22.08.1917
Neðri deild: 40. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 284 í C-deild Alþingistíðinda. (2622)
46. mál, forðagæsla
Frsm. meiri hl. (Jón Jónson):
Hv. minni hluti hjelt því fram, að góðir bændur kynnu skoðununum illa. Jeg held, að það sje ekki rjett, heldur að óánægjan stafi af því, að menn hafi ekki skilið þessa nýju aðferð. Enda er mönnum nokkur vorkun. Gallar hafa verið á skýrsluformunum, en nú er lagt til, að þeir sjeu leiðrjettir. Auðvitað er það rjett, að reyndin er ólýgnust, en hún er dýrkeypt, þegar um ásetning er að ræða. Maður skyldi halda, að þeir menn pössuðu sig, sem búnir eru að drepa úr hor tvisvar, þrisvar sinnum, en best er að koma í veg fyrir, að það þurfi að koma fyrir. Hv. minni hluti hjelt því fram, að haustskoðanirnar væri hreinasti hjegómi. Ef haustskoðunum er ekki haldið, veit jeg ekki, til hvers ætti að hafa skoðanir yfirleitt. Haustskoðanir eru til að gefa bendingar um, hvernig eigi að setja á, og það er aðalatriðið að vara menn við í tíma. Það er nokkuð seint að fara til þess þegar menn eru búnir að fóðra fje sitt fram yfir miðjan vetur. Minni hlutinn nefndi og, að oft væri nauðsynlegt að setja á útbeit; gróðavon manna væri undir því komin. Það er að vísu rjett, en við það er mestur vandinn að eiga.
Þá er um að gera að taka hörðustu vetrana og miða ásetning við heyeyðslu á þeim; þá verður vogunin engin. Að sjálfsögðu má altaf byggja nokkuð á útbeit víðast hvar, og þar er líka hægt að byggja ásetninginn á reynslu, þótt erfiðara sje á góðum beitarjörðum en á gjafajörðum. Sami hv. þm. (E. Árna.) talaði um, að hægt væri að villa mönnum sýn. Getur verið. Nokkuð má samt styðjast við málið. Stundum er búið að gefa skot í heystæði, og má þá vel meta. Einnig má skoða hey ofan á í hlöðu eða reka handlegginn í garðhey, til að vita, hvernig heyið er og hvað fast. Þurfi forðagæslumaður að fá frekari vitneskju, mun hann að jafnaði geta fengið sanngjarnar og rjettar upplýsingar hjá bóndanum eða hjá nágrönnum. Og ef ekki er hægt að meta hey eftir nýju aðferðinni, þá er það ekki heldur hægt eftir hinni gömlu. Þó er mun hægara að segja, hve mikið hey sje í hlöðu, ef menn vita rúmmál hennar; en til þess að vita það verður að mæla hana tóma. Það er engin ástæða til að ætla, að bændur muni yfirleitt reynast svo illgjarnir í garð ásetningsmanna, að þeir vilji ekki skýra þeim rjett frá, hvernig hey sín hirðast eða frá gæðum þeirra. Og vilji einhver ekki gera það, mun oftast kostur á að fá vitneskju um það hjá öðrum, enda getur skoðunarmaðurinn sjálfur að jafnaði komist nokkurn veginn að raun um það, með því að skoða heyið sjálfur, og það getur hann gert viðunandi, þegar geilar eru komnir í heyið, og svo metur hann heyið eftir eigin sjón og reynd.
Hv. minni hluti var að tala um, að mæling heys sje ekki nauðsynleg. Jeg er þar á gagnstæðri skoðun; að mínu áliti er mælingin nauðsynleg til þess, að hægt sje að semja svo áreiðanlegar skýrslur, að á þeim verði bygt. En jeg legg einmitt töluverða áherslu á skýrslugerðina, því að það mun sannarlega reynast bæði fróðlegt og gagnlegt að eignast rjettar skýrslur um fóður og gripatölu; af þeim má margt læra, þegar fram í sækir og fyrir liggja margra ára skýrslur. Skýrslurnar eiga að vera einn þátturinn í viðleitninni að eyða búskaparfálmi því, sem nú á sjer stað hjá flestum og í flestum greinum, venja menn af handahófinu og kenna þeim að gera skynsamlegar áætlanir, bygðar á þekkingu og reynslu.
Meiri hlutinn þykist hafa sýnt fram á það í áliti sínu, að hægt muni að semja áreiðanlegar fóðurforðaskýrslur, og að sömu aðferðinni megi fylgja um land alt og með því koma samræmi í skýrslurnar. Aðalatriðið við ásetninginn er að forðagæslumenn sjeu svo varkárir, að þeir taki hámark innistöðutímans á hverjum stað og meti fóðurforðann eftir því. Þá þarf ekki að óttast heyleysi nje felli, þótt harður vetur komi. En á þessu hafa forðagæslum. flaskað; þá hefir vantað reynslu, og menn hafa ekki áætlað innistöðutímann nógu langan. Þá talaði hv. flm. frv. um forðagæslu fyrir frv. sínu og mælti með því, eins og von var; þó get jeg ekki verið honum sammála. Það má að vísu þrátta um það, hvort sýslunefnd: eða hreppsnefnd skuli kjósa forðagæslumenn, en engin líkindi sje jeg til þess, að sýslunefnd mundi farast það betur. Það ætti að vera áhugamál í hverju bygðarlagi að vanda sem best val forðagæslumanna sinna, því að það skiftir miklu máli fyrir sveitina, að svo sje. Þá var hv. flm. (M. G.) að tala um það, hvernig fara ætti að, ef vanrækt væri að kjósa forðagæslumenn, eða ónýtir menn væru kosnir. Jeg held, að ekki þurfi að gera ráð fyrir þessu, og að þar sje verið að hugsa sjer skrælingjaskap og ólöghlýðni, sem alls ekki eigi sjer stað. Jeg skil ekki heldur í öðru en að menn mundu allir kjósa forðagæslumenn, ef sýslumaður hvetti til þess og gengi ríkt eftir. Þá hefir verið talað um kaup forðagæslumanna. Jeg er þar á sama máli sem hv. flm., en af því, að ýmsir eru óánægðir með lögin, þorðum við ekki að taka til hámarkið, en ákváðum að eins lágmarkið, sem ekki má fara niður fyrir.
Hv. flm. (M. G.) talaði um að skýrslugerðin væri flókin. Vitanlega þurfa þeir, sem skýrslurnar semja, að vera skrifandi og hafa lært tugabrot; öllu meiri er vandinn ekki. Jeg hefi þegar drepið á það, sem hann sagði um mat á heyjum, og get því slept að tala nú um það. Það verður varla deila um annað en það, sem í hlöðum er, og þó eiga forðagæslumenn að hafa mál af þeim. Sömuleiðis eiga þeir að hafa mál af tóftum og því vita, hvað í þeim er; þurfa þeir þá ekki að mæla nema það, sem fyrir ofan veggi er, og þá hafa þeir fengið í hendur þau gögn, sem þarf til að geta matið heyið eftir rúmmáli. Eftir hinni aðferðinni er alt tóm ágiskun, um að svo eða svo margir hestar muni heyið vera, og er auðsætt, að slíkt mat muni reynast allónákvæmt. Jeg legg áherslu á, að eftir sje gengið og svo um búið, að matið geti orðið nákvæmt.
Hv. flm. (M. G.) gat þess, að jeg hefði vikið frá hinu fyrirskipaða skýrsluformi. Það er alveg rjett, en jeg segi það af reynslu, að það er mjög óhagkvæmt, ef meta á heyforða eftir skýrsluforminu. Jeg talaði um þetta mál við formann Búnaðarfjelagsins, er hann kallaði mig á fund við sig, út af reglugerð um forðamat úr Norður-Múlasýslu; og er við höfðum rætt nokkuð um málið og jeg sýnt honum fram á, hvers vegna við höguðum þeim eins og við gerðum, þá kannaðist hann við, að aðferð okkar væri hagkvæm. Þá hefir og Guðjón Guðlaugsson, sem manna mest hefir um mál þetta hugsað og að því unnið, einnig kannast við, að form það, sem gefið hefir verið út, sje óhafandi, enda mundi hann hafa haft það öðruvísi; það er auðsjeð, að það hafa samið menn, sem litla reynslu hafa haft í þessum sökum. Breyting sú, sem við förum fram á, miðar að því að útiloka óánægju, því að hún mun ekki að litlu stafa af því, hve erfitt hefir þótt að framkvæma matið, svo að ábyggilegt væri. Það er ekki rjett, sem hv. flm. (M. G.) sagði, að brtt. meiri hlutans væru einkis virði; hann hefir sjálfsagt sagt þetta af því, að honum er ekki málið ljóst og hann skilur ekki til fullnustu, hverja þýðingu brtt. meiri hlutans hljóta að hafa, ef þeim er fylgt, eins og hann ætlast til. Hv. 1. þm. S.-M. (Sv. Ó.) kvaðst hallast að tillögum meiri hlutans, en komst þó að þeirri einkennilegu niðurstöðu, að hann vildi afnema forðagæslulögin. Við sjáum til, hvað hann gerir við atkvgr. Það er annars hart, að hann, sem þó ætti að bera skyn á málið, skuli ekki treysta því, að nokkurn veginn muni vera hægt að koma við eftirliti með ásetningi og heybirgðum manna.
Hv. þm. A.-Sk. (Þorl. J.) tók í sama strenginn sem hv. minni hluti, og þarf jeg því ekki að fara langt út í það. Hann hjelt því fast fram, að ein skoðun síðari hluta vetrar væri nægileg. Þetta get jeg ekki talið rjetta skoðun. Þó skal jeg játa, að nokkurt gagn gerir slík skoðun, því að forðagæslumaður getur gefið bendingar um, hvað hey muni endast lengi fram eftir og lagt þeim ráð sem í heyþröng eru. Sömuleiðis er hún aðhald fyrir menn um að hirða pening sinn vel og fóðra hann vel. En mest gagn á þó að vera að haustskoðuninni. Það má gera ráð fyrir, að hún fari ekki fram fyr en fjenaður er kominn á hús, og þá fær forðagæslumaðurinn vitneskju um, hve margt er sett á heyin, og þá getur hann í tíma ráðlagt að lóga fjenaði eða auka fóðurbirgðir, þar sem honum virðist óvarlega á sett. Hv. þm. A. Sk. (Þorl. J.) kvað mig hafa sagt, að fáir væru færir um að setja skynsamlega á. Ekki sagði jeg það, en hitt sagði jeg, að þeir menn væru ekki á hverju strái. Hv. þm. (Þorl. J.) sagði, að ekki væri það víst, að þeir, sem færastir væru í reikningi og skýrslusamningu, væru líka færustu forðagæslumennirnir. Það er satt, að ekki er víst, að það fari jafnan saman, en oft mun það þó verða samfara. Hv. þm. (Þorl. J.) sagði, að ábyrgðartilfinningin mundi kippa þessu máli best í lag. Það ætti að vera svo, en það hefir ekki reynst svo. Hundrað ára reynsla hefir sýnt það, að hún hefir ekki nægt. Jeg játa það, að hún muni að vísu vera nógu rík hjá þorra manna, en undantekningarnar frá því eru þó svo margar, að þeirra vegna verður að telja eftirlitið nauðsynlegt.
Jeg skil ekki í, að þessi lög þurfi að valda óánægju, og þykist jeg þar hafa við
nokkra reynslu að styðjast. Ef forðagæslumennirnir eru starfa sínum vaxnir, eiga þeir að geta haft þau tök á bændum, að ekki vakni óánægja. Jeg veit það, að með skynsamlegum umtölum og lempni er hægt að fá flesta til að fara að ráðum forðagæslumanna, og jeg veit líka, að ráð þeirra hafa að góðu haldi komið og bjargað mönnum úr vandræðum. Hitt er aftur á móti neyðarúrræði, að leita þurfi sýslumanns eða hreppstjóra til að skerast í leikinn, og það get jeg skilið, að slíkt muni geta valdið óánægju. Þegar menn hafa komist í skilning um gagnsemi forðagæslulaganna, og það hljóta þeir að komast, þá er ekki að óttast, að örðugt verði að framfylgja þeim. Hagstofan óskar eftir skýrslum, líkum þeim, sem jeg hefi talað um, telur þær muni heppilegar til að vinna úr.
Mjer fjell það illa, að hv. 1. þm. Árn. (S. S.) skyldi enga breytingu vilja á lögunum. Hann vann með okkur í nefndinni, og jeg hjelt að hann hefði átt manna best að skilja, í hverju hinu núverandi skýrsluformi er ábótavant, og er því furða að hann skuli ekki geta fallist á brtt. okkar.
Eftir þeim reglum, sem nú er farið eftir, eru 67 pund af heyi í einu forðamáli.
Nú hefi jeg orðið þess var, að menn vilja fá að vita, hvað forðagæslumaður meti heyforða þeirra í hestatali. Mitt fyrsta verk sem forðagæslumaður er að segja bændum, hve marga hesta af heyi jeg telji þá eiga; er það ofurhægt verk fyrir mig, er jeg hef metið heyið í forðamálum, að breyta því í hesta og fræða bændur um hestatöluna.