06.08.1915
Neðri deild: 26. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 1803 í B-deild Alþingistíðinda. (2508)
55. mál, forðagæslumálið
Framsm. (Þorleifur Jónsson):
Það hefir lengi verið töluvert basl með þessi horfellis- og forðagætslulög, og vantar þó síst að löggjöfin hafi haft áhuga á því máli.
Fyrsta lagaboðið um þetta er frá 12. jan. 1884, og er þar að eins boðið hreppstjórum og hreppsnefndum, að hvetja menn til að hafa viðunanlega meðferð á gripum sínum og húsrúm handa þeim. Þetta var nú auðvitað velviðeigandi, en fremur gagnslítið lagaákvæði, að minsta kosti hefi jeg aldrei heyrt, að nokkur maður hafi verið sektaður fyrir brot á þeim lögum. Þau stóðu þó í gildi í 14 ár, eða til þess, er komu lögin frá 26. febr. 1898. Það voru líka horfellislög í 11 greinum, og innleiddu tvær skylduskoðanir, og skyldi önnur fram fara fyrir lok nóvembermánaðar, en hin síðari á tímabilinu frá 15. mars til sumarmála. Skýrslur átti svo að gjöra um þessar skoðanir og leggja fyrir sýslunefnd.
Út af þessum lögum varð nú mikill kurr í landinu. Bændum þótti vera lítið vit í þeim, einkum þó haustskoðuninni. Þá var og allmikil óánægja út af því, að þeim fylgdi töluverður kostnaður, þar sem borga varð hverjum skoðunarmanni 2 kr. á dag. Hitt var þó verra, að menn fundu til þess, að matið á heybirgðum hlaut að verða mesta handahóf, nema þá að mest væri farið eftir því, sem bóndi sjálfur skrýði frá. Og þegar menn sáu það, að ekki var meira að byggja á áliti skoðunarmanns en bóndans eigin hyggjuviti, þá var von að mönnum þætti það hart, að þurfa að borga honum kaup að óþörfu.
Jæja, þessi lög frá 26. febr. 1898 voru nú afleitlega illa liðinn, eins og jeg hefi sagt, og því var það, að enn voru samin lögin frá 9. febr. 1900. Þau eru líku í 11 greinum, en aðalbreytingin er sú, að þar er haustskoðuninni slept, en að eins höfð ein skoðun á tímabilinu 1, til 15. mars. Þá er líka gefin einkunn fyrir hirðingu á gripum, heyi og húsum o. s. frv. Um borgun fer eftir samkomulagi við hreppsnefnd, en þó sje hún ekki hærri en 2 krónur á dag.
Svo koma forðagætslulögin frá 10. nóv. 1913. Jeg held að flestir hafi þá verið farnir að una vel við skoðunarlögin frá 1900, og að þau hafi þó gjört eitthvert gagn, og hefir það því verið bráðræði, að fara að breyta til og herða lagaákvæðin, því að þegar það var gjört, þá mátti vita, að gamla sagan frá 1898 myndi endurtaka sig. Þetta varð og svo, því að bændur hafa orðið svo óánægðir með þessi lög, að sumstaðar hafa menn neitað að kjósa forðagæslumenn, og víða um land vilja margir að lögunum sje breytt, eða þau afnumin og önnur sett, sem sjeu liðlegri og heppilegri. Af þessum ástæðum er þgskj. 36 til orðið.
Sumir vilja nú ekkert annað en að lögin sjeu afnumin, en nefndin hefir þó komist að þeirri niðurstöðu, að eftir atvikum muni það vera heppilegra, að fara aðra leið og drepa ekki lögin alveg strax. Bæði búast flutnm. ekki við því, að sú stefna fengi nægilegt fylgi hjer á þinginu og svo getur sumum þótt það varhugavert, að ekkert komi í staðinn fyrir þau. Nú hefir forðagæslumálið aldrei verið borið undir almenning, svo að jeg viti. Þótt mörg önnur löggjafarmál hafi verið borin undir þjóðina, sem ef til vill hefði miklu síður verið ástæða til, þá hefir Alþingi ætíð þótst einfært um að setja þess konar lög, og breyta þeim án nokkurs undirbúnings af hálfu landslýðsins. Jeg álít þó, að þetta mál komi svo mikið við hvern búanda í landinu, að það væri fullkomlega rjett, að þjóðin ætti um það einhvern tillögurjett, enda hefir hún þegar fengið nokkra reynslu, til að byggja sjer skoðanir á, þar sem hún hefir nú að undanförnu átt við að búa ekki færri en fern mismunandi lög um þetta efni. Og nú er alveg nýlega enn kominn fram nýr, stór lagabálkur í frumvarpsformi, er Torfi heitinn í Ólafsdal hefir samið. Það frumv. liggur nú hjer fyrir þinginu, en þó býst jeg ekki við, að það verði afgreitt að þessu sinni, heldur geymt, og ætti þá þjóðinni að gefast kostur á að athuga það betur, og alt þetta mál í heild. Þegar svo stjórn og þing hefir fengið í höndur tillögur þjóðarinnar, þá má vænta að setja megi skynsamleg lög í þessu efni og vænleg, til þess að ná fylgi meðal landsmanna.
Með tilliti til alls þessa hefir nefndin leyft sjer að koma fram með till. á þgskj. 108, þar sem það er lagt til, að stjórnin leiti álits og umsagnar allra hreppsnefnda í landinu um málið. Það gleður mig að vísu, að hin háttv. og fjölmenna landbúnaðarnefnd hefir komist að sömu niðurstöðu og forðagæslunefndin, þar sem hún leggur það til á þgskj. 171, að leitað sje álits hreppsnefndanna. En þar sem till. á þgskj. 108 er enn greinilegri fyrir almenning og tekur enn betur fram það, sem vakir fyrir þinginu, og þar sem því má vænta ítarlegra álits eftir henni, þá verð jeg að vænta þess fyrir hönd forðagæslunefndar, að háttv. deild samþykki hana heldur. Tillögurnar eru líkar, efnið er hið sama, að eins kemur það glögglega fram í till. á þgskj. 108, hvernig spurningarnar ættu að vera, sem lagðar yrðu fyrir hreppsnefndirnar, og hvernig ætti að svara þeim. Jeg býst nú helst við því, að hin tillagan verði tekin aftur, og ætla því ekki að segja fleira.