29.07.1913
Neðri deild: 21. fundur, 24. löggjafarþing.
Sjá dálk 501 í C-deild Alþingistíðinda. (371)
76. mál, landssjóðsábyrgð á sparifé og innlánsfé Landsbankans
Pétur Jónsson:
Eg vil leyfa mér að benda á frumv., sem fram hefir komið frá stjórninni um sparisjóði. Í því frumv. er eitt ákvæði, er miðar að því tryggja sparisjóðaeigendur, um að ekki skuli mega lána út sparifé gegn víxlum eða sjálfskuldarábyrgðum, nema að nokkrum hluta, 1/3 innlagafjárins, heldur skulu hinir 2/3 vera fastir í veðlánum og handveðslánum. Það væri nú dálítið undarlegt ósamræmi, ef bankinn væri alveg leystur undan öllum svipuðum ákvæðum. Hingað til hafa þó víxlar og sjálfakuldarábyrgðarlán ekki verið álitin jafn vel trygð og hin, sem fastaveð er fyrir, og á því er bygt í þessu stjórnarfrumvarpi, sem sniðið er eftir erlendum lögum. Nú er því svo farið, að þar sem veðdeildin hefir að mestu tekið að sér veðlánin, þá eru in önnur lán bankana mestmegnis sjálfskuldarábyrgðarlán, víxlar og reikningslán. Þetta er nú að vísu ekki nema eðlilegt, en mér skilst svo, að þar sem svo er ástatt um fé bankans, þá muni hann þurfa barlest, og hana töluverða. Og þá virðist mér það ósamrýmanlegt, um leið og verið er að setja sparisjóðum út um land skilyrði um slíka barlest, þá að losa bankann einmitt við hana. Þess vegna yrði niðurstaðan sú, ef þetta frv. yrði að lögum, að þá yrði landssjóður að standa straum af tryggingunum. Til þess yrði hann jafnan að hafa tiltekna fúlgu á takteinum af auðseldum verðbréfum, á sinn kostnað, og það er ekki annað en að landasjóður beri þann koatnað, sem bankinn á að bera, því hann hefir ágóðann af sparisjóðafénu. Þetta þykir mér verst við tillögu nefndarinnar, að ætla að hjálpa bankanum með því að gera hann ósjálfstæðan og upp á landssjóðinn kominn, í stað þess að vera sjálfstæð stofnun við hlið hans.
Það er alt annað mál og alveg sjálfsagt, að bæði löggjafarvaldið og stjórnin styðji bankann sem sjálfstæða stofnun, en það á ekki að leggja honum eina og ómaga, það mundi skaða báða parta í augum manna út á við og bankann ekki sízt. Það er ánægjulegt að heyra það flutt hér af mönnum, sem bezt þekkja til, að þeir séu ekki hræddir um ástæður Landsbankans, hvorki um ábyrgðarlán hana né víxillán. Það er ekki langt síðan að því var haldið fram, að milíónir væru í gífurlegri hættu, mörg hundruð skuldunautar bankans ættu ekkert til, og gætu meira að segja aldrei átt neitt til. Það er ánægjulegt að fá nú staðfestingu kunnugra manna fyrir því, að þetta hefir verið, til allrar guða lukku, tómur hugarburður.
Á hinn bóginn þykir mér það leiðinlegt að háttv. nefnd hefir ekki getað fundið upp neitt annað ráð en að gera bankann að ósjálfbjarga aumingja. Það skil eg ekki að geti verið rétt. Eg vildi því styðja það sem hv. ráðherra tók fram, að ekki mundi veita af sérstakri milliþinganefnd til þess, að athuga hag bankans og koma fram með tillögur um þær umbætur á honum, sem hægt væri að gera og væri til frambúðar. Þetta hlýtur að vera hreint og beint kák. En þegar litið er á efnahagsreikning bankana, er auðsætt, að eitthvað þarf að gera. Og þegar litið er á kostnaðarreikninginn við rekstur bankans, gæti manni virst að þar mætti t. d. einhverju kippa í lag. Rekstrarkostnaðurinn var á árunum fram að 1909 eitthvað á milli 30 og 40 þús. kr. árlega, 36 þús. kr. ef mig minnir rétt. En eftir siðasta reikningi er hann orðinn 62 þús. kr. Í þessari upphæð eru að Vísu innifalin eftirlaun fyrrv. bankastjóra Tr. Gunnarssonar, en þau gera minstan mismuninn. Mér er ekki ljóst að störf bankans séu það meiri nú en þau Voru fram að árinu 1909, að það gefi ástæðu til jafnmikils kostnaðarauka. Það kann að muna einhverju, en ekki svona miklu. Eg skil ekki í öðru en að það gæti verið álitamál, að minsta kosti, að draga dálítið úr þessum kostnaði. Eg man eftir því, að þegar talað var um það á þinginu 1909, að bæta hag Landsbankans og frv. um breyting bankalaganna lá fyrir, þá benti eg á, að það væri leiðinlegt að ekki væri hægt að komast að annari niðurstöðu en að auka stórlega árskostnað við rekstur bankans, ef ekki væri hægt, jafnframt, að auka efni hans og árleg störf. Eg gæti vel hugsað, að ef nefnd manna gæfist kostur á, með nægilegum tíma, að velta fyrir sér hag bankana og skoða hann í krók og kring, þá gæti hún fundið einhverja úrlausn, sem heppilegri væri en þetta sem nú er farið fram, bæði í þessu frumv. og frumv. um 100 þús. kr. tillagið úr landssjóði, og meira til frambúðar.