07.07.1917
Neðri deild: 5. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 852 í B-deild Alþingistíðinda. (431)
16. mál, dýrtíðaruppbót handa embættis- og sýslumönnum landssjóðs
Einar Jónsson:
Það er hvorttveggja, að hjer er um óvenjulegt mál að ræða, enda er það óvenjulegt, að 1. umr. sje ekki lokið á skemri tíma en 3 dögum. Það eru ýms atriði, sem gefa ástæðu til að ræða málið þegar frá ýmsum hliðum. Jeg hygg, að þjóðin í heild sinni sje ekki óánægð með dýrtíðaruppbót, en það vakir fyrir henni, að upphæðin sje ekki höfð ofhá, og öll sanngirni sje höfð í frammi. Það leit út í vetur, að jeg væri mótfallinn dýrtíðaruppbótinni, og færði þá þær ástæður, sem eru öllum kunnar, sem sje, að ýmsar brtt. mínar voru feldar, og gat jeg því ekki samþ. frv., enda þótt jeg væri ekki móti dýrtíðaruppbót. Fyrst verður að líta á árið 1915. Þá áttu framleiðendur og embættismenn mjög ólíkt aðstöðu. Það ár var besta verslunarár fyrir framleiðendur, en slæmt ár fyrir embættismenn, vegna verðfalls peninganna. En nú er líka að gæta þess, að tímarnir eru breyttir síðan. Árferði er nú mjög erfitt fyrir framleiðendur. Jeg sje ekki betur en að nú sje það komið á daginn, að allir eigi erfitt með sínar sakir, fæði, klæði o. s. frv., og því verði allir að bera byrðarnar saman. Hjer er því mestur vandinn að finna ráð til að hjálpa þeim, sem helst þurfa þess. Þá leið er erfitt að finna, svo að sanngjarnt sje. Mjer dettur í hug það ráð, að þeim einum sje veitt dýrtíðarhjálp, sem sendu umsóknir, og þær einar umsóknir teknar til greina, sem sýndu, að maðurinn þyrfti hjálpar með, en aðrir, er ekki þyrftu hennar, fengju ekkert.
Það er ekki rjettur grundvöllur til að byggja á, hvað föstu launin eru há. Jeg ímynda mjer, að það sje ekki hægt að neita því, að ýmsir, sem lág laun hafa, hafi aukatekjur, sem aðrir viti ekki um, og komist betur af þess vegna en aðrir, þótt hærri laun hafi.
Það hefir áður verið minst á, að menn voru blektir með því í vetur, að dýrtíðaruppbótin yrði miklu lægri en hún reyndist, þegar til kom. Jeg greiddi þá atkvæði með henni, enda þótt jeg byggist við, að hún yrði ekki svo lág, sem ráð var fyrir gert. Nú á þetta frv., sem hjer er komið fram, að færa manni heim sanninn um það, að upphæðin verði talsvert lægri en í vetur. Jeg játa, að það sje satt, að það lítur svo út, en þess ber að gæta, að mismunurinn er settur á herðar sýslufjelaga og sveitarfjelaga, svo að upphæðin kemur í rauninni ekki til með að lækka.
Það hefir verið minst á, að það væri ósanngjarnt að veita dýrtíðaruppbót þeim starfsmönnum landssjóðs, sem búa í sveit. Að því er snertir sýslumennina, má benda á, að það er að eins einn sýslumaður á landinu búsettur í sveit, sem sje sýslumaðurinn í Rangárvallasýslu, læknar fáir, en prestar vitanlega allmargir. Jeg geri ráð fyrir, að flestir þeir prestar, sem í sveit búa, hafi ekki lakara bú en gildir bændur, og á jeg því bágt með að sætta mig við að sjá kotungana, sem umhverfis þá búa, labba með pyngju sína til að færa þeim dýrtíðaruppbót, enda þótt jeg játi, að þeir hafi eins mikla sanngirniskröfu til dýrtíðaruppbótar eins og hver annar starfsmaður landsins.
Jeg veit ekki, hvort jeg á að hafa svo mikið við háttv. þm. N. Ísf. (Sk. Th.), að svara honum. Hann talaði af fullkominni vanþekkingu um þetta mál, en af því, að hann er vinur minn, vil jeg ekki taka hart á orðum hans. Hann sagði, að bændur væru með einlægan barlóm út af kjörum sínum. (Sk. Th.: Jeg stend við það). Hann þekkir víst næsta lítið til framleiðslu bænda og kjara þeirra, og veit ekki, hvar skórinn kreppir. Hann mun að vísu hafa heyrt, að sumir bændur álíta þessa dýrtíðarhjálp að miklu leyti óþarfa; en barlómur út af henni á sjer ekki stað meðal bænda. Ef háttv. þm. (Sk. Th.) vildi gæta að, hvað til þess þarf að kosta, sem bændur framleiða, þá mundi hann ekki tala svo mikið um barlóm þeirra. Það er eins og sumir haldi, að gæsin fljúgi steikt upp í munn framleiðendanna, að mjólk, smjör, kjöt, fiskur, lýsi o. s. frv. kosti þann ekkert, sem á, en einmitt vegna þess, að efni og vinna, sem til þess þarf að framleiða þetta, kostar svo mikið, eru framleiðendur nú engu betur settir en flestir embættismenn, og í því felst enginn barlómur. Sumar vörutegundir eru nú óseljanlegar, t. d. hross, aðrar kyrsettar og útilokaðar frá frjálsu gangverði, t. d. smjör.
Jeg legg að síðustu til, að þeir einir fái dýrtíðaruppbót, sem sækja um hana og þurfa hennar, og að hún samanlögð fari aldrei fram úr því, sem verðhækkunartollur á vörum framleiðenda kemur til með að nema. Það er sannarlega víst, að margir fátækir menn komast ekki af nú á tímum nema með auknum skuldum. En með hvaða sanngirni er þá hægt að samþykkja dýrtíðaruppbót til starfsmanna landsins, á kostnað þeirra manna, sem ekki hafa í sig og á, nema með því að stofna nýjar skuldir?
Jeg vona, að sú nefnd, sem kemur til með að fjalla um þetta mál, hver sem hún verður, taki þetta til greina og reyni að komast að niðurstöðu, á sem rjettlátastan hátt.
Viðvíkjandi því, til hvaða nefndar þetta mál eigi að fara, verð jeg að telja eðlilegast, að það gangi til bjargráðanefndar.