01.09.1917
Neðri deild: 49. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 2030 í B-deild Alþingistíðinda. (2045)
139. mál, útmælingar lóða
Benedikt Sveinsson:
Nefndin á þakkir skildar fyrir lagfæring sína á frv. Brtt. er til bóta. Þó væri best að frv. væri alveg sálgað. Aðalatriðið er það, hvort heimila skuli mönnum að vaða uppi og helga sjer lóðir annara. Meðmæli hreppsnefndar eða bæjarstjórnar, sem gerð eru að skilyrði fyrir að útmæling fari fram, eru að vísu nokkur hindrun. En þó eru það ekki nægilegar skorður. Það er ekkert launungarmál, að frv. þetta er fram komið vegna þess, að einhverjir voru óánægðir með þau kjör, sem þeir áttu að sæta í Sandgerði í vetur. En nú hefir á þessu þingi verið sett annað lagaákvæði, sem ætti að bæta úr slíku. Það eru lögin um heimild fyrir stjórnarráð Íslands til að setja reglugerðir um notkun hafna. Tilgangurinn með því var einmitt að tryggja betur hagsmuni útgerðarmanna í veiðistöðum. Það frv. var þörf rjettarbót, og bætir úr öllum þeim ágöllum, sem kvartað hefir verið um að undanförnu, en þetta frv. er óþarft, og auk þess skaðlegt.
Því er ekki hægt að neita, að í þessu frv. er opnaður vegur fyrir þá, sem vilja sölsa undir sig lóðir.
Háttv. frsm. (E. A.) sagðist ekki kannast við, að lög frá 1891, um útmæling verslunarlóða, hafi verið misbrúkuð, en hræddur er jeg um, að þess mundu þó finnast dæmi, ef eftir væri grenslast. En hjer er um nýbreytni að ræða frá eldri lögunum, sem miklu meiri hætta er á að misbeitt verði. Einstakir menn munu »spekulera« í að helga sjer lóðir, sem eru framtíðarvænlegar og eigendur í fiskiverum standa uppi varnarlausir, ef svo stendur á, að þeir hagnýta ekki lóðirnar sjálfir í svipinn. Menn geta gert það í gróðaskyni að ná tangarhaldi á lóðum, samkvæmt ákvæðum frv., þótt þeir ætluðu ekki að nota þær sjálfir, heldur pranga rjettindunum út við aðra á eftir.
Það færði háttv. frsm. (E. A.) þessu frv. líka til gildis, að það gerði kleift að ná úr höndum útlendinga lóðarrjettindum, sem þeir hafa eignast hjer á landi. En það er mjög ósennilegt að svo yrði. Fyrst og fremst hafa útlendingar víst notað flestar lóðir þær, sem þeir hafa náð taugarhaldi á, gert þar einhver mannvirki og þar með reist skorður við, að aðrir geti tekið þær. Þótt niður falli hagnýting útlendinganna á lóðunum meðan styrjöldin stendur, þá mundu dómstólarnir ekki dæma af þeim umráðarjettinn, heldur með rjettu skoða það sem »vis major« og eignirnar verða framvegis í höndum þessara sömu umráðenda.
Eg hygg þvert á móti, að það sje auðsætt, að útlendingum verði greiðara að sölsa undir sig lóðir í fiskiverum, ef frv. nær fram að ganga, því að það greiðir mjög fyrir leppum þeirra að ná í lóðir þar sem þeim leikur hugur á. Leppmenskan á besta blómaskeið fyrir höndum í skjóli þessara laga. Þá getur hún fyrst komist í algleyming.
Háttv. frsm. (E. A.) gerði lítið úr því að þessi lög gætu valdið örðugleikum að því er snertir veð, sem á lóðunum hvíldu. Rjett er það að vísu, að veðrjetturinn tapast ekki, enda hefir því ekki verið haldið fram, en talsvert umstang og fyrirhöfn mundi þetta kosta lánsstofnanir.
Háttv. frsm. (E. A.) játaði, að alt ylti á því, hvort hjer væri um almenningsheill að ræða eða ekki. Ef svo væri ekki, þá væri frv. brot á stjórnarskránni. Í flestum tilfellum mun hjer um einstaka menn að ræða, er notið geta hagsmuna af nýmælum þessara laga. Það er engin almenningsheill í því fólgin, að taka lóð af einum manni og fá hana í hendur öðrum. Það er að eins einstaklingsheill og einstaklingsóheill, sem þar er um að ræða, en almenning skiftir það engu, hvort lóðin er eign Pjeturs eða Páls.
Mjer er næst að halda, að háttv. frsm. (E. A.) hefði ekki tekið betur á þessu frv. en markafrv., ef hann hefði ekki verið í nefnd þeirri, sem fjekk frv. til meðferðar.
Forsætisráðherra er á móti frv., telur það mjög varhugavert og þykir það ganga í berhögg við ákvæði stjórnarskrárinnar um eignarrjettinn, og er hann glöggur lagamaður. Hann hefir og hag landsins fyrir augum í þessu máli, því að það kemur hart niður á jarðeignum landsins, ef frv. nær fram að ganga. Till. hæstv. forsætisráðherra ættu því að vera hjer þungar á metunum.
Jeg held fast við dagskrána, sem jeg bar fram um daginn.