06.08.1917
Efri deild: 23. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 1309 í C-deild Alþingistíðinda. (3695)
100. mál, úthlutun landsverslunarvara
Fyrirspyrjandi (Magnús Torfason):
Eins og sjá má á fyrirspurninni er henni beint til allrar stjórnarinnar.
Hjer er um ófriðarráðstafanir að ræða, sem öll stjórnin ber ábyrgð á. En jeg lít þó svo á, að fjármálaráðherrann beri þessa ábyrgð hinum ráðherrunum fremur gagnvart mjer og mínu kjördæmi, því að, eins og vjer vitum, var stjórnin valin þannig, að hver ráðherra var kosinn af sínum flokki, og þeir eru þess vegna fulltrúar þess flokks, sem kaus þá, ber að gæta hagsmuna hans og standa í ístaði hans.
Þessi fyrirspurn er fram komin af nauðsyn hjeraðsbygðarinnar, sem jeg hefi þann heiður að stjórna. Jeg gat ekki sjeð, að þessi hjeraðsbygð gæti látið úthlutunina fara fram í sama horfi og verið hefir, að því er Ísfirðinga snertir, án þess að gert væri eitthvað til þess að vita, eftir hverskonar reglum úthlutunin væri framkvæmd. Fyrirspurnin er því miðuð við Ísafjarðarkjördæmi, meðal annars líka af því, að jeg vildi geta svarað kjósendum mínum, hvernig á því stendur, að þeir hafa verið afskiftir landssjóðsvörunum, að þeim finst. Vjer vitumað allmikill hörgull hefir verið á ýmsum nauðsynjavörum á Ísafirði, hvernig sem á því stendur, en það skal jeg ekki fjölyrða frekar um að þessu sinni. En það er vitanlegt, að því meiri hörgull sem er á nauðsynjavörum, þess harðari kröfur verður að gera til þess, að úthlutun á þeim sje rjettlátlega framkvæmd og af skynsamlegu viti.
Fyrirspurnin á að eins við landssjóðsvörurnar, jafnvel þó að ástæða væri til að grenslast eftir, hverskonar ráðstafanir stjórnin hefði gert til þess að sjá um rjettlátlega úthlutun á vörum, sem aðrir hafa flutt til landsins. Jeg fæ ekki betur sjeð en að brestur hafi verið á rjettlátri úthlutun á landssjóðsvörunum, að því er til Ísafjarðar kemur, hvernig sem á það mál er litið, hvort heldur miðað er við landshæfti, mannfjölda, atvinnuvegi eða þörf.
Jeg hefi reynt að grenslast eftir því, síðan jeg kom til Reykjavíkur, eftir hvaða reglu stjórnin hagaði útbýtingunni. En jeg hefi eigi getað fundið, að þar hafi verið farið eftir neinni reglu, nema ef veraskyldi þeirri, að hafa Ísfirðinga út undan. Jeg sá það, er jeg kom suður, að kjördæmi þetta hafði orðið út undan um úthlutun á sykri og kornvöru. Um það skal jeg ekki mjög fárast, jafnvel þó að einstaka barn kunni að hafa hrokkið upp af vegna sykurleysis; slíkt verður aldrei sannað. Það er sjerstaklega úthlutun á olíu og salti, sem jeg vildi minnast dálítið á. Eins og hæstv. stjórn er kunnugt hafa Ísfirðingar litið svo á, að þeir hafi ekki fengið þessar vörur í rjettu hlutfalli við mörg önnur hjeruð landsins.
Og þó var einmitt mest ástæða til að úthluta þessum vörum sem jafnast og rjettlátast, því að olía og salt er eins nauðsynlegt sjávarútveginum sem ljár og hrífa atvinnuvegi bóndans. Jeg skal ekki rekja þetta mál nákvæmlega nú. Jeg skal láta mjer nægja að benda á nokkur atriði, til þess að hv. deild sjái, að jeg tala hjer ekki út í bláinn.
Í fyrsta lagi er það, að stjórnin hefir viðurkent með gerðum sínum, að Ísafjörður hafi orðið út undan með sykur. Um korn er það að segja, að Ísafjörður hafði fengið rúmar 60 smálestir af því, er jeg fór suður. Það var alt og sumt. En með því að í Ísafjarðarkjördæmunum eru samtals yfir 8.000 manns, og þau eru þar að auki sjávarhjeruð, sem þurfa meiri kornmat en sveitirnar, má gera ráð fyrir, að þessi þrjú kjördæmi þurfi hjer um bil 1/10 af þeim vörum, sem flytjast til landsins. Eftir því ætti alt það korn, sem til landsins hefir flust á þessu tímabili, frá því í febrúar og þangað til í júní, að vera um 600 smálestir, en vjer vitum, að það nemur þúsundum smálesta.
Af steinolíu fjekk sjávarútvegurinn á Ísafirði fáeinar tunnur, þangað til í júní. En vjer vitum, að á þeim tíma var ærið mikil olía notuð sunnanlands. Jeg hygg ekki of í lagt, þó að jeg segi, að þúsundum tunna hafi verið eytt hjer frá nýári til júníbyrjunar, sem ljósast má ráða af því, að hjer hafa verið stundaðar fiskveiðar alveg eins og á venjulegum tímum. En hjá oss vestra eyðilagði forsjónin vetrarvertíðina að mestu leyti. Gæftir voru ákaflega tregar. En á vorvertíðinni var hjer um bil steinolíulaust, svo að bifbátaflotinn varð að liggja inni svo að segja alla vertíðina. Það voru að eins nokkrir bátar, er fóru hingað suður til veiða, sem gagn varð að. Og eins og hæstv. stjórn er kunnugt um hafa hjeraðsbúar kvartað hvað eftir annað undan þessu.
Þá kem jeg að saltinu, og í því sambandi skal jeg geta þess, að 10., 16. og 26. apríl og 1. maí hefir bæjarstjórnin og sýslunefndirnar skýrt stjórninni frá fyrirsjáanlegu saltleysi og olíuleysi. Og árangurinn varð sá, að meira en 100 dögum síðar en stjórninni var fyrst tjáð frá þessum vandræðum kemur skip með salt. Eftir því, sem á undan var farið og stjórnin hafði látið í veðri vaka, bjuggumst við við því, að skipið yrði látið koma fyrst beina leið til Ísafjarðar, áður en það yrði sent á aðrar hafnir. En þetta brást. Skipið var fyrst sent til Austfjarða, og þar losað úr því nokkuð. Þegar saltið var pantað, var búist við, að smálestin mundi kosta 200 kr., en þegar til kom, kostaði hún 260 kr. Jeg var svo beðinn að útvega samþykki Ísfirðinga fyrir, að þeir vildu kaupa saltið með þessu háa verði. Síðan símaði jeg vestur daginn eftir, og fjekk það svar, að þeir vildu kaupa saltið við þessu verði. Smálestatalan var ákveðin, skyldi senda vestur 495 smálestir. En nokkru síðar heyri jeg sagt, að þessi smálestatala eigi ekki að fara eingöngu til Ísafjarðar, heldur líka á fleiri hafnir, og ekki einvörðungu til fiskverkunar, heldur einnig til þess að salta kjöt í haust. Og loks er mjer sagt, að Ísfirðingar eigi að fá einar 200 smálestir. Þegar svo var komið, hætti oss að standa á sama. Jeg vissi alls ekki, hverju jeg átti að svara, og jeg skildi ekkert í þessu.
Jeg sá mig því neyddan til að koma fram með þessa fyrirspurn í hv. þingdeild, og jeg vænti þess, að hv. þingdeildarmenn muni vera mjer samdóma um það, að mjer sje það vorkunnarmál, þótt jeg vilji fá að vita, eftir hvaða reglum úthlutunin fer fram.
Jeg vil taka það fram, að það hafa orðið nokkrar breytingar á úthlutun landssjóðsvara síðan fyrirspurnin kom fram, og þykir mjer líklegt, að þær breytingar sjeu nokkuð til bóta. En jeg verð að líta svo á, að það sje fullkomin ástæða til þess, að þingið fái að vita, eftir hvaða reglum stjórnin úthlutar vörunum.