03.08.1915
Neðri deild: 23. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 664 í B-deild Alþingistíðinda. (1429)
51. mál, sparisjóðir
Stefán Stefánsson :
Jeg get fyllilega tekið undir það með háttv. 1. þm. Húnv. (G. H.), að langar ræður um þetta mál hafi ekki mikla þýðingu, þar sem það hefir verið til meðferðar á undanfarandi þingum í mjög sviplíku formi og nú, og þar að auki allítarleg nefndarálit komin fram frá báðum klofningum nefndarinnar.
Það, sem jeg aðallega vil minnast á, er skipun umsjónarmanns með öllum sparisjóðum landsins, sem stjórnin hefir enn haldið fast við, þrátt fyrir alla þá mótspyrnu, er þetta ákvæði hefir mætt á undanfarandi þingum, og sem enn varð að verulegu ágreiningæfni í nefndinni.
Þegar um þetta mál hefir verið rætt á þingmálafundum út um land, í það minsta þar sem jeg þekki til, þá hafa þeir fundir verið því algjörlega mótfallnir, að einum manni yrði veitt slík yfirumsjónarstaða með öllum sparisjóðum landsins. Menn hafa enga trú á því, að á hann verði fremur að treysta en á ábyrgðarmenn og stjórnendur sjóðanna, sem bæði þekkja allra manna best til þeirra sjerstöku mála, og ræða þau með sjer nákvæmlega á hvers árs aðalfundi sjóðanna. Og það held jeg sje víst, að af þessu fyrirkomulagi, sem nú er, hafi ekki hlotist nein hætta eða nokkur verulegur skaði. Jeg held, satt að segja, að landstjórninni hefði legið nær að vinna eitthvað að þeim málum, sem skorað var á hana á síðasta þingi að leggja nú fyrir, með þeim þingsályktunartill., sem þá voru samþyktar hjer í deildinni. (Sigurður Sigurðsson : Ekki að leggjast á náinn.). Jeg er alls ekki að leggjast á náinn með þessu, því hjer er hver maður með fullu fjöri. Jeg ætla annars ekki að fara neitt út í brtt. þær, sem fram hafa komið í klofningum nefndarinnar; einungis að halda mjer við þetta atriði um eftirlitsmanninn. Mjer getur ómögulega annað sýnst, en að eftirlit það, sem nú er, eigi að vera fullkomlega trygt, þar sem jafnaðarlegast munu valdir hinir ábyggilegustu menn hverrar sveitar í stjórn og þar að auki sitja allir ábyrgðarmenn sparisjóðanna á fundi einu sinni á ári og meta þar öll veð og allar tryggingar, hvort vafasamar sjeu eða ekki. Og menn verða vel að athuga, að það eru einmitt þessir menn, sem bera ábyrgðina, bæði siðferðislega og fjárhagslega. Og þegar nú svo er, að þessir menn, sem eru svo nákunnugir og varðar það svo afar miklu, að alt sje í sem bestu lagi, sjá ekki neitt athugavert, hvernig í ósköpunum á þá maður, sem kemur af öðru landahorni og ekkert þekkir til, að geta haft eftirlit með tryggingum og veðum, svo að vel megi fara? Mjer er að minsta kosti ómögulegt, og svo hygg jeg fleirum muni fara, að geta skilið hvernig þessi eftirlitsmaður getur, betur en þeir, metið, hvert tryggingargildi er í hverri jörð, sem veðsett er, eða um ástæður sjálfskuldarábyrgðarmanna fyrir hinum ýmsu útlátum. En alt slíkt kemur til álita á hverjum aðalfundi, því þar er lögð fram sundurliðuð skrá yfir allar tryggingar, hvort heldur eru jarðir eða aðrar fasteignir að veði, eða einstakir menn standa í ábyrgðinni, og með þessari nákvæmu athugun, þá er jeg alveg sannfærður um, að hver einasta samviskusöm sparisjóðsstjórn getur með þessu móti haft miklum mun tryggara eftirlit með hag sparisjóðsins, en ókunnugur eða lítt kunnugur eftirlitsmaður. Jeg vil ekki fara að lengja umræðurnar með því, að fara að tala um ýmsar þær smábreytingar, sem við minni hlutinn höfum lagt til; en með þessum eftirlitsmanni get jeg búist við, að stjórnin freistaðist oft til ónauðsynlegra og ástæðulausra endurskoðana, því sennilega mundi þessi umasónarmaður sem allra lengst og mest vilja vinna að starfinu. En það eru sjaldnast tölurnar eða reikningsfærslan, sem ágreiningurinn verður um, heldur að eina tryggingarnar, hversu góðar þær sjeu.
Háttv. 1. þm. Húnv. (G. H.) kvaðst hafa litið svo á í fyrstu, sem sjóðum, er næmu 100,000 kr. eða meira, væri auðsynlegra eftirlit en hinum smærri sjóðum, en komist síðar að því, að svo væri ekki, samkvæmt reynslu, er fengin væri í útlöndum. — Þótt þetta reynist þannig í útlöndum, þá sje jeg ekki, að þetta þurfi svo að vera hjer, vegna þess, að eftir því sem sjóðirnir eru stærri, eftir því er sviðið, er þeir ná yfir, stærra., og því hættara við, ef viðlendið verður mjög mikið, að stjórnendur verði ókunnugri tryggingum. Það væri þó sök sjer, að stjórnin hefði eftirlitsmenn við þá sjóði, þó þess þurfi ekki við hina smærri.
Háttv. þm. V:-Ísf. (M. Ó.) kvað það ófært, að stjórnendur sjóðanna mættu fá lán úr þeim, þótt það væri gegn fasteignaveði, og það jafnvel þótt 2/3 aðalfundar samþyktu, eða sæu því ekkert til fyrirstöðu. Jeg verð nú að líta svo á, sem þetta sje að eins örlítil eftirlátssemi, og óneitanlega nokkuð hart við þá búið, geti þeir ekki fengið lán úr sjóðnum gegn fyrsta veðrjetti í jörðum sínum; og mjer finst í fylsta máta ósanngjarnt, að drótta því að fundarmönnum, að þeir mundu sýna svo mikið hugsunarleysi, að þeir lánuðu gegn ótryggu veði, þótt stjórnendur ættu hlut að máli, og sýndu með því fjárglæfra, sem sjóðunum gætu orðið hættulegir. Þessi aðdróttun til þeirra manna, sem mest og best sjá fyrir velmegun og framförum sjóðanna og öll ábyrgðin hvílir á, virðist mjer hrein óhæfa.
Jeg hygg nú, að jeg þurfi ekki að gjöra frekar grein fyrir afstöðu minni til þessa máls, en vil að eins taka það fram, að það, að samþykkja eftirlitsmann með þeim sjóðum, er nema 100 þús. kr. eða meira, ber frekar að skoða sem samkomulagsatriði, en að jeg álíti það sjerlega nauðsynlegt.