20.08.1915
Neðri deild: 38. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 104 í B-deild Alþingistíðinda. (1155)
108. mál, fjárlög 1916 og 1917
Guðmundur Hannesson :
Okkur þingmönnum Húnvetninga bárust mýmargar beiðnir, er kjósendur okkar báðu okkur að koma á framfæri. Jeg veit ekki hvort kjósendur okkar verða okkur þakklátir fyrir það, að við höfum lagt aðaláhersluna á fáeinar þeirra, sem okkur þóttu sjálfsagðastar, en því meiri ástæða er til þess fyrir háttv. deild, að taka tillit til þeirra, enda eru þær allar vel undirbúnar og hvervetna að ræða um brýna nauðsyn.
Við 13. gr. er á þgskj. 408 viðauktill. um brú á Hamarsá á Vatnsnesi. Þessi brú er að vísu á hreppavegi, og það mun hafi mestu ráðið hjá fjárlaganefndinni um það, að hún fjellst ekki á þessa styrkveitingu. En það er nú svo, að aðgreiningin á hreppavegi og sýsluvegi er oft og tíðum markleysa ein. Það eru margir sýsluvegir, sem ekki eru meira virði, en hreppavegirnir. Munurinn er bara á pappírnum. Aftur er annar mælikvarði ólíku áreiðanlegri, er um slíkt er að ræða og hann er sá, hve mikið sveitirnar vilja á sig leggja, borga úr eigin vasa. Það sýnir best þörfina og alvöruna. Þessi á, sem brúa þarf, er þverá, sem skiftir hreppi í tvent og getur orðið alveg ófær, t. d. á haustum, þegar menn þurfa að fara þarna um með fje. Hún rennur saman úr þrem ám, sem koma ofan úr þröngum dölum upp til fjalla, og verður þá oft að gjöra annaðhvort að fara yfir þverárnar uppi í fjalli, eða sjóleiðis fyrir framan ármynnið, ef það er þá fært. Í þessum eina hreppi hafa nú safnast um 1000 kr. til brúargjörðarinnar, en sýslunefndin hefir veitt 1700, og hjer er að eins farið fram á 1200 kr. styrk, og minna er ekki unt að komast af með til þess að koma brúnni á.
Þá kemur 2.1. á brtt, 408, við 14. gr.; þar sem farið er fram á styrk til húsabyggingar á Bergsstöðum í Svartárdal. Þetta er nú í rauninni ekki annað. en styrkur til landssjóðs sjálfs, þar sem presturinn var þarna settur á jörð, þar sem heita mátti að húsin væru fallin, og eins og gengur, hrekkur álagið ekki mikið til að byggja upp, til þess að viðunandi sje. Jörðin er að vísu gamalt prestsetur, en er svo illa í sveit komið, eftir sameiningu brauða, að ekki kemur til tals, að prestssetur verði þar til frambúðar, og getur presturinn því ekki notað prestakallalán. Aftur hefir ekki fengist nein jörð handa honum, sem lægi nær miðju prestakallsins. Ef presturinn byggir nú. á jörðinni upp á sinn kostnað, hlýtur hann að tapa tilfinnlega fje á því, fje sem rynni í landssjóð. Öll sanngirni mælir því með því, að landssjóður veiti þenna lítilfjörlega styrk, sem engan veginn hrekkur til húsabótanna, enda fordæmi fyrir slíkri fjárveitingu. Verði honum neitað, má búast við því, að presturinn flýi burtu, ef hann á þess kost að fá annað kall.
Það gleður mig, að háttv. fjárlagan. hefir tekið til greina lítilfjörlega hækkun til Blönduósskólans. Það væri ósanngjarnt, að setja hann hjá, þegar stjórnin hækkar framlagið við alla aðra skóla til eldsneytiskaupa nú í dýrtíðinni. Satt að segja hefir skóli þessi svo lítið fje til umráða, að hann kemur ekki að hálfum notum fyrir þá sök. Húsið er stórt og allvandað, og sjálfsagt ætti að þykja, að alt annað gæti verið eftir því, en vegna fjárskorts verður alt hálfverk; fátæktin skín út úr flestum útbúnaði skólans.
Jeg verð að segja, að jeg skil ekki þá skólapólitík, sem kemur fram í meðferðinni á þessum skóla. Að fara fyrst að basla við að reisa skóla á þessum stað, byggja stórt og myndarlegt hús, og ónýta svo mikinn kostnað með því, að hafa hann ekki í sæmilegu lagi. Það er satt, að margir mundu heldur hafa kosið honum annan stað, en það fór nú einu sinni svona, að kvennaskólinn veslaðist upp hjá Eyfirðingum, bæði inni í sveitinni og á Akureyri, en Húnvetningar hjeldu aftur á móti við þessum skóla sínum með miklum dugnaði og fjárframlögum. Í raun og veru er ekkert því til fyrirstöðu, að hann geti verið skóli fyrir alt Norðurland, ef vel er lagt til hans, og hann er ódýrastur allra skólanna, og enn fremur má telja honum það til gildis, sem margir leggja mikla áherslu á, og það er það, að hann er í raun og veru í sveit. Hann er alllangan spöl frá kaupstaðnum, og ræktað land gæti verið þar alt í kring, en hann hefir verið vanhirtur við það, sem gæti verið með sæmilegri styrkaviðbót.
Þó að þessar litlu brtt. mínar yrðu samþyktar, þá væri sú fjárhæð ekkert líkt því, sem Húnavatnssýsla ætti kröfu til og krefjast, en hins vegar veit jeg um stefnu fjárlaganefndar, og hefi því ekki viljað fara fram á meira.