurfi að lítilsvirða vinnuhjú, af því að þau eru öðrum háð, má benda á að það eru fleiri öðrum háðir en vinnuhjú, og það eru embættismennirnir; þeir eru vinnuhjú þjóðarinnar og öðrum háðir engu síður en hin vinnuhjúin.
(Ráðherra: En faktorar?)
(Lárus H. Bjarnason: En pakkhúsmenn?)
Því vitanlega eru þeir háðir húsbændum sínum og þó ekki frekar en vinnumenn þjóðarinnar, sem að réttu lagi og lögum samkvæmt verða að hlýða því sem þeim er skipað, og eg vil ekki svifta þá kosningarrétti samt sem áður,
Þessir menn hafa margir hverjir eigi meiri almenna þekkingu en önnur vinnuhjú, þótt þeir hafi einhverja sérmentun, sem gerir þá hæfa til að gegna einhverju vissu starfi og státa svo af mentun sinni. En það er víst, að þessir menn bera ekki allir meira með sér af skynsamlegu viti en menn, sem ekki eru lærðir. Eg get ekki gert við því, þó 5. kgkj. þm. stingi upp í eyrun, en maður, sem sagt er að hrósi svo alþýðunni og segist vera alþýðumaður, þegar hann er í þeirra hóp og þarf að láta alþýðuna tylla sér upp, vil eg að sé henni ekki svona andvígur á bak.
Eg skal svo ekki þreyta deildina á lengra máli. Eg heyri að sumir láta illa, þegar embættismenn eru nefndir í sambandi við þetta mál, en eg verð að álíta, að það sé í raun og veru ekki goðgá að geta þeirra í þessu sambandi.
Eg skal taka það fram að síðustu, að eg álít að breytingartillögur hv. þm. Ak. og hv. þm. Strandamanna séu til talsverðra bóta, þó eg álíti þær hvergi nærri fullnægjandi. Þetta átti að standa eins og það kom frá hv. neðri deild, en hér verður líklega engu við þokað, þar sem múr nefndarinnar er svo hár, að þar kemst ekkert yfir.