09.07.1913
Neðri deild: 7. fundur, 24. löggjafarþing.
Sjá dálk 143 í C-deild Alþingistíðinda. (129)

21. mál, íslenskur sérfáni

Lárus H. Bjarnason:

Þegar spurning rís um það, hvort reyna eigi að löggilda íslenzkan sérfána, þá krefst sú spurning úrlausnar þriggja eða fjögra annara spurninga:

1. Hvort Íslendingar óski þess alment, að íslenzkur fáni blakti yfir höfði þeim.

2. Hvort sú ósk sé eðlileg og réttmæt.

3. Hvort oss sé fært, að löghelga liti vora sem fána, og sé það fært, þá að hve miklu leyti.

Þriðju spurningunni mætti skifta í tvent: 1. Hvort oss sé heimilt að lögleiða íslenzkan fána, og 2. hvort oss myndi lánast það, þótt lögheimilað væri.

Þessum spurningum ætla eg nú að leitast við að svara.

Viðvíkjandi fyrstu spurningunni þarf ekki að fara í grafgötur um svarið. Eg hygg, að það þurfi ekki nein heilabrot eða vangaveltur til þess að færa mönnum heim sanninn um það, að sá sé vilji Íslendinga. Þjóðin hefir fyrir alllöngu valið landi sínu liti, bláa og hvíta litinn, og konungur hefir staðfest það kjör fyrir tæpum 10 árum með skjaldarmerkinu: hvítum val í blám feldi. Stúdentar og ungmennafélög hafa tekið ástfóstri við þessa liti með eldmóði æskunnar, og konur staðfest þá með veifugjöfinni 1. þ. m., sem Alþingi vantaði því miður þrek til að nota. (511 þjóðin hefir svarist undir þessa liti, heitast og almennast, þegar hún hefir fundið blóðið renna sér til skyldunnar, skyldunnar við sjálfan sig, svo sem á aldarafmæli vors bezta manns, Jóns Sigurðssonar, og nú seinast 12. f. m., þegar erlend flónska brendi bláa og hvíta litinn inn í bein og merg þjóðarinnar. Þangað til hafði bláhvíti dúkurinn blakt fyrir andvara, sem líkja má við blæ, er bylgjum slær á rein. Nú þenur hann veður, sem brýst fram sem stormur, svo hriktir í greina, gömlu feysknu fauskunum. Það er orðinn almennur þjóðarvilji, að lögleiða íslenzkan fána.

En er nú þessi fánahreyfing eðlileg og réttmæt? Þeirri spurningu vildi eg mega svara með tveimur öðrum spurningum. Er eðlilegt, að hugsa, tala og rita á móðurmáli sínu? Er eðlilegt, að unna því landi, sem geymir samtímis beztu minningar manns og björtustu vonir? Sé þetta eðlilegt og réttmætt, þá er fánahreyfingin eðlileg og réttmæt. Sérstakur fáni er lífsmark sérstaks þjóðernis.

Þá kem eg að þriðju spurningunni:

Er oss Íslendingum fært að löghelga liti vora sem fána? Og sé oss það fært, þá að hve miklu leyti?

Úrlausn þeirrar spurningar Veltur aðallega á því, hv ort og að hve miklu leyti dönsk flagglög ná hingað. Hér að lútandi dönsk ákvæði eru:

Bann 17. Febr. 1741 gegn því, að skip einstaklinga sigli undir klofnu flaggi. Tilskipun 2. Júlí 1748, § 6, sbr. § 9, um að öll verzlunarskip hafi danska verzlunarflaggið. Flotareglugerð 8. Jan. 1752, § 818, um að verzlunarskip hafi ekki klofið flagg og sjóliðsforingjar gæti þess að verzlunarskip noti ekki óheimilt flagg, og svo loka tilskipun 7. Des. 1776 um að verzlunarskip megi hvergi nota annað flagg en verzlunarflaggið. — Um öll þessi dönsku lög er það að segja, að þau hafa aldrei verið lögleidd sérstaklega hér á landi; þau hafa heldur aldrei verið birt hér og eru því ekki sjálfgild hér, enda hefir enginn neitað því, mér vitanlega, hvorki í ræðu né riti, að Ísland hafi frá upphafi verið sérstakt, sjálfstætt löggjafarumdæmi, en af því einu út af fyrir sig leiðir það, að dönsk lög geta ekki verið sjálfgild hér á landi. — Lög þau, sem eg nú hefi nefnt, taka auk þess að eins til skipa á sjó, og að eins til verzlunarskipa, á dönsku máli Koffardiskibe eða, Handelsskibe`, eða til vöruflutningaskipa og mannflutningaskipa, sbr. 1. gr. tilak. 25. Júní 1869 um mælingskipa. Hins vegar ná þau ekki til fiskiskipa, skemtiskipa eða líkra skipa, hvorki opinna né undir þiljum. Og það er öldungis víst, að ekkert þessara ákvæða nær til flaggs á þurru landi, enda eru engin dönsk lagaákvæði til um flagg á landi, ekkert nema bréf frá dómsmálaráðherranum danska frá 2. Ág. 1854, en með því bréfi er öllum í konungsríkinu leyft að flagga með verzlunarflagginu í kaupatöðum og til sveita. Í sama, bréfi er verzlunarræðismönnum leyft að flagga með flaggi þess landa, sem þeir eru fyrir. Dönsk lög eru því ekki til fyrirstöðu sérflaggi. Til sannindamerkis má geta þess, að útlendum einstaklingum, sem hér eru búsettir, er leyft eða liðið að flagga með flaggi sinnar þjóðar, og þurfa menn ekki annað til að sannfærast um það, en að líta hér út um gluggana nú. Eg veit að okkar röggsami lögreglustjóri myndi ekki líða það, ef það kæmi í bága við lög. Hitt er óþarfi að minna á, að flaggað hefir verið átölulaust með bláhvíta fánanum á húsum einstakra manna. — Ísland er, að því er sérmálin snertir, framandi land gagnvart Danmörku.

Þá er næst spurningin um það, hvort ríkiseiningin svokallaða geti orðið því til hindrunar, að vér lögleiðum íslenzkan sérfána. En að ríkiseining sé milli Danmerkur og Íslands, því get eg hvorki neitað samkvæmt stöðu minni né langar til að neita. Ríkiseiningunni til sönnunar skal eg leyfa mér að vitna til eftirtaldra laga: Stjórnarskráin 1., 18. og 25. gr. ; lög nr. 28, 7. Nóv. 1879, 4. gr.; 1. nr. 14, 21. Sept. 1883 ; 1. nr. 13, 22. Marz 1890, 52. gr. ; 1. nr. 31, 13. Des. 1895, 1. gr. ; 1. nr. 16, 3. Okt. 1903, 8. gr. ; 1. nr. 13, 20. Okt. 1905, 27. gr. En hvað liggur nú í orðinu ríkiseining? Ekkert annað en það, að Ísland og Danmörk standi saman gagnvart framandi löndum. Ríkiseiningin er því ekki til fyrirstöðu heimaflaggi, sbr. 8. lið 3. gr. millilandanefndarinnar og upphaf 2. mgr. nefndarálitsins á bls. XIV. Í 3. gr. er »kaupfáninn út á við talinn meðal Sammálanna, en í 2. málagr. XIV. er sagt, að sammálin samkvæmt frumvarpinu séu og nú skoðuð sem Sammál, en í því liggur aftur, að heimafáni sé ekki sammál, og þá getur hann ekki verið annað en sérmál. Enda þarf ekki annað en að enda til þýzka ríkisins og Stóra-Bretlands og sérríkja ins fyrnefnda og sérlenda ins síðarnefnda. — Þýzka ríkið hefir einn allsherjarfána, en hvert sérríki hefir sérstakan heimafána. Sama er um Bretland. Athugull maður, sem hefir komið til Edinborgar, mun hafa séð flaggað þar með St. Andrewkrossinum og eg held að flestar nýlendur Breta, að minsta kosti hinar stærri, hafi sérstaka heimafána. (Jón Ólafsson: Nei, nei, nei.). Jú, að minsta kosti Canada. Eg get sagt vini mínum, sem hristir höfuðið, að eg hefi það úr enskri fræðibók og, til frekari fullvissu, hringdi eg upp brezka konsúlinn hér og spurði hann um þetta, og sagði hann að eg mætti hafa það eftir sér. Það er þannig ekkert til fyrirstöðu íslenzku sérflaggi vegna danskra laga eða ríkiseiningar.

Í íslenzkri löggjöf þekki eg ekki í svipinn önnur ákvæði um danskan fána en þessi: Lög. nr. 31, 13. Des. 1895, sérstaklega 2. gr., sbr. augl. 16. Jan. 1893 og 20. Apr.1893, og tilsk. nr. 2. frá 2. Marz 1903, 11. gr. — Lögin frá 1895 taka að eins til hér skrásettra verzlunarskipa, stærri en 12 smálesta, og þekki eg engan löglesinn mann, sem dregur það í efa. Meira að Segja gera þau ráð fyrir skipum hér á landi, sem ekki megi flagga með danska flagginu. Tilskipun in frá 1903 nær að orðalaginu til að eins til fiskiskipa utan landhelgi, og jafnvel að eins til 30 smálesta skipa. Danska tilskipunin frá 1748 er að eins lögleidd íslenzkum verzlunarskipum til handa, enda hefir bláhviti fáninn Verið notaður á bátum aðfinningarlaust. — En þó að framannefnd dönsk ákvæði væru talin gild hér, og þá líklega helzt vegna tilsk. frá 24. Jan. 1838, þá yrði þeim ekki beitt hér, sízt til refsingar eða ábyrgðar, og það þegar af þeirri ástæðu, að þau hafa ekki verið birt hér á landi, sbr. tilsk. 21. Des. 1831 og 2 hæstaréttardóma frá 1842.

Það er því ugglaust, að vér höfum fulla heimild til þess að setja lögum sérfána á landi. Og með slíkum fána ætti að mega flagga á höfnum og jafnvel innan íslenzkrar landhelgi, altént á óskrásettum skipum. Annað mál er það, að eg býst við, að íslenzk skip yrðu að draga upp danska fánann, ef krafist væri af eftirlitsskipi Dana eða annara ríkja.

Hins vegar tel eg oss alveg ókleift að lögleiða sérstakan siglinga fána. Til þess þyrftum vér að fá viðurkenningu annara ríkja fyrir sjálfræði voru, eða Surverænitet, enda tæplega heppilegt að ráðast í það meðan vér höfum ekki megn til að verja fána vorn og skip. Varnarlaus siglingafáni, þótt viðurkendur væri, gæti leitt til tjóns fyrir skipa og vöru-eigendur. Auk þess mundu tilraunir af vorri hendi til lögleiðingar slíks fána verða til þess að draga fánamálið niður í flokkaóþverrann, líkt og ósamlyndið. varð sambandsmálinu að falli 1908; og til þess vil eg ekki stuðla.

En jafnvel þótt vér höfum skýlausan og ómótmælanlegan rétt til þess að lögleiða íslenzkan sérfána, eins og eg hefi þegar sýnt fram á, þá er ekki þar með sagt, að málið verði jafn auðsótt í framkvæmdinni. Það er ekki ómögulegt, að danska stjórnin taki sér rétt til íhlutunar um það mál, líkt og um lotterímálið og flaggið á bátskelinni 12. f. m. o. fl., og mætti þá ef til vill óttast, að ístöðulítil íslenzk stjórn kiknaði í knjáliðunum, svo sem dæmi munu finnast til um svokallaða íslenzka stjórn. Samt hefi eg þá óbifanlegu trú, að vor góði, rétti málstaður sigri. Byggi eg hana annarsvegar á konunglegum orðum ættföður Glüksborgarættarinnar: Fram í guðs nafni fyrir rétti og sæmd? enda skil eg á líkan veg einkunnarorð konungs vora Kristjáns X.: Guð minn, land mitt og sæmd mín, legg land út sem gjörvalt veldi konungs. Og hinsvegar byggi eg það á spámannlegum orðum skáldsins: Sú þjóð, sem veit sitt hlutverk, er helgast afl um heim, eins hátt sem lágt má falla fyrir kraftinum þeim. Þau orð eiga jafnt við smáþjóð sem stórþjóð.

Göngum því öruggir fram undir litum lands vors, litum heiðblámans og mjallarinnar.