28.07.1914
Efri deild: 20. fundur, 25. löggjafarþing.
Sjá dálk 474 í B-deild Alþingistíðinda. (1984)

70. mál, afnám eftirlauna

Framsögum. (Magnús Pjetursson):

Þegar þessi þingsályktunartillaga var til umræðu hjer í deildinni, þá var þeim mótmælum helst hreyft gegn henni, að það væri tilgangslaust að samþykkja hana, vegna þess að ógjörningur væri fyrir stjórnina að rannsaka og undirbúa þetta mál á svona skömmum tíma svo vel, að hún gæti lagt frumv. um afnám lögákveðinna eftirlauna fyrir næsta Alþingi.

Eins og nefndarálit á þgskj. 194 ber með sjer, hefir nefndin einnig komist að þessari niðurstöðu, og við nefndarmenn höfum jafnvel gengið enn lengra, þar sem við með brtt. á þgskj. 193 óbeinlínis gefum í skyn, að stjórninni einni saman væri ofætlun að rannsaka þetta mál nógu ítarlega, þó hún hefði lengri tíma fyrir sjer. Okkur kom því saman um, að ráða háttv. deild til þess að samþykkja brtt. þess efnis, að skipuð verði milliþinganefnd til þess að íhuga og rannsaka þetta mál o. fl.

Það eru sjálfsagt allir á því, að mjög varlega sje í það farandi, að skipa milliþinganefndir, því þær hafa ætíð mikinn kostnað í för með sjer, og gagnið ekki æfinlega að sama skapi, og ætti því aldrei að eiga sjer stað, nema brýn nauðsyn bjóði.

Það verður því fyrst að íhuga, hvort slík nauðsyn sje hjer fyrir hendi.

Eins og brtt. ber með sjer, á þessi fyrirhugaða nefnd fyrst og fremst að íhuga rækilega óskir þjóðarinnar um afnám eftirlauna.

Það játa allir, að með eftirlaunalögunum frá 4. marz 1904 hafi verið gjörð mikil bragarbót, enda voru raddir um afnám eftirlauna og lækkun eftirlauna orðnar allháværar, alt frá þinginu 1889, þegar fyrst kom til tals að afnema öll eftirlaun.

Þó þessi lög væru til mikilla bóta, þá leið ekki á löngu, áður en raddir fóru að heyrast aftur um afnám eftirlauna. Jeg segi, fóru að heyrast aftur, en það er víst vafasamt, hvort þær hafa nokkurn tíma þagnað. En svo mikið er víst, að fljótt fór að bera talsvert á þeim, og á þinginu 1909 kom fram tillaga um að skora á stjórnina að leggja fyrir þingið frumvarp til laga um afnám eftirlauna. Var þessari tillögu vísað til sambandslaganefndarinnar. Á þinginu 1911 var samþ. þingsál. till. sama efnis og afgreidd í því formi frá neðri deild. Hafði á því þingi áður verið borið fram frumv. til nýrra eftirlaunalaga, sem fór fram á meiri jöfnuð á eftirlaununum en nú er. Það frumv. náði að vísu ekki fram að ganga, en árangurinn var þó þessi þingsál. till.

Þá sýnir stj. skr.frv. það, sem nú liggur fyrir, ljóslega, að þingið hefir ekki álitið ráð að skella skollaeyrum við óskum þjóðarinnar um afnám eftirlauna, þar sem slagbrandurinn fyrir algjörðu afnámi eftirlauna (með einföldum lögum) er feldur burt úr stjórnarskránni. Og það er vitanlegt, að mikill hluti kjósenda um land alt telur það einn af höfuðkostum frumvarpsins, að þetta á að fella úr stj.skránni. Og menn búast við að þar sje á eftir fylgt og ekki látið dragast lengi að nota sjer þetta. Jafnvel mun það teljast sem óbeinlínis loforð um afnám eftirlauna, að þau eiga ekki lengur að standa í stjórnarskránni.

Fjöldi þingmálafunda á síðustu árum og margir þingmálafundir á þessu ári hafa samþykt tillögur um afnám eftirlauna.

Margt fleira mætti telja, sem bendir til þess, að það hafi verið og sje vakandi vilji meiri hluta þjóðarinnar, og það vaxandi meiri hluta þjóðarinnar, að fá afnumin öll eftirlaun embættismanna.

Það dettur þess vegna víst fáum í hug að bera brigður á, að mikill meiri hluti þjóðarinnar óski, að eftirlaunin sjeu afnumin. Og þó að einhverir yrðu til að vefengja slíkt, þá veit jeg, að enginn vefengir, að öll þjóðin vill fá að vita, hvort eftirlaun embættismanna eru rjettlát, borin saman við kjör annara stjetta, hvort þeir ekki geta sjálfir sjeð fyrir sjer á elliárunum án þeirra, og síðast, en ekki síst, hvort það er hagur fyrir þjóðina, fjárhagslega sjeð, að afnema öll eftirlaun embættismanna og taka upp annað fyrirkomulag, er tryggi embættismenn fyrir því, að komast á vonarvöl að loknu embættisstarfi.

Og þjóðin á heimtingu á að vita þetta. Hún fær aldrei að vita þetta, nema með ítarlegri og hlutdrægnislausri rannsókn. Það er alveg gagnslaust að vera að þrefa og kappræða um það fund eftir fund og þing eftir þing. Og sú rannsókn fæst aldrei, svo að gagni sje, nema með milliþinganefnd.

Og nú heyri jeg suma segja eitthvað í þessa átt: Það er að vísu satt, að þjóðin vill fá afnumin eftirlaun, eða að minsta kosti fá rannsókn um það efni, en þessi þjóðarvilji er alveg marklaus og að engu hafandi, því hann er til orðinn fyrir æsingar orðaskrum einstakra manna, sem vilja ná sjer lýðhylli með slíkum glósum. Þetta álit jeg alls ekki rjett. Það er auðvitað svo um þetta mál, eins og mörg önnur, að einhver eða einhverir verða fyrst til þess að vekja máls á því, og síðan kemur það, að ef málið hefir einhvern sannleik í sjer fólginn, þá verða þeir fleiri og fleiri, sem berjast fyrir því, og þannig vex fjöldinn því til fylgis.

Með þessum orðum ætla jeg þó alls ekki að neita því, að til sje enn nokkuð af mönnum, sem láta sjer sæma að stækka eða halda opinni þessari glufu, sem enn virðist stundum vera milli alþýðu og embættismanna, og það jafnvel menn meðal sjálfra embættismannanna.

Þetta álít jeg mjög illa gjört. Það þykir hvergi fagurt að rægja hjúin við húsbændurna, eða vekja kala þar í milli. En alveg það sama hafa þeir fyrir stafni, sem reyna að vekja kala hjá alþýðunni gegn embættismannastjettinni yfirleitt.

Jeg hjelt satt að segja, að þetta væri að smáhverfa úr sögunni, en það er ekki mjög langt síðan jeg heyrði það á opinberum fundi hjá einum bændaflokksmanni, að eitt af markmiðum þess flokks væri að vernda alþýðuna gegn embættismönnunum. Já, þannig var það. — Eru þá embættismennirnir virkilega þessir skaðræðisgripir allir upp til hópa? Þessu hefi jeg verið að velkja fyrir mjer síðan, en ætla lítið að svara þeirri spurningu núna. Það á hin fyrirhugaða milliþinganefnd að gjöra. En jeg vona að þessi maður hafi talað þetta einungis frá eigin brjósti, og að það sje ekki skoðun heils flokks manna. Því jeg verð að telja það mjög illa farið, ef alþýðu manna er talin trú um, að bindast þurfi samtökum gegn embættismönnunum.

Jeg er hjer í hálfgjörðum útúrdúr, og bið hæstv. forseta og háttv. deild að afsaka það, þótt jeg haldi honum ofurlítið áfram.

Því hvað eru flestir embættismennirnir annað en alþýðumenn? Alþýðumenn, sem alist hafa upp í sveitunum, og notið sjermentunar í nokkra vetur til þess að gjöra sig hæfa til að vinna ákveðin verk fyrir þjóðfjelagið. Og svo setjast þeir oft aftur að innan um uppeldisbræður sína, eða þeirra líka, og taka þátt í þeirra kjörum. Jeg ætla ekki að staðhæfa, að það sje undantekningarlaust þannig, en oftast er það og ætti að vera. Því gjáin — þessi tilbúna eða ímyndaða gjá — milli embættismanna og alþýðu, hana þarf ekki einungis að brúa, heldur þarf hún að fyllast eða í síga saman.

Fyrsta skilyrðið til þess er að hvorir skilji aðra. Alþýðunni þarf að skiljast, að embættismennirnir sjeu reglulega þarfir meðlimir þjóðfjelagsins, sem vinna verk sín með skyldurækni og krefjist ekki meiri launa en sanngjarnt er, og embættismönnunum þarf að skiljast það, að þeir eiga enga heimtingu á nokkurum einkarjettindum fram yfir aðrar stjettir. Er ekki von, að alþýða manna hugsi á þessa leið, eins og heyrist svo oft:

Embættismennirnir eru vinnumenn, og öll þjóðin húsbóndi þeirra. Hvers vegna þurfa þessir vinnumenn allrar þjóðarinnar að hafa sjerrjettindi fram yfir vinnumenn einstaklinganna? Þessi sjerrjettindi eru eftirlaunin. Jeg býst hvort sem er ekki við, að nokkrum detti í hug, að bera ellistyrktarsjóðinn saman við eftirlaun embættismanna, enda tel jeg líklegt, að alþýða manna yrði harðánægð, ef eftirlaununum yrði breytt þannig, að þau yrðu með líku fyrirkomulagi, eða eitthvað á líkum grundvelli.

Jeg get um leið bent á það, sem að margra áliti hefir gjört eftirlaunin óvinsælust. Jeg held það sje aðallega þrent. Misrjettið, sem jeg áður hefi minst á, misbrúkun á þeim, þegar ungir menn, sem um stundar sakir ekki hafa gegnt embættum, sakir einhvers lasleika, fara æfilangt á eftirlaun, og svo í þriðja lagi það, hve misjöfn eftirlaunin ern. Jeg á við það, að hæst launuðu embættismennirnir fá einnig hæst eftirlaun.

Annars ætla jeg ekki að fara að kappræða um það nú, hvort það sje rjett og haganlegt að afnema eftirlaun, þó það sje mitt álit og sannfæring, að svo muni reynast. Það gagnar ekkert, þó kapprætt sje um það ár eftir ár og þing eftir þing, meðan það er órannsakað. Hjer er að eins um það að ræða, hvort háttv. deildarmönnum þykir málið og óskir þjóðarinnar þess vert, að tillit sje tekið til þeirra á þennan hátt.

Þá kem jeg að öðru verkefni hinnar fyrirhuguðu milliþinganefndar, að rannsaka launakjör embættismanna, og þá sjerstaklega í sambandi við afnám eftirlauna.

Allir kannast við. að brefið um laun embættismanna hefir verið, sjerstaklega á síðustu árum, að velkjast innan um stjórnmáladeilurnar. Þá muna víst líka allir eftir launafrv. þeim, sem lágu fyrir seinasta Alþingi, og sem jeg held að óhætt sje að segja, að voru lítt rannsökuð bæði af stjórn og þingi.

Sumir embættismenn kvarta undan því, að laun þeirra sjeu alt of lág, en enginn undan því að þau sjeu of há. Aftur á móti kvartar alþýða manna um, að laun sumra embættismanna sjeu of há, en kannast einnig við, að laun sumra sjeu ef til vill of lág. En sjerstaklega kvartar þjóðin þó yfir því, hve há öll launafúlgan er. Hjer eru því einnig tveir málsaðiljar að deila og fæst aldrei endir bundinn á þeirri deilu, fyr en ítarleg og hlutdrægnislaus rannsókn fer fram á deilnefninu.

Þjóðin vill svelta starfsmenn sína, segja sumir. Þetta er áreiðanlega alveg rangt. Það munu ekki vera fleiri, sem vilja svelta embættismenn eða láta þeim líða illa, heldur en þeir eru, sem svelta vilja hjú sín og fara illa með þau. Og jeg býst við, að flestir verði samdóma um, að þeir sjeu sárfáir. En þjóðin vill fá að vita, hvað embættismennirnir þurfa, og hún vill ekki gjalda þeim meira. Hún vill vera viss um, að einstakir embættismenn hafi hana ekki að fjeþúfu. Og einkanlega vill hún ekki hafa fleiri vinnumenn á þjóðarbúinu en hún nauðsynlega þarf. Og til þess að hún fái að vita þetta, þarf rannsókn.

Það heyrast oft raddir um það á mannfundum, að fækka megi embættismönnum og sjerstaklega sýslumönnum. Eins og háttv. deild er kunnugt, hafa miklar umræður spunnist af þessu í háttv. neðri deild. Varð niðurstaðan af þeim umræðum þingsál.till. um að skora á stjórnina að íhuga rækilega, hvort unt sje að aðskilja umboðsvald og dómsvald, og fækka sýslumönnum að mun. Hjer er því eitt alvarlegt rannsóknarefni, sem snertir mikið þessi atriði, sem jeg hefi drepið á, og teljum við nefndarmenn því sjálfsagt, að þessi fyrirhugaða milliþinganefnd taki það einnig til rannsóknar, því jeg álít að það sje of stórt viðfangsefni til þess að stjórnin geti leyst það vel af hendi á svo skömmum tíma, sem þingsál.till. háttv. neðri deildar fer fram á.

Enn er það eitt, sem mjer finst þessi milliþinganefnd ætti að geta komið fram með tillögur um, að því máli rannsökuðu. Það er læknaskipunin. Á hverju þingi koma fram óskir um stofnun nýrra læknishjeraða og getur það eflaust gengið lengi, ef það á að halda áfram, þangað til allir landsmenn hafa fengið lækni eins nærri sjer og þeir helst vilja. Þessi milliþinganefnd finst mjer ætti að geta rannsakað, hvar þörfin í þessu efni er brýnust, og svo yrðu settar skorður við, að ekki yrði lengra farið í þeim sökum fyr en þá er svo mikið er orðið af læknum, að þeir gangi atvinnulausir. Enda þýðingarlítið að vera alt af að búa til lög, sem um langan aldur, eða ef til vill alt af, verða að eins pappírsgagn. Og svo verður það að minsta kosti meðan laun lækna eru jöfn.

Ef nú þessi milliþinganefnd gæti rannsakað til hlítar og hlutdrægnislaust óskir þjóðarinnar um afnám eftirlauna, launakjör embættismanna og embættisskipunina og komið fram með tillögur um þan efni, tillögur, sem þjóð og þing aðhyllist, þá væru miklar líkur til að þau mál yrðu tekin út af dagskrá þjóðarinnar um margra ára bil.

Jeg efast ekki um að allir sjái, hvílíkt stór-happ það væri að losna við þetta úr flokkadeilunum, í stað þess að vera alt af að þrefa og þrátta um það árangurslaust, einungis til að vekja úlfúð.

Það tel jeg minsta kosti áreiðanlegt, ef þessi milliþinganefnd yrði skipuð, þá væru þessi deilumál útilokuð frá því að um þau yrði rifist fyrir næstu kosningar.