31.07.1915
Neðri deild: 21. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 1134 í B-deild Alþingistíðinda. (1963)
62. mál, stofun Brunabótafélags Íslands
Flutnm. (Magnús Kristjánsson):
Það eru mörg ár síðan mönnum fór að verða það ljóst, að kjör þau, sem við Íslendingar höfum átt við að búa hjá útlendum brunabótafjelögum, hafa verið hreinustu neyðarkjör. Þess vegna hafa og verið gjörðar tilraunir til þess, að fá bætt úr þessu, en árangurinn hefir hingað til því miður orðið lítill. Þingið 1907 lagði mikla vinnu í það, að undirbúa og koma fram lögum um innlent brunabótafjelag, og það er óhætt að segja, að þær framkvæmdir þingsins vöktu ánægju manna og þakklæti út um alt land. En sú ánægja varð skammvinn, því að lögin voru þannig úr garði gjörð, að það varð að miklu á valdi útlendu ábyrgðarfjelaganna, hvort þeim yrði komið í framkvæmd, eða eigi, og þetta sáu þau að var leikur á borði, til þess að halda öllu hjer í sama, gamla horfinu. Og það, að þau gjörðu þetta, er nú að mínu áliti full sönnun þess, að þau hafi sjeð sjer hag í því, að ástandið hjeldist óbreytt.
Endurtryggingarhugmyndin, sem vakti fyrir þinginu 1907, getur að vísu verið góð, en þó einkum frá sjónarmiði þeirra manna, sem enga verulega trú hafa á fyrirtækinu. En jeg hefi frá upphafi álitið hana óþarfa og jafnvel óheppilega, eina og nú er líka komið á daginn. Það liggur í augum uppi, að með því móti verður að borga mikinn hluta af iðgjöldunum út úr landinu aftur, en ekkert fæst í staðinn, ef ekki vilja til sjerstök óhöpp. Því er það skoðun þeirra, sem trú hafa á innlendu brunabótafjelagi, að öll iðgjöld eigi að renna í hinn innlenda sjóð, því að á þann hátt verði hann færastur um að gegna skyldu sinni, og þurfi siður að taka til landssjóðsábyrgðarinnar,sem frumv. gjörir ráð fyrir. Henni er nú auk þess þannig fyrir komið, að þótt til hennar kynni að þurfa að taka, þá ættu það ekki að verða bein útgjöld fyrir landssjóðinn. Ef illa færi, þá væri sjálfsagt, að taka lán með ábyrð landssjóðs, sem brunabótafjelagið svo endurborgaði, þegar hagur þess batnaði.
Auðvitað má gjöra ráð fyrir því, að ýmsum kunni alt af að þykja það nokkuð varhugavert, að leggja út í fyrirtæki, eins og þetta, þar sem brunar hafa verið alltíðir hjer á landi að undanförnu. En þess verður hina vegar að gæta, að ástandið er nú alt annað en áður var. Í fyrsta lagi er þess að gæta, að hjer er ekki gjört ráð fyrir því, að fjelagið taki ábyrgð nema á 5/6 hlutum húsaverðsins; þar á móti er sveita- og bæjafjelögum ætlað að tryggja 1/6, og eigendum hinna vátrygðu eigna er gjört að skyldu, að hafa 1/6 í sjálfsábyrgð. Ætti það að vera nægileg trygging þess, að ekki verði álitið að menn kveiki í af ásettu ráði, og eins fyrir hinu, að menn gjöri sjer alment far um að fara varlega með eld. Í öðru lagi eru lög um brunamál frá 1907. Þar eru ýms ákvæði um allnákvæmt eftirlit, sem ætti að minka brunahættuna mjög mikið. Í þriðja lagi hefir það mikla þýðingu, að nú eru flestir komnir að raun um það, að heppilegra sje að byggja úr steini en trje eða torfi, og minkar það enn afar mikið brunahættuna framvegis. Auk þess eru nú orðið flest þau timburhús, sem nokkurs eru verð, klædd utan með járni, svo að þótt kvikni í einu, þá er miklu síður hætt við því, að stórbruni verði af. Þetta, sem jeg hefi nú tekið fram, og margt fleira sannar það, að ástandið er alla ekki sambærilegt við það, sem áður var. Þá má og geta þess, sem hefir afarmikla þýðingu í þessu sambandi, að nú hafa flestir kaupstaðir og kauptún fengið vatnsveitu inn í hvert hús, svo að hægra er að ráða við eld, þótt upp komi, ef hans verður vart áður en hann nær að magnast, og auk þess hafa margir kaupstaðir og stærri kauptúnin fengið sjer allgóð slökkvitæki nú orðið.
Hvernig sem á málið er lítið, virðist áhættan ekki meiri en svo, að engin frágangssök muni vera fyrir þingið, að ráðast í þetta, og vænti jeg því, að engar verulegar mótbárur gegn því komi fram hjer í deildinni. Mjer finst það mesta furða, að þetta mál skuli ekki. ekki fyrr hafa verið tekið til athugunar. Nú eru liðin 8 ár síðan lögin voru samþykt, og er vafalaust tjón að því, að þau hafa ekki fyrr komið til framkvæmda. Jeg skal ekki tefja tímann með því, að fara að tala um einstök atriði frumv., þar eð jeg tel víst, að háttv. þm. hafi kynt sjer það og borið saman við lögin. Mjer finst sem þetta mál, eina og reyndar ýms fleiri, geti verið nokkurs konar mælikvarði á það, hve megnugir við erum í fjárhagslegu tilliti gagnvart útlenda auðvaldinu, sem er að reyna að ná yfirráðum hjer á landi, og því hafi þetta mál viðtækari þýðingu, en virðist í fljótu bragði.
Jeg fer svo ekki fleiri orðum um þetta að sinni; vona að eina, að málinu verði vel tekið. Og áður en jeg setst niður, skal jeg leyfa mjer að stinga upp á því, að sett verði 5 manna nefnd í málið að umræðum loknum.