25.07.1917
Neðri deild: 17. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 231 í C-deild Alþingistíðinda. (2588)
42. mál, einkasala á mjólk
Frsm. (Einar Arnórsson):
Ýmsir hv. þm. hafa tekið fram sumt af því, sem jeg hefði talið rjett að segja, til svars hv. 1. þm. Reykv. (J. B.). Jeg get vel viðurkent áhuga hans á því, að bætt verði úr ágöllunum í þessu máli. Það er auðvitað sameiginlegt áhugamál vor allra, sem búsettir erum í Reykjavík. En það var ekki síður mikilsvert mál, er lá fyrir bæjarstjórn í vetur, sem sje það, hvort bænum væri fært að eignast kúabú. Bærinn átti kost á að kaupa talsvert mikið af kúm, er víst var um, að annars yrðu seldar úr bænum, sumar hverjar, og nú munu margar vera seldar. Jeg segi þetta eigi; til að deila á hv. 1. þm. Reykv. (J. B.), því að jeg býst við, að hann hafi verið með þeim, er töldu rjett að koma upp kúabúi handa bænum. Meiri hluti bæjarstjórnarinnar vildi ekki líta við þessu. Hefði hjer komið fram eitthvað í þá átt, að bærinn stofnaði kúabú, hefði jeg líklega fyrstur manna verið með slíkri ráðstöfun, en þessu get jeg ekki fylgt.
Hv. 1. þm. Reykv. (J. B) hóf ræðu sína á því, að niðurstaða nefndarinnar stafaði af þekkingarskorti. Jeg veit ekki, hvaða ástæðu hv. 1. þm. Reykv. (J. B.) hefir fyrir þessum áburði sínum, því að í honum liggur það, að nefndin hafi gefið álit án þess að kynna sjer málið. Hv. 1. þm. Reykv. (J. B.) gerir víst ráð fyrir, að enginn nefndarmanna hafi litið í skýrsluna um þrifnaðarrannsóknina frá því í vetur. Nefndin hefir einmitt athugað skýrsluna, og henni er fullkunnugt um, að fáir af mjólkursölustöðunum fullnægja þeim kröfum um þrifnað, sem mjólkursölureglugerðin setur.
En nefndin er eindregið á þeirri skoðun, að rannsóknina hefði mátt gera fyr. En þegar bæjarstjórn og heilbrigðisnefnd láta við gangast, að reglur þeirra sjeu brotnar eftir ár, bendir það ekki á, að bót sje í því, að þessi stjórnarvöld fái full yfirráð yfir mjólkursölunni. Jeg býst við því, að þótt bæjarstjórnin rumski nú, muni hún fljótt falla aftur í sinn væra svefn, og alt sæki í líkt horf. Þegar bæjarstjórnin er búin að taka einkasöluna, mun bæjarstjórnin ef til vill hugsa sem svo: „Þetta er gott og blessað. Nú er ekki hætt við, að þetta gangi í handaskolum, er við ráðum“. En ef litið er á þrifnaðinn í bænum, virðist hann ekki mæla með bæjarstjórninni. Ef litið er hjer út um glugga Alþingishússins, má sjá húsarúst við helstu götuna í miðbænum, fulla af vatni, svo að þar mætti ekki einungis drekkja köttum, heldur og mönnum. Minna má og á tjörnina, sumar götur bæjarins o. s. frv. Jeg gæti haft nóg að telja af slíku, langt fram á nótt.
Hv. 1. þm. Reykv. (J. B.) vildi gera lítið úr því, að framleiðendur taki sjálfir málið í sínar hendur, og að þeir hafi vilja og getu til að laga það, sem aflaga fer. Jeg fyrir mitt leyti verð að líta svo á, að það sje framleiðendum töluvert áríðandi að hafa mjólkursöluna í sem bestu horfi. Þeir geta ekki verið og eru ekki blindir fyrir því, að það er þeirra sómi, að hún fari sem best fram. Jeg þekki persónulega menn úr stjórn fjelags mjólkurframleiðenda, og veit, að þetta er þeirra einlægur vilji. Þar er um þeirra atvinnu að ræða. En hins vegar eru menn hlaðnir störfum, t. d. eins og bæjarfógeti eða fulltrúi hans. Heilbrigðisfulltrúinn er sjálfsagt góður og gegn maður, en hann fær litla borgun fyrir sitt starf, einar 800 kr. Svo eru bæjarfulltrúarnir. Það eru menn, sem þurfa fyrir lífinu að sjá, og fá ekkert nema skömm og vanþakklæti fyrir sitt starf. Af þeim er margs krafist og mikið í þeim argað. Auðvitað á bæjarstjórnin oft óþökk skilið, því að mikill ljóður er á ráði hennar, oft og einatt. Mjer finst, að bæjarstjórninni væri nær að komast í samvinnu við mjólkurframleiðendur en að segja þeim stríð á hendur.
Út af því, sem hv. 1. þm. Reykv. (J. B.) talaði um ókunnugleika nefndarinnar skal jeg taka það fram, að þetta mál er ekki margbrotnara en svo, að hver meðalmaður með heilbrigðri skynsemi getur kynt sjer það. Sami hv. þm. nefndi mjólkursöluskýrslur. Jeg vil benda á, að enn er ekki komin skýrsla um, hvernig salan mundi vera, ef bæjarstjórn Reykjavíkur væri búin að hafa hana í nokkur ár. (J. B.: Það er ekki von). Nei, en þá ætti hv. fylgismaður þessarar einkasölu að láta reynsluna skera úr um dugnað og hreinlæti bæjarstjórnarinnar, en ekkert fullyrða um það mál nú. Hv. 1. þm. Reykv. (J. B.) vildi gera lítið úr því, að að gagni gæti komið, þótt bæjarstjórnin fengi heimild til að setja reglur um þrifnað við mjólkursölu. Áleit hann einkasöluheimildina þann bakhjarl, er alt styddist við og bygðist á, og ekkert dygði, þótt heimilað væri af taka af mönnum söluheimildina. Þetta skýtur skökku við það, sem hann sagði áðan, að yfirleitt mundi það verða sama fólk, er stæði fyrir mjólkursölunni og áður. (J. B.: Það hefi jeg ekki sagt!). Jú, það sagði þingmaðurinn. (J. B.: Ekki ef vel gengi). Jeg býst við, að þeir, sem bæjarstjórnin tæki, yrðu fólk svona upp og ofan, sumir betri og sumir lakari en nú. Bæjarstjórnin mun ekki geta skapað neina þrifnaðarengla á örstuttum tíma, og ný hús myndi hún víst ekki geta bygt. Jeg er ekki í vafa um, að aðaltryggingin fyrir góðri meðferð mjólkur er góð samvinna milli heilbrigðisnefndar og mjólkurframleiðendafjelagsins.
Um úthlutunina þarf ekki að fjölyrða, Það sjer hver maður, nema hv. 1. þm. Reykv. (J. B.), að úthlutunin er alt annað en einkasöluheimildin. Það þarf alt aðrar ráðstafanir til þess, að þeir fái helst mjólk, er mesta hafa þörfina. Mjer datt í hug seðlafyrirkomulagið, og er það nefnt sem dæmi á þgskj. 94. Getur það vel verið rjett, að hafa megi annað hentugra fyrirkomulag um úthlutunina. Ef bæjarstjórn vill setja skorður við því, að mjólk verði seld af handahófi, gæti hún látið þá, sem mjólk þurfa, hafa einhver skírteini, og lagt bann við að selja öðrum. Sjálfsagt mundi þetta hafa kostnað í för með sjer. En altaf myndi verða einhver kostnaður, hver aðferð sem höfð væri. Ef höfð væri á hverjum mjólkursölustað skrá yfir þá, er mjólk skyldu fá, hefði það einnig kostnað í för með sjer, því að skránni yrði að breyta líkt og seðlunum. Eins og hv. 1. þm. Reykv. (J. B.) tók fram er framleiðslan ekki altaf sú sama á öllum tímum árs, og þar af leiðandi getur sama heimili ekki fengið altaf jafnmikið, þótt söm væri tala mjólkurþurfa á heimilinu, Af þeirri ástæðu verður ekki hjá því komist að halda skrá yfir mjólkurneytendur eða úthluta mjólkinni eftir seðlum. Jeg skal fúslega játa það, að vel getur verið, að aðferð sú, sem frv. nefndarinnar bendir á, sje ekki nægilega trygg, og að finna mætti aðra betri. En það kemur ekki sjálfri einkasölunni við, enda er seðlaúthlutunin að eins nefnd sem dæmi. Frv. nefndarinnar girðir því ekki fyrir það, að sú aðferð verði tekin upp við mjólkurúthlutunina, sem fullkomnust þykir.
Þá sagði þm. (J. B.), að mjólkursalarnir mundu skella skolleyrunum við seðlunum. Jeg skal ekkert um það segja, á hve miklum rökum sú aðdróttun er bygð. Jeg hjelt, að það mundi verða líkt og með kaupmennina núna. Eins og kunnugt er afhenda þeir nú ýmsar vörutegundir eftir seðlum. Mjer er ekki kunnugt um, að brotið sje á móti þeim ákvæðum, og jeg veit ekki, hvort nokkur ástæða er til að ætla, að mjólkursalarnir sjeu óvandaðri en kaupmenn. Að ástæðulausu finst mjer óþarfi að væna þá þess.
Háttv. þm. (J. B.) efaðist um það, að hægt væri að svifta mjólkursala sölurjetti fyrir hreinlætisskort. Jeg er honum samdóma um það, að orkað gæti tvímælis, hvert hægt er að gera það nú. Samþyktir bæjarstjórnar svífa svo í lausu lofti, margar hverjar, að erfitt er að vita, hvað upp úr þeim má leggja. En frv. á þgskj. 94 bætir úr því. Jeg verð að segja það, að ef háttv. 1. þm. Reykv. (J. B.) treystir ekki bæjarstjórninni til að svifta ófullkomna mjólkursala sölurjetti sínum, þá sje varla takandi í mál að trúa henni fyrir allri mjólkursölunni í bænum. Jeg er líka á sama máli um það, að nauðsynlegt væri að sótthreinsa mjólkina. En það kemur einkasölunni ekkert við. Mjólkursalarnir gera það að vísu ekki sjálfir, heldur mundi bæjarfjelagið verða að gera það. Og ef bæjarstjórnin hefði fje og æki fyrirliggjandi, þá gæti hún sett upp sótthreinsunarstofnun strax í dag, ef hún vildi. Það hefði engin áhrif á sölu mjólkurinnar. Að sjálfsögðu yrði mjólkin öll flutt fyrst á sótthreinsunarstaðinn og þaðan aftur til seljendanna, eins og tíðkast mun annarsstaðar, þar sem sótthreinsun á sjer stað. Með því móti væri hreinlætiskröfunum fullnægt, en þeim verður aldrei fullnægt fyr en sótthreinsun kemst á. Jeg býst ekki við því, að bæjarstjórnin mundi rannsaka mjólkina neitt fremur fyrir því, þó að hún fengi heimild til einkasölu. Hún hefir nú heimild til að rannsaka mjólkina, hvar og hve nær sem er. Hún getur sent heilbrigðisfulltrúann inn á mjólkursölustaðina og gefið honum vald til að heimta mjólkina til rannsóknar. Jeg sje ekki, að nein trygging sje fyrir því að mjólkin yrði frekar rannsökuð, þó að salan væri öll í höndum bæjarstjórnar.
Þá talaði þm. (J. B.) um það, að undanþágu mætti veita frá einkasöluákvæðinu. Jeg get ekki bygt mikið á því, enda mundi það verða vandasamt verk og lítt vinsælt fyrir bæjarstjórnina, að veita slíkar undanþágur. Mjólkurframleiðendur, sem búsettir eru hjer í bænum, mundu að sjálfsögðu allir óska þess að fá undanþágu, því að þeir spara sjer kostnað með því að selja mjólk sína sjálfir. Hvernig ætti þá að gera greinarmun á þeim? Það yrði að veita þeim öllum undanþágu, því að öðrum kosti mundi sumum, meðal annars, þykja sín vara sett niður í áliti, ef þeim væri ekki treyst til að selja hana sjálfir. Nefndin hefir aldrei sagt það, og líklega engum nefndarmanna í hug komið, að eftirspurn eftir mjólk mundi minka, ef einkasala kæmist á. Hitt mun okkur hafa komið til hugar, að framboðið kynni að minka. Hættan er sú, að framleiðendur mundu draga saman seglin og framleiðslan þess vegna minka. Það má búast við, að einkasalan hleypti illu blóði í suma framleiðendur. (J. B.: Af hvaða ástæðu?). Mennirnir eru nú einu sinni svona gerðir, að þeir una illa óþörfum afskiftum af atvinnurekstri sínum, og þeim mundi finnast þessi afskifti óþörf. Það er t. d. ekki af minkandi eftirspurn, sem einn af mjólkurframleiðendunum hjerna í nágrenninu hefir dregið saman seglin að miklum mun núna í vor. En hann álítur arðvænlegra að stunda annan atvinnuveg, og hann er hræddur við, að þau höft kunni að verða lögð á mjólkurframleiðsluna í náinni framtíð, að hún geti ekki borið sig.
Að svo mæltu vil jeg að eins leggja áherslu á þetta, að fyrst að mjólkurskortur í bænum er eins tilfinnanlegur og raun er á, þá ríður á því, að ekki sjeu samin lög eða gerðar samþyktir, sem líklegar eru til að auka þennan skort. Jeg sje svo ekki ástæðu til að tefja tímann lengur, og býst ekki við, að jeg taki til máls aftur, nema ef háttv. 1. þm. Reykv. (J. B.) kemur með einhverjar nýjar ástæður, sem þurfa athugunar við.