30.07.1913
Neðri deild: 22. fundur, 24. löggjafarþing.
Sjá dálk 517 í C-deild Alþingistíðinda. (390)
7. mál, fasteignaskattur
Framsögumaður meiri hl. (Ólafur Briem):
Eins og sést á nefndarálitunum, hefir nefndin klofnað, en þótt svo sé, þá hefir þó nefndin öll tekið þátt í athugun þessa frumv. og annara, sem hún hefir átt um að fjalla.
Eg býst nú við, að á þg.skj. 195 séu tekin fram aðalatriðin í ágreiningsatriðum minni hlutana og þar sé að leita aðal kjarnana í þeim andmælum, sem búast má við gegn frv., og því er það að eg fyrir hönd meiri hlutana vil leyfa mér mér að taka fram nokkur atriði, sem mestu máli þykja skifta í áliti minni hlutans.
Frumvarpinu er þar fundið ýmislegt til foráttu, þó með hógværum orðum sé, og svo virðist sem ekki sé málið gert að kappamáli, heldur vilji minni hlutinn hafa vaðið fyrir neðan sig.
Í álíti minnihlutans er komist svo að orði, að landsmenn líti svo á, að verið sé að elta þá með öllu móti til að auka þeim byrðar. Þetta út af fyrir sig er ekkert sérstakt fyrir þetta frumv. fremur en önnur skattalaga nýmæli, og það er ekki eingöngu aðal-markmið þessa frumvarps, að auka tekjur landssjóðs, heldur er og hitt aðalatriðið að bæta fyrirkomulag akattanna. Það er handhægt að slá því fram, að landsmenn séu eltir með aukningu skatta, en hvað er það annað en afleiðing af þeirri stefnu, sem ríkt hefir síðan landið fekk fjárforræði — þeirri stefnu, að fjárveitingarvaldið eigi að hlynna að nytsemdarfyrirtækjum, er miða til almennra þjóðþrifa, en eru of vaxin kröftum einstakra manna. En eins og þessi hefir verið stefna þingsins, þannig hefir það og verið stefna þjóðarinnar. Þarf ekki annað en að benda á þingmálafundi, sem haldnir eru jafnaðarlega til undirbúninga undir þing og síðast nú í vor, til þess að menn gangi úr skugga um það. Þar var mjög víða æskt fjárveitinga og skorað á þingið að styrkja fyrirtæki, sem hafa mikinn kostnað í för með sér; skal eg nefna t. d. innlenda eimskipaútgerð, efling landabankans, og svo mætti fleira telja.
Þá er annað atriði í nefndaráliti minnihlutana, að þessi skattur muni leggjast all þungt á marga. Vitaskuld má segja svo, enda hlýtur það að leiða af öllum skattabreytingum, er miða til tekjuaukningar, að þær koma þungt niður á einstaka menn, einkum ef þær miða í þá átt, — eins og þessi lög stefna að, — að koma meiri jöfnuði á skattabyrðarnar en áður. Þá hljóta inar nýju skattaálögur að koma þyngra niður á einstaka mönnum en áður um leið og þær leggjast léttara á aðra. En að þessi skattur komi þyngst niður á þeim sem minst gjaldþol hafa, er sagt en ekki sýnt. Nægir í því efni að benda á frv. um tekjuskatt, þar sem leyft er að draga frá skattskyldum tekjum vexti af skuldum gjaldenda og allhátt meðlag með ómögum, þeim er hann hefir fram að færa. Þetta þýðir, að einmitt er létt á þeim sem minst gjaldþolið hafa. Hvorugt þessara ákvæða er í núgildandi lögum. Þau verða mikið ranglátari í mörgum tilfellum. T. d. maður, sem býr á jörð, sem vegna úrelts jarðamats getur verið hátt metin að hundraðatali, verður, jafnvel þótt hann hafi ekki meiri áhöfn á jörðina en svo, að hann að eins með herkjum getur fleytt fram lífinu, að borga ábúðarskatt, sem miðaður er við hundraðatal jarðarinnar. Sama máli gegnir um lausafjárskattinn. Strax og maður á eina kú, verður hann að borga skatt í landssjóð og það jafnvel þó kýrin sé í skuld og hann hafi mörg börn í ómegð. Borið saman við það sem nú er, stefnir þetta frv., að þessu leyti, til mikilla bóta.
Þá segir háttv. minni hluti, að afraksturinn verði samkvæmt þess u frv. mjög lítill. Það er satt, tekjuauki er enn ekki áætlaður nema 50–60 þús. kr. En það er ekki aðalatriðið, hvað upphæðin er há í svipinn. Heldur er hitt aðalatriðið, að skattstofninum sé svo fyrir komið, að alt af aukist við tekjurnar eftir því sem gjaldþol landsmanna eykst. Með auknum framförum komi auknar tekjur í landssjóð, án þess að hlutfallstalan milli teknanna og skattanna aukist. Þetta verður ekki með ábúðarskattinn, sem bundinn er við úrelt jarðamat — tekjurnar vaxa ekki með auknum framförum.
Þá segir háttv. minni hluti, að ef nauðsyn krefði, mætti koma undirbúningi skattheimtunnar fyrir með minni fyrirhöfn. Það er satt, fyrirhöfnin verður talsverð, bæði hvað snertir jarðamatið og útbúning skattakránna. En það er ekki hægt að segja, að hér sé unnið fyrir gýg, því að auk þess að þetta hefir þá þýðingu, að réttlátara jarðamat fæst og landssjóður fær drýgri tekjur, getur það og haft mikla þýðingu fyrir álagningu og útreikning annara opinberra gjalda svo sem sveitagjalda. Hitt er rétt, að búast má við að tekjuframtal verði nokkuð örðugt í fyrstu, sérstaklega með tilliti til landbúnaðarins, vegna þess að fæstir bændur hafa vanist viðað halda nákvæma búreikninga. En nú er einmitt mikil hreyfing í þá átt að hvetja menn til þess að halda nákvæmt yfirlit yfir afrakstur búa sinna. Þetta hefir verið brýnt fyrir bændum á búnaðarnámsskeiðinu. Það hefir ekki að eins þýðingu fyrir skattaniðurjöfnunina, heldur og fyrir afkomu og gjöld að öðru leyti og er mikið menningaratriði. Betra jarðamat og tekjuframtal hefir því mikla þýðingu í margar áttir, meðal annars léttir það fyrir hreppsnefndum við álagningu aukaútsvara og þótt það kunni að þykja erfitt í fyrstu, þá læra menn það smám saman og erfiðleikarnir minka.
Eitt atriði er það enn, sem minnihlutinn gerir talsvert úr. Það er að mönnum muni koma það á óvart, ef þetta frv. verður að lögum. Það getur nú verið með suma, en að minsta kosti ekki þá sem fregnir höfðu af stjórnarfrumvarpinu áður en þingmálafundir voru haldnir í vor. Þeir hefðu þá haft ástæðu til að mótmæla slíkum lögum, ef þeir hefðu verið þeim andstæðir. En svo hefir ekki verið. Eg hefi fyrir mér margar þingmálafundagerðir, þar á meðal þann allsherjar þingmálafund fyrir Gullbringu og Kjósarsýslu, sem haldinn var í Hafnarfirði 29. Júní síðastl. Þar er ekki vikið einu orði að því að andmæla þessu frv. Fyrir Borgarfjarðarsýslu var haldinn þingmálafundur á Akranesi 21. Júní síðast. Þar eru taldar sem réttarbætur bæði skattafrv. stjórnarinnar og frv. um breyting á vörutollslögunum. Í Suður-Þingeyjarsýslu voru skattamál landsins og rædd á þingmálafundi og samþykt þar með 25 atkv. tillaga, sem fór í þá átt, að mönnum þættu óbeinu skattarnir varhugaverðir, en beinir skattar réttlátari og að mörgu leyti heppilegri. Í Mýrasýslu var á þingmálafundi, er haldinn var í Svignaskarði 3. Júní þ. á. samþykt tillaga, sem var meðmælt skattafrv. Hún hljóðaði svo, ef eg má lesa hana upp, með leyfi forseta:
“Fundurinn er því meðmæltur, að skattur sé lagður á lóðir í kauptúnum og aðrar landsnytjar og ítök, sem nú eru skattfríar; enn fremur á ágóða af sölu eigna, sem vagið hafa í verði án tilkostnaðar af hálfu eiganda.„
Þetta, sem er eitt atriði í skattafrumvörpum, þeim sem fyrir liggja, var á áðurnefndum fundi samþykt með öllum greiddum atkvæðum.
Yfirleitt minnist eg þess ekki að hafa séð í nokkurri þingmálafundargerð, eftir að frv. stjórnarinnar var orðið mönnum kunnugt — og hefi eg þó kynt mér flestar þeirra — hreyft neinum mótmælum gegn skattafrv. stjórnarinnar. En svo hefði þó átt að vera, ef mönnum hefði verið ant um að málið fengi ekki framgang.
Eitt atriði er það, sem gæti orkað dálitlum tvímælum. Það er viðvíkjandi fasteignaskattinum, hvort rétt sé að leggja hann á, án þess að veðskuld, sú sem á eigninni hvílir, sé dregin frá. Í þessu sambandi má geta þess , að inn í þetta skattakerfi, sem hér er haldið fram, heyrir að réttu lagi eignarakattur af skuldlausri eign, og að honum er slept, gerir það að verkum, að einn hlekk vantar í þá keðju. En þó að honum sé slept, þá get eg ekki séð, að það sé að nokkru leyti varhugaverðara að leggja skatt á fasteign án tillits til veðskuldar, heldur en það ástand, sem við eigum nú við að búa, þar sem heimtaður er skattur af jörð eftir hundraðatali og lausafé án þess að neitt sé linað í skattinum fyrir ómegð gjaldanda eða skuldir séu dregnar frá. En að leggja til grundvallar fasteignina án veðskuldar, er gert af “praktiskum„ ástæðum. Reynslan með húsaskattinn hefir líka sýnt það, að það er segin saga, að það er veðskuldin, með þeirri upphæð, sem hún var upphaflega stofnuð með, sem hefir verið dregin frá, jafnvel þótt mikið af henni hafi verið afborgað. Og það er af þeirri einföldu ástæðu, að veðskuldabréfinu er aldrei aflýst fyr en skuldin er borguð að fullu. Enginn getur vitað um, hvað mikið er borgað af. Og jafnvel þótt skuldin sé tilfærð, sem hvílandi á fasteigninni, þá þarf það ekki svo að vera, að skuldin í raun og veru hvíli á eiganda fasteignarinnar, með því að svo getur staðið á, að fasteignin hafi verið lánuð öðrum til Veðsetningar. Um þetta er ómögulegt að vita, og því er þetta ákvæði haft, eingöngu af “praktiskum„ ástæðum. Minni hlutinn telur þetta ófæru. Þó má benda á það, að aðrar nágrannaþjóðir hafa sama fyrirkomulag, bæði Danir og sérstaklega Norðmenn, sem eru taldir vera komnir mjög langt í skattamálum sínum. Hjá þeim var fyrir fám árum sett fjölmenn nefnd, skipuð færustu lögfræðingum og fjármálamönnum til þess að semja ný skattalög. Þeim skattalögum þykir svo vel fyrir komið, að þau hafa í mörgum löndum verið tekin til fyrirmyndar, enda eru þess í skattafrumvörp, sem nú liggja hér fyrir, að ýmsu leyti sniðin eftir áminstum lögum Norðmanna.
Þá finst minni hlutanum það athuga vert, að leiguliðar skuli vera skyldaðir til að gjalda nokkurn hluta skattsins, og segir að með því sé lagður beinn skattur á atvinnu leiguliða. Hér við er það að athuga, að ekki er ætlast til að þar að lútandi ákvæði frumvarpsins gildi lengur en þangað til nýr leigusamningur er gerður. Og þá fer þetta eftir því sem um semur milli hlutaðeigenda. Eg get ekki séð, hvað sé á móti því, að eigandi og leiguliði hagi þessu eftir samkomulagi. Hvað er það verra en nú, þegar beinlínis er lagður skattur á leiguliðann ? Aðstaðan verður einmitt þægilegri en nú fyrir leiguliðann, þar sem hægt er að haga þessu eftir frjálsum samningi, alveg eins og með eftirgjaldið af jörðinni og í sambandi við það.
Þá er seinasta atriðið, að þessi lög muni hafa rýrandi áhrif á veðgildi eigna, þeirra sem fasteignaskattur er lagður á. Þetta virðist að eins vera framflutt til þess að ekkert verði eftir skilið, sem fundist gæti lögunum til foráttu. Eg skal með einföldu dæmi sýna, hve lítils virði þessi mótbára er. Sé t. d. eign 12 þús. kr. virði, svarar til þess 24 kr. skattur. Jafnvel þótt eignin sé húseign, sem minna fæst vanalega út á, má gera ráð fyrir að út á hana fáist að minsta kosti alt að þriðjungi eða 4000 kr. Hvernig er nú hægt að hugsa sér, að 24 kr. skattur, sem hefir forgangsrétt í eitt ár, geti haft áhrif á veðgildi slíkrar eignar sem er 12000 kr. virði. Það er ekki nema 1/500 af verðupphæðinni. Þessi mótbára er því harla lítils virði. Meiri hlutinn getur búist við, að þetta frv. fái ef til vill misjafnar undirtektir í þetta sinn eins og oft á sér stað um djúptæk nýmæli, þó góð séu, enda er það út af fyrir sig ekki svo mikið kappsmál, heldur hitt, að málið fái sæmilega meðferð og verði ekki vísað frá af einhverjum annarlegum ástæðum, eða athugaleysi, og þótt það nái ekki fram að ganga á þessu þingi, þá skoðum við það geymt, en ekki gleymt og líklegt að það eigi fyrir sér að koma bráðlega inn í þingið aftur.