24.08.1917
Neðri deild: 42. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 244 í B-deild Alþingistíðinda. (52)
1. mál, fjárlög 1918 og 1919
Þorsteinn Jónsson:
Flestar brtt. háttv. fjárveitinganefndar við frv. stjórnarinnar tel jeg til bóta. Auðvitað get jeg ekki felt mig við hvert smáatriði; sumstaðar finst mjer hún hafa farið fulllangt, en annarsstaðar ofskamt, en yfirleitt er jeg ánægður með aðgerðir hennar.
Á nokkur atriði vildi jeg lítils háttar minnast.
Eina styrkbeiðnina mun háttv. fjárveitinganefnd hafa tekið til greina vegna upplýsinga, sem jeg gaf henni Það er styrkbeiðni Sigfúsar Sigfússonar. Þar finst mjer nefndin þó hafa gengið fullskamt, og mun jeg við 3. umr. koma með brtt. um, að upphæðin verði hækkuð. Maður þessi mun hafa látið lítið á sjer bera, enda mun hann ekki mikið þektur víðar en í Austfirðingafjórðungi. Hann hefir alla æfi unnið í þarfir íslenskra bókmenta, með að safna þjóðsögum og öðrum alþýðlegum fróðleik. Þjóðsagnasafn hans mun vera stærra og fjölbreyttara en öll önnur söfn, sem til eru á íslenskri tungu. Það mun vera nærri 800 þjettskrifaðar arkir. Nokkur hluti þess er nú geymdur hjá Benedikt kaupmanni Þórarinssyni, sem ætlar að gefa safnið út, þegar stríðinu lýkur. Enn hefir Sigfús ekki lagt síðustu hönd á safnið. Hingað til hefir hann lagt aðaláhersluna á að safna. En til að ganga frá safninu mun þurfa nokkur ár. Sigfús hefir eytt mestöllu lífi sínu til þessa verks. Hann er einn af þeim mönnum, sem unnið hafa launalaust í þarfir íslenskra fræða. Nú er hann við aldur og getur vart unnið fyrir sjer lengur. Því hefir hann ekki sjeð sjer annað fært en að sækja um nokkurn styrk. Hann hefir auk þessa unnið gagn á fleirum sviðum. Ættfræðingur mun hann vera annar bestur á Austurlandi. Hann er og besta alþýðuskáldið þar. Jeg vona fastlega, að háttv. deild samþykki að minsta kosti tillögu nefndarinnar, og helst, að hún fallist á brtt. þá, sem jeg mun koma fram með við 3. umr.
Þá vil jeg í stuttu máli minnast á skálda- og listamannastyrkinn. Jeg er nefndinni sammála að hækka hann lítils háttar, Þótt það hafi stundum verið talinn óþarfa bitlingur, þá vona jeg, að Alþingi sjái nú, að því beri að veita nokkra upphæð til styrktar þessum mönnum. Það ætti fáum að blandast hugur um, að skáld og listamenn eru þjóðfjelaginu til ómetanlegs gagns. Bókmentirnar eru undirstaða menningarinnar, en menningin er lífsakkeri þjóðarinnar á öllum sviðum. Rjett tel jeg að veita ekki þennan styrk mörgum mönnum; betra er að veita færri, og þá svo háan, að eitthvað muni um. Á síðustu tímum hefir orðið breyting á úthlutun þessa styrks. Nú er það nefnd manna, sem úthlutar honum, en áður var það þingið sjálft. Það hefir heyrst, að breyting þessi væri ekki heppileg í alla staði. Skáldin eyða allmiklum tíma til bóka sinna, og er ilt fyrir þau að vita ekki, hve hárrar styrkveitingar þau megi vænta, eða hvort þau yfirleitt fái nokkurn styrk. Vel gæti hugsast, að þau sæu sjer ekki fært að hafna atvinnu, sem þeim byðist, þar sem vissan fyrir ritstyrknum er ekki meiri. Mjer fyndist rjett, að sett væri í athugasemd, að þeir 6 menn, sem áður hafa notið styrks um nokkurn tíma, fái ekki minna en þeir hafa áður fengið, og helst meira. Þessir menn eru: síra Valdemar Briem, Einar Hjörleifsson, Guðmundur Magnússon, Guðmundur Friðjónsson, Guðmundur Guðmundsson og Einar Jónsson. Jafnframt skal jeg taka fram, að jeg teldi ekki rjettmætt annað en að þeim væri veittur hærri styrkur nú en verið hefir. Krónan hefir aldrei verið jafn verðlítil og hún er nú.
Í vetur kom fram till. um að veita skáldum og listamönnum hærri styrk en verið hefir. Sú till. var feld. Jeg vona nú, að betur verði undir þá till. tekið að veita þessum 6 mönnum, sem áður hafa notið styrksins, hærri styrk nú en undanfarið.
Jeg óska, að háttv. fjárveitinganefnd vildi gera svo vel að taka þetta atriði til athugunar, og gera athugasemd við þennan lið fjárlaganna, þar sem hún tæki til einhverja ákveðna fjárupphæð handa hverjum þessara manna; en svo yrði afganginum úthlutað á sama hátt sem nú er gert.
Þá skal jeg leyfa mjer að minnast á leikfimikennarann við Kennaraskólann. Jeg heyri, að hæstv. forsætisráðherra og háttv. 1. þm. Árn. (S. S.) telja það ekki rjett að setja hann á föst laun. Jeg er þar á öðru máli. Hjer er sjálfsagt um besta leikfimikennara landsins að ræða. Það er því áríðandi, að hægt sje að tryggja sjer hann sem kennara við Kennaraskólann, sem einmitt á að annast kenslu kennaraefna landsins, og það verður best gert á þennan hátt. Við þetta sparast og styrkur sá, sem honum er nú veittur, til að veita ókeypis tilsögn utanbæjarpiltum.
Þá er tvent, sem háttv. fjárveitinganefnd vill, að niður falli, af því, sem í stjórnarfrv. stendur, en jeg tel eigi rjett vera af henni.
Annað er fjárveitingin til að gera við lóð Kennaraskólans. Hún hefir lítt verið löguð til, og er því mjög óhentug fyrir leikvöll, og er það því tilfinnanlegra, þar sem ekkert leikfimihús er við skólann. Jeg þekki vel, hve óþægilegt þetta er fyrir nemendur, því að jeg hefi sjálfur verið nemandi þess skóla. Jeg vona að þeir, sem vilja ómaka sig suður að Kennaraskólanum, til að sjá, hvernig umhorfs er kringum hann, muni ekki fallast á tillögu háttv. nefndar, en styðji heldur tillögu stjórnarinnar.
Hitt var um styrkinn til stórstúkunnar. Háttv. 2. þm. Rang. (E. J.) fór fyndnum orðum um hann. Þeim ætla jeg alls ekki að svara, nje heldur því, sem hann talaði um starf Goodtemplara. Jeg álít, að fram komi misskilningur hjá frsm. (M. P.) og öðrum þeim, er styrkinn vilja niður fella. Mjer skilst, að þeir telji styrkinn óþarfan af því, að Goodtemplarreglan hafi nú lokið starfi sínu hjer á landi. Þeir virðast líta svo á, sem einkastarf hennar sje að berjast við Bakkus. En þessu fjelagi er ekki svo markaður bás, að það geti ekki að öðru starfað, og sje það rjett, sem alment er viðurkent, að fjelagið hafi mjög dregið úr ofdrykkju hjer á landi, hvort sem menn vilja þakka því fyrir bannlögin eða ekki, þá er engu síður hægt að vænta þess, að það geti á yfirstandandi tíma unnið gagn á öðrum sviðum. Skal jeg þar nefna ungtemplarastarfsemi Goodtemplarareglunnar. Hafi áður verið rjett að styðja starfsemi reglunnar, þá er það eins nú. Ýms önnur fjelög eru styrkt af landinu, svo sem ungmennafjelögin o. fl. Og að öllum þeim fjelögum ólöstuðum þá sje jeg ekki ástæðu til að styrkja þau, en svifta regluna styrk.
Þau atriði, þar sem mjer þykir fjárveitinganefndin hafa verið ofríf á styrkjunum, eru nokkur. En jeg vil ekki tefja tímann til að ræða þau. Mun með atkvæði mínu sýna afstöðu mína þeim viðvíkjandi.