25.07.1912
Neðri deild: 10. fundur, 23. löggjafarþing.
Sjá dálk 1107 í B-deild Alþingistíðinda. (1680)

Ráðherraskiptin

Þá gekk Hannes Hafstein til ráðherrastóls og hóf máls á þessa leið:

Eg hefi í gærkvöldi móttekið svohljóðandi símskeyti frá H. H. konunginum, sem svar við þegnlegri tillögu héðan :

„Udnævner Dem til Islands Minister fra imorgen at regne.

Christian R.“

Þegar eg samkvæmt þessari skipan tek aftur sæti í þessum stól, geri eg það í fullu trausti þess, að sá hugur hafi fylgt meiri hluta þingsins við eftirgrenslan fráfarandi ráðherra fyrir skemstu, að meiri hluti Alþingis vilji styðja hið sama, sem hann veit og vissi, að er aðaláhugamál mitt nú, þ. e.: reyna eftir megni að vinna að því, er miðar til að efla frið í landinu, ekki aðgerðarleysisins og kyrstöðunnar frið, heldur frið til þróunar og starfa. Það eru ekki að eins skóglendurnar okkar, sem þurfa frið til þess að gróðurinn verði ekki tómar kræklur. Þjóðlífið þarfnast hans vissulega ekki síður. Þjóðin hefir ekki efni á því, að önnur höndin rifi niður það, sem hin byggir.

Horfurnar eru að ýmsu leyti ískyggilegar, ef ekki breytist von bráðar til batnaðar.

Fjárhagsástandið er því miður alt annað en gott. Eg á þar eigi að eins við fjárþörf og fjárþröng landssjóðsins, þó að hún sé mjög brýn og þarfnist bráðra bóta, heldur og sérstaklega við peninga- og lánstrausts-ástand landsins yfirleitt. Úr fjárþröng landsjóðs má bæta, að minsta kosti í bráðina, með nýjum lögum um auknar tekjur honum til handa, og eg treysti því, að þó að skiftar hafi verið skoðanir um, hverjar leiðir til þessa séu heppilegastar, þá muni takast að ná samkomulagi á þessu þingi um eitthvað það, er bæti úr bráðustu þörf, enda sést það þegar á framkomnum frumvörpum, að ýmsir háttv. þingmenn hafa hug á því, að ráða fram úr vandkvæðunum, og get eg þess með þakklæti.

En því að eins þolir þjóðin auknar álögur, að hún geti neytt krafta sinna og notað auðsuppsprettur sínar. Hvervetna blasa við nýir möguleikar, arðvænar leiðir til sjós og lands. En aflið til að hagnýta þær er langt frá að vera nægilegt, þó að sízt sé fyrir það að synja að talsvert hefir verið áorkað síðari árin. Peninga vantar, lánstraust vantar, íslenzk verðbréf eru orðin óseljanleg á útlendum markaði, og samhygð með menningar- og framfara-viðleitni þjóðarinnar sýnist þverrandi. Hvers vegna? Eg er sannfærður um, að það er ekki ofsagt, að ein af aðal ástæðunum til þess sé stöðug sundrung, deilur og flokkadrættir í landinu inn á við, samfara óloknum deilumálum út á við, sem veikja öryggistilfinninguna og vekja óhug, auk þess sem slíkt alveg ómótmælanlega dregur úr menningarstarfi þjóðarinnar og þar með heftir eitt aðal skilyrðið fyrir því, að geta fengið nægt veltufé, sem sé: menninguna, sem til þess þarf, að kunna að hagnýta sér það réttilega.

Það er sannfæring mín, að eitt af því allra fyrsta, sem gera þarf til þess að ráða bót á þessum meinföngum, sé það, að fá sem fyrst viðunanlegan endi á deilumáli voru við bræðraþjóð vora, Dani, um samband landanna, sem svo lengi hefir dregið hugann frá öðrum opinberum málum, og á síðustu árum því miður orðið að eldsneyti í innanlandssundrung og baráttu; þess vegna virðist mér þetta þing ekki mega líða svo, að ekki sé eitthvað aðhafst í þá áttina, að taka aftur upp samninga um sambandsmálið. En skilyrði fyrir því, að þeir samningar geti orðið upp teknir með von um góðan árangur, er það, að vér sameinum kraftana allir, er ekki viljum skilnað eða skilnaðarígildi, svo að vér getum haft nýja tryggingu fyrir því, að málið fari ekki í mola í höndum vorum. Slíka trygging þarf eigi að eins gagnvart meðsemjendum vorum, Dönum, sem ella mundu ófúsir til nýrra tilboða, heldur sérstaklega vegna sjálfra vor, svo að vér eigum það ekki á hættu, að sigla málinu til nýs skipbrots eftir á, er viðunanlegu samkomulagi væri náð; því að þá væri ver farið en heima setið. — Þess vegna gleður það mig mjög, að svo margir háttv. þm. af báðum aðal stjórnmálaflokkum landsins og utan flokka hafa lýst yfir því fyrir skemstu, að þeir, í þeim tilgangi að tryggja framgang nýrra samninga milli Íslands og Danmerkur um samband landanna, vilji ganga í föst samtök um að vinna að því, að leiða sambandsmálið sem fyrst til sæmilegra lykta, eftir atvikum, með þeim breytingum á frumv. 1908, sem ætla megi að verði til þess, að sameina sem mestan þorra þjóðarinnar um málið, og jafn framt megi vænta samkomulags um við Danmörk.

Eg treysti því, að þessi samtök komist á og nái tilgangi sínum, að tryggja framgang þess máls, sem er eitt höfuðskilyrðið fyrir því, að tryggja friðinn inn á við, sem aftur er skilyrði fyrir heilbrigðum vexti, hagsæld og sjálfstæðri menningu þessa lands.