16.08.1915
Neðri deild: 34. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 20 í B-deild Alþingistíðinda. (1109)
108. mál, fjárlög 1916 og 1917
Framsögum. (Pjetur Jónsson):
Jeg gjöri ráð fyrir að mönnum þyki ekki kveða mikið að sparnaði í tillögum nefndarinnar. Samt sem áður er hann alls ekki svo lítill, þegar þess er gætt, að til nefndarinnar er stefnt öllum fjárbeiðslum frá einstökum mönnum, stofnunum og hjeruðum.
Jeg skal nú fyrst snúa mjer að því, hver áhrif það hefir á fjárhaginn, ef tillögur nefndarinnar verða samþyktar allar, og engar aðrar.
Tillögur nefndarinnar um tekjurnar hafa litla þýðingu, því að þar er að eins um áætlun að ræða. Þær eru sumpart fólgnar í hækkun teknanna, sem nemur 64500 kr., og lækkun þeirra, sem nemur 60 þús. kr.
Í gjöldunum hafa tillögur nefndarinnar þýðingu, ef samþyktar verða. Þau hefir nefndin lagt til að lækka um 213950 kr., en hefir ekki heldur sjeð sjer fært að sneiða hjá allmiklum hækkunum, sem nema alls 198515 k Mismunur því 15435 kr. og að viðbættum tekjumismun eftir áætlun nefndarinnar 19935 kr. Ekki eru þessar upphæðir þó nákvæmlega upp á eyri. Tekjuhallinn eftir áætlun nefndarinnar lækkar því um 19935 kr. eða úr 129642 kr. í 109707 kr.
Þetta er þá í stuttu máli árangurinn af starfi nefndarinnar, sem fengist hefir við að moða úr fjárbeiðslum og klípa úr fjárlaga.frumv. stjórnarinnar. Til þess að tekjuhallinn verði minni þyrnir í augum fyrir landstjórnina, leggur nefndin til, að stjórninni sje beint heimilað að fresta nýjum símalagningum, ef illa rætist úr um fjárhaginn.
Hæstv. ráðherra skýrði frá fjárhagsástandinu við upphaf 1. umr., en hann veik þá ekki að því, sem hefði þurft að skýra, þ. e. hver skildingaráð stjórnin að líkindum hefir í byrjun næsta fjárhagstímabils, þ. e. peningaforði landssjóðs, sem er sá hluti af landssjóði, sem ekki er bundinn í viðlagasjóði Þetta atriði hefi jeg reynt að kynna mjer og hefi þó orðið að byggja á áætlun um fjárhaginn í árslok 1914. Nefndin hefir einungis fengið að láni hjá hæstv. ráðherra yfirlit yfir tekjur og gjöld fyrir árið 1914, en enga skýrslu um peningaforðann í árslok þá.
Peningaforði landssjóðs í árslok 1913 er talinn kr. 1362497. Þar frá dregst tekjuhalli 1914 80954 kr., tillag til Landsbankans 100000 kr., tillag til Eimskipafjelagsins 100000 kr., ný lán úr viðlagasjóði, umfram það, sem afborgað hefir verið, nettó 50258 kr. Eftir standa þá 1032285 kr. Að vísu hefi jeg þó rekið mig á að einn liðurinn í tekjuyfirlitinu, sem nefndin hafði fyrir 1914, er oftalinn, sem sje fiskveiðasektir, en 2/3 af þeim eiga að fara í landhelgissjóð, eða 40 þús. kr., og lækkar þá útkoman ofan fyrir 1 miljón. En ekki eru þeir skildingar allir komnir í landssjóð, því að alt af er nokkuð mikið af tekjum óinnheimt við áramót, en útgjöldin láta ekki bíða eftir sjer. Það mun því sönnu næst, ef stjórnin á að hafa nægilegt handbært fjé fyrir hendi, án dýrrar lántöku, þá þarf hinn svo kallaði peningaforði landssjóðs að líkindum að nema ekki minna en þriðjungi á móts við árstekjurnar. Jeg byggi það á fremur lauslegum áætlunum, að væntanlegur tekjuhalli ársins verði ca. 200 þús. kr. Tekjurnar í ár kunna að verða eitthvað minni en í fyrra, og eins munar ætíð talsvert um umframgreiðslur, bæði á hinum einstöku liðum fjárlaganna og svo nýjum lögum og lögum, sem jeg hefi ekki rannsakað sjerstaklega. En þó er víst, að fjáraukalögin fyrir 1914 og 1915 nema allmikilli upphæð, eða, eins og þau fóru hjer úr deildinni, um 90000 krónum.
Það er því ekki hægt að segja, að ástandið sje slæmt, en líklegt, að ekki verði mikið fje fyrir hendi, af því að mikið fje verður sjálfsagt óinnheimt. Þess vegna telur nefndin, að fara verði sem allra varlegast, ekki svo mjög af því, að ástandið sje slæmt, en tekjurnar geta alt af brugðist, þótt varlega sjeu áætlaðar, með því líka að tekjuauka er ekki við að búast þetta ár, en það hefir ætíð áður hjálpað. Í öðru lagi má gjöra ráð fyrir því, að dýrtíðarráðstafanirnar verði því valdandi, að grípa verði til mikils fjár í senn, en á hinn bóginn litlar líkur til að lán fáist, þó heimild sje veitt til lántöku.