21.08.1913
Neðri deild: 40. fundur, 24. löggjafarþing.
Sjá dálk 1590 í C-deild Alþingistíðinda. (1103)
38. mál, stjórnarskipunarlög
Stefán Stefánsson:
Vegna þess, að eg hefi ekki að öllu leyti getað fallist á álit samnefndarmanna minna og skrifað undir nefndarálitið með fyrirvara, þá skal eg leyfa mér að gera grein fyrir því, í hverju ágreiningurinn liggur. Það sem aðallega olli því að eg skrifaði ekki fyrirvaralauat undir nefndarálitið, var einmitt ákvæðið um skipun Ed. Mér finst að sú deild, eins og henni er fyrirkomið í áliti meiri hlutana, sé að nokkru leyti sett til höfuðs Nd. eða eigi að vera sem nokkurs konar tjóðurband til þess að sjá um, að Nd. fari ekki að neinu ógætilega í ráði sínu. En eg ber það traust til þeirra manna, sem kosnir verða í inum einstöku kjördæmum, að þess gerist alls ekki meiri þörf framvegis heldur en hingað til, að þeim sé skipaður eins konar yfirráðamaður með efri deildinni, enda sýnir reynslan að deildirnar jöfnum höndum breyta og bæta hver fyrir annari.
Það er líka annað, sem mér finst vera spilt með þessu. Það er spilt þeirri ábyrgðartilfinningu, sem hver þingmaður á að hafa fyrir sinu starfi. Og þegar Ed., sem hefir lítið samband við Nd., á að vera slagbrandur yfir þeim framkvæmdum, sem Nd. vill að komist á, þá er það bersýnilegt, hve mjög það dregur úr ábyrgðartilfinningu manna, að vita þann hreinsunareld yfir höfði sér. Enda finst mér sæmileg trygging fyrir því, að hyggilega sé unnið, þar sem ekki aðrir kjósa til Ed. en þeir sem eru orðnir 35 ára. Með því ákvæði er fullkomlega fullnægt því nauðsynlega íhaldi, sem Ed. á að vera og það jafnvel þó öll alþýða ekki eigi með hlutfallskosningu að. kjósa alla þingmenn deildarinnar. Með þessum 6 mönnum finst mér nóg að gert, þar sem þeirra kjörtími er tvöfalt lengri en þeirra þingmanna, sem kosnir í sérstökum kjördæmum landsins. Þetta álit eg að setja nægilega festu í löggjafarstarfið, þar sem mun mega ætla að þeir, í samvinnunni Við ina 8 óhlutkomu þingmenn, verði sá ráðandi kraftur deildarinnar.
En þegar tillit er tekið til þess, hvaða áhrif það hefir, að hlutfallskosning fari fram um þessa 14 menn til Ed., þá er það tilfinnanlegt, hve mjög verður að fækka kjördæmum landsins, eður og á annan hátt að fella niður kosningu þingmanna í einstökum kjördæmum, 8 að tölu. Hygg eg að þetta muni misjafnlega mælast fyrir alment. Menn eru nú orðnir svo vanir því að koma sér saman um það innan sýslu, hvern eða hvaða fulltrúa þeir eigi að kjósa, o,g hygg eg þessu yrði illa tekið, væri nokkuð verulega úr kosningarrettinum dregið að þessu leyti. Og þeir menn, sem svona yrðu kosnir, eru heldur ekki eins kunnugir staðháttum og skoðunum manna í sínu kjördæmi, eins og þeir menn, sem þar eiga heima og hafa svo langt um nánari kunnugleika á ýmsum héraðsmálum, einmitt vegna þess að kjördæmi þeirra takmarkast og er bundið við sýslufélagið. En það er afarmikið undir því komið, að þingm. séu kunnugir staðhátt um og inum einstöku áhugamálum kjördæmisins. Þetta er sú aðalbreyting, sem mér finst eg alls ekki geta felt mig við, og eg þykist vita að almenningur fellir sig ekki við. Einnig skilyrðið fyrir kosningarréttinum, get eg ekki vel sætt mig við. Lít eg svo á, að 40 ára alduratakmark sé ónauðsynlega hár aldur, og það þótt það lækki um 1 ár árlega þangað til 25 ára aldrinum er náð, því jafnvel þó húsfreyjan eða vinnuhjúin þurfi út af fyrir sig ekki að bíða nema 71/2 ár eftir kostningarréttinum, þá sé eg ekki hvers vegna þessi eðlilega og sjálfsagða breyting þarf að eiga svo langt í land, þar sem allir virðast viðurkenna réttinn fullkomlega. Með þessu fyrirkomulagi eru líkurnar miklar til þess að ekki svo fáir á þessu árabili, sem þó eiga að fá að njóta réttarins, verði þá dánir, og þetta verði að eins sjón í hillingum.
Hver er líka sönnunin fyrir því, að fólkið sé færara til þess að nota kosningarrétt sinn, þó það eldist um öll þessi ár? Flestir munu vera orðnir að mestu fullþroska þegar þeir eru 25 ára. Eg hygg að margur maðurinn, sem ekki er nema 24–25 ára, sé jafnvel færari um að kjósa heldur en gamalmenni, sem varla líta í nokkurt blað eða fylgjast með almennum lands eða héraðsmálum Eins og nú hagar til mentunarástandinu, er yngra fólkið að mun fróðara um margt það sem er að gerast, en venja er til um gamalt fólk. Það er því ekki á neinum áþyggilegum rökum bygt, að draga svo á langinn aukning kosningarréttarins. Eg stakk upp á því í nefndinni að tíminn yrði færður niður um 5 ár, niður í 35 ára aldurstakmark, eða með öðrum örðum, að sá sem væri 25 ára þegar stjórnarskráin gengi í gildi, þyrfti ekki að biða nema 5 ár eftir að fá kosningarrétt til Alþingis. Þetta var miðlunartilraun frá minni hálfu, sem hefir þó það sér til meðmæla, að þá gætu allir, sem annars eiga að fá kosningarrétt til Ed., notað rétt sinn strax við fyrstu kosninguna, en annars verða að biða um mörg ár eftir að hafa þó fengið réttinn, án þess að geta neytt hans, en þeirri uppástungu minni var synjað. Þessi aldur var tekinn upp á þinginu 1911 og því hafa menn viljað binda sig við hana, En því óaðgengilegra og óréttlátara. er þetta, sem lengur kann að dragast að þessir men fái kosningarrétt.
Það hefir verið stungið upp á því, að kjörtímabilið yrði fært niður í 4 ár. Er eg óánægður með það, að kjörtímabilið sé stytt úr því sem nú er. Veit eg ekki, hvað það er, sem réttlætir það að kjörtímabilið sé stytt, því að því lengur sem þingm. er á þingi, því færari er hann um að vera það. Eftir því sem þingm. eldist í starfinu, því hæfari er hann í það. Og ekki finst mér heldur rétt að auka þann gauragang, sem alt af er um kosningar, eins og yrði gert með þessu. Nú er þessi breyting því ekki til bóta. Annað mál væri það, væri þing haldið á hverju ári — sem eg fyrir mitt leyti er ekkert á móti. En eins og nú er, að þing er haldið annanhvert ár og þingmenn því að eins sitja á þingi í 2 ár, þá er enn engin trygging komin fram fyrir því, að þingmenu á þeim tíma geti náð þeim þroska, sem þeir gætu náð, ef þeir væri þar lengri tíma.
Annars ætla eg mér ekki að svo stöddu að tala meira um þetta mál. Ef þörf er, gefst mér kostur á því síðar.