04.04.1911
Efri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 585 í B-deild Alþingistíðinda. (340)
128. mál, fræðsla æskulýðsins
Framsögumaður (Stef. Stef.):
Eg get verið stuttorður, því að nefndarálitið er allrækilegt og að því er mér finst, flest tekið þar fram, svo eg hefi litlu við að bæta. Eg vék að því við 1. umræðu, að varhugavert væri, að gera gagngerða breytingu á fræðslulögunum, þar sem þau lög eru mjög ung, ekki nema 3 ára, og lítt reynd, enda ekki komin fyllilega í framkvæmd enn. Eg tók þá fram, að til þess að gerðar yrðu breytingar, þyrfti fyrst og fremst að afla glöggra skýrslna um það, hvernig fræðslulögin hefðu reynst í framkvæmdinni, og ennfremur þyrfti að gera ábyggilega áætlun um, hvað hið nýja fyrirkomulag mundi kosta og hvernig það mundi verða í reyndinni. Allar skýrslur um þetta vantaði. Stjórnin lagði ekkert fram í þessa átt. Frumvarpinu fylgdu aðeins stuttar og lítt greinilegar ástæður, og var þar meðal annars tekið fram af stjórninni eða ráðherra öllu heldur, að komið hefði verið fram með þetta frumvarp vegna þess, að fræðslulögin hefðu mætt mikilli mótspyrnu, að þau væru lítið annað enn á pappírnum. Ennfremur var fært sem ástæða, að þau hefðu reynst kostnaðarsöm og miklir örðugleikar á að koma þeim í framkvæmd.
Í nefndarálitinu hefir verið sýnt fram á, að mótspyrna hefir ekki verið mikil, og langt frá því svo mikil, að ástæða hafi verið til, þessvegna, að koma með ný lög. Samkvæmt skýrslu frá umsjónarmanni fræðslumála eru lögin komin til framkvæmda í 162 hreppum landsins. Þetta finst mér vera óvenjulega miklar framfarir og að lögin hafi komist fljótt í framkvæmd. Eg veit með vissu, að í engu landi hefir gengið eins fljótt að koma á nýju skipulagi í fræðslumálum og einmitt hér. Í Noregi tók það 20 ár, í Danmörku var verið að því um hálfa öld. En hér ætla þau að komast í framkvæmd á 45 árum, því eftir reynslunni að dæma tel eg engan vafa á því, að þau verði komin til fullra framkvæmda fyrir árslok 1912. Reynslan hefir þá sýnt, að örðugleikarnir hafa reynst viðráðanlegir.
Þriðja ástæðan er kostnaðurinn. Í skýrslunum, sem við fengum frá stjórnarráðinu um barnafræðslu í landinu, sést, að veturinn 190910 var varið kr. 153,497,64 til allrar barnafræðslu í landinu. Vér höfum reiknað út hvað hvert barn kostaði. Eftir svo nákvæmri áætlun, sem fræðslumálastjórinn gat gert, reiknaðist okkur, að kostnaðurinn við fræðslulögin yrði 172 þús. kr. þegar þau væru komin til fullra framkvæmda, þar af yrði landsjóðsstyrkurinn 48 þús. En ef þetta frumvarp yrði tekið, hefir oss reiknast, með því að leggja hin gildandi útgjöld til grundvallar, að hann yrði 257 þús. kr. Hér er ekki nákvæmlega hægt að gera samanburð á lögunum og því, sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu, en það held eg megi fullyrða, að ódýrara verði það ekki. Þó áætlunin sé ónákvæm, þá mun hún samt ekki mjög fjarri lagi, allra sízt mun kostnaðurinn við nýja fyrirkomulagið, of hátt settur. Eg tel t. d. alt of lítið ætlað til unglingaskólanna. Þeir þyrftu allir að vera heimavistarskólar, og hafa góð áhöld. Það er óhugsandi, að þeim verði komið upp fyrir minna en 600 þús. kr., en miklu líklegra að það verði miklu meira. T. d. býst eg ekki við, að þeir verði reistir úr timbri, heldur að sjálfsögðu úr steini eða steinsteypu.
Af þessum ástæðum þótti nefndinni ekki viðlit, að svo stöddu, að ráðast í slíkt, og höfum vér allir nefndarmenn orðið ásáttir um það, að ráða hinni háttv. deild til að samþykkja ekki frumvarpið. En þó að vér höfum orðið sammála um að fella frumvarpið, þá gátu þó 3 nefndarmanna ekki skrifað undir nefndarálitið athugasemdalaust. Þegar athugasemdir þeirra eru lesnar, þá mun það í fljótu bragði dyljast í hverju ágreiningurinn er fólginn. Helzta ástæða þeirra virðist vera sú, að það sé ekki rétt, að það sé ekki tekið fram í nefndaráliti minni hlutans, að það sé viðurkenningarvert, að stjórnin leitist við að finna nýjar leiðir í fræðslumálum. Eg get tekið undir þetta með glöðu geði, og hefði gjarnan viljað setja það inn í nefndarálitið. Það er viðurkenningarvert, að stjórnin reyni til að finna nýjar leiðir, en þegar þess er gætt, að hún hefir alls ekki fundið neinar nýjar leiðir, heldur aðeins verið að fálma út í loftið, þá fer nú að verða minna úr viðurkenningunni. Engu að síður er markið þó gott, því unglingafræðslan er mikilsverð og þörf á að leita að góðum leiðum, til þess að allir unglingar geti aflað sér betri fræðslu en hægt er að fá í barnaskólum. Að þessu leyti erum vér nefndarmenn sammála, og mér finst við líka vera sammála um, að þessi tilraun stjórnarinnar hafi mishepnast, annars hefði ekki verið lagt til að fella frumvarpið; það er ekki nóg að benda á leið, ef hún liggur yfir holurðir, klungur og hengiflug og er ófær. Og allir erum vér sammála um, að leiðin sé ófær í bili. Það getur verið, að það megi ryðja brautina, taka af krókana, ryðja úr veginum og sprengja klettana, en það er ókleift fyrir þingið að gera það í fljótu bragði.
Í höfuðatriðunum erum vér nefndarmenn sammála. Í því, að ekki sé fært að samþykkja frumvarp þetta, og í öðru lagi, að styðja og styrkja beri unglingafræðsluna í landinu og koma á hana föstu skipulagi. Þegar farið er að gera það, mætti sjálfsagt sníða ýmsa agnúa af fræðslulögunum og koma á betra samræmi milli barnafræðslunnar og unglingafræðslunnar. Til þess er bent í lok nefndarálitsins.
Eg veit ekki betur en að vér allir lítum svo á, að það megi enn, meðan ekkert er gert fyrir unglingafræðsluna, nota fræðslulögin og byggja ofan á þau eftir því, sem reynslan sýnir að sé nauðsynlegt. Eg hefi mikið hugsað um það, hvort ekki væri heppilegast að unglingaskólarnir spryttu upp sjálfkrafa hjá þjóðinni, þannig, að áhugasamir, þjóðræknir menn kæmu þeim á fót, en stjórnin hlypi þá undir bagga og styddi þá til framkvæmda. Með þessu koma upp þjóðlegir skólar, sem stjórnin lagaði til og lofaði að vaxa, og undirstaðan undir þeim væri þá fyrst góð og trygg, þegar barnafræðslan væri komin í gott lag. Unglingafræðslan getur aldrei svifið í lausu lofti, hún verður að byggjast á barnafræðslunni. Hvað svo sem sett er í lög, þá hætta menn ekki að kenna börnunum sínum. Hitt er annað mál, að í fræðsluhéruðum mætti færa upp aldurstakmarkið þegar opinber kensla byrjar, t. d. upp í 12 ár. Eg er sannfærður um það, að börn til sveita fá miklu meiri þroska en börn í kaupstöðum og sjóþorpum. Þar er saman kominn alls konar götuskríll, en í sveitinni er svo margt, sem hefir auðgandi og þroskandi áhrif á barnið, að sveitabörnin mundu geta lært frá 1214 ára, það sem börn í kaupstöðunum þyrftu miklu lengri tíma til, mörg ár í stað tveggja,
Þegar unglingaskólar rísa upp, álít eg réttast, að þeir taki kenslugjald, svo nemendurnir taki þátt í að bera kostnaðinn, og námið ætti að vera frjálst; það mætti ekki gera unglingunum að skyldu að læra eitthvað víst. Það gæti meira að segja verið álitamál, hvort ekki ætti að taka það upp í gagnfræðaskólum og kvennaskólum og víðar, að kenslan yrði ekki ókeypis, heldur, að það yrði hvergi algerlega fríkensla nema í barnaskólum.
Eg skal svo ekki fjölyrða meira um tillögu nefndarinnar, en vona, að frumvarpið fái ekki að ganga lengra.