06.05.1918
Neðri deild: 17. fundur, 29. löggjafarþing.
Sjá dálk 310 í B-deild Alþingistíðinda. (125)
36. mál, stimpilgjald
Sigurður Stefánsson :
Það mun engum hafa komið á óvænt, að kveðja þyrfti Alþingi saman til aukafundar á þessu ári. Til þess gat svo margt borið nú á þessum tímum, þegar næstum því hver dagurinn getur fært þjóðinni þau verkefni, sem heimta bráða úrlausn af bestu mönnum hennar. En hins vegar mátti og búast við þeirri nærgætni af landsstjórninni við fjárhag landsins og þingmenn þá, er í fjarlægð búa, að hún kveddi þingið ekki saman á dýrasta tíma fyrir landið og lang óhentugasta tíma fyrir fjarlæga þingmenn, nema svo bráð nauðsyn bæri til samkomu þingsins, að fyrir henni yrðu allir erfiðleikar og allar kostnaðarástæður að lúta í lægra haldi.
En yrði stjórnin neydd til að gegna þessari bráðu nauðsyn, þá var henni þó ekki minna ætlandi en að hún að sínu leyti hefði alt svo vel undirbúið, að þingið gæti að vörmu spori gengið að verkum með henni í þeim málum, er hún hafði kallað það saman til að fjalla um.
Það var nú svo í vetur, er þingboð stjórnarinnar kom út á landsbygðina, að þingmenn, að minsta kosti flestir, höfðu enga hugmynd um, hver þau stórnauðsynjamál væru, er stjórninni þótti svo mikils við þurfa um, að hún kallaði þingið saman í vetur og á óhentugasta tíma fyrir þingmenn og dýrasta tíma fyrir landið. En stórnauðsynjamál hlutu það að vera, bráðnauðsynleg bjargráð fyrir land og lýð. Í þeirri trú fór jeg að minsta kosti að heiman, og svo hygg eg hafi verið um flesta þingmenn.
Þegar í þinglok 1917 voru fjárhagshorfur landsins þannig, að samkvæmt fjárlögunum var alt að miljón króna tekjuhalli eftir fjárhagstímabilið. Auk þess hafði þingið samþykt mörg lög og ályktanir, sem hlutu að auka tekjuhallann stórkostlega, að því ógleymdu, að mörg aðsteðjandi vandræði gátu bakað landinu stóraukin útgjöld umfram allar áætlanir og samþyktir þingsins. Þetta mátti öllum og hlaut öllum hugsandi mönnum að vera ljóst, nema ef til vill hinum háttv. fjármálaráðherra, ef dæma skal eftir því, sem nú er fram komið.
Eitt af sjálfsögðustu skylduverkum stjórnarinnar var því, að finna nýjar tekjuleiðir fyrir landið og aukaþingið til samvinnu og samþykkis um þær. Það bjargráðið hlaut því að vera fyrsta og stærsta málið á dagskrá þessa þings, ef fjárhag landsins ekki skyldi teflt í beinan voða. Til hvers er að vera að þrefa og þjarka aftur og fram hjer á þingi um hin og önnur bjargráð á þessum vandræðatímum, ef ekkert fje er fyrir hendi til framkvæmdar þeim ráðum?
Stjórnin átti ekki að kalla saman þingið til þess að láta það leita að tekjum til bjargráða landinu; hún átti sjálf að hafa fundið þær, þegar er þingið kom saman, svo að það strax gæti tekið þar til óspiltra málanna.
Þetta var lífsnauðsyníaugum hverrar hugsandi stjórnar, sem þekti skyldu sína og vildi gera hana, og engum átti hún að vera ljósari en hinum háttv. fjármálaráðherra. Enginn hefir heldur fært betri rök fyrir henni en hann sjálfur í fjárhagsyfirliti því, er hann þuldi upp fyrir deildinni á öðrum fundi hennar. Hann átti, og hann gat löngu áður en þingið kom saman, að hafa gert sjer það ljóst, að hjer þurfti bráðra aðgerða við, fjárhag landsins til viðreisnar. Hin sívaxandi útgjöld landsins sökum heimsstyrjaldarinnar, „skakkaföllin“ óskaplegu í fjármálastjórn landsins, hin yfirvofandi fjárhagsvandræði, alt þetta hrópaði til hans að gera nú skyldu sína.
Þegar síðasta Alþingi feldi verðhækkunartollsfrv. stjórnarinnar, sem jók tekjur landsins, ef samþykt hefði verið, um hundruð þúsunda króna, árið áður nam tekjuauki verðhækkunartollslaganna yfir ½ miljón kr., þá hefði hver stjórn talið sjer svo misboðið, að hún óðara hefði svarað þinginu með því að leggja niður völdin. En eins og þessi stjórn gerði það; henni er annara um þau en svo!
En hins mátti þó vænta, að stjórnin nú í enn meiri nauðsyn lands og lýðs freistaði þess á nýjan leik, að afla landinu nýrra tekna, ekki með meira málamyndarkáki, heldur þannig, að verulega dragi um upp í miljóna tekjuhallann, sem nú er fyrirsjáanlegur.
En hvað heyrir maður svo frá háttv. fjármálaráðherra nú? Að hann er enn hræddur við, að leggja tekjuaukafrv. fyrir þingið, hræddur við þingið, hræddur við þjóðina, sökum undirtektanna í fyrra; hann er hræddur við að gera þá skyldu sína, að benda þinginu á leiðir út úr fjárhagsvoðanum, sem hann sjálfur hefir játað, að gæti verið fyrir höndum. Manni dettur í hug: „Er það ekki aðallega hræðslan um að missa völdin, sem hjer hrjáir og hrekur hjarta háttv. fjármálaráðherra ? Er það ekki skiljanlegasta ástæðan til alls atferlis hans í þessu máli?«
Þingið kemur saman, ekkert tekjufrv. lagt fyrir það af stjórninni, en þar á móti frv. um allverulegan útgjaldaauka. Dag frá degi rignir yfir þingið frá stjórnarskrifstofunum erindum, sem öll hafa útgjöld í för með sjer. Engin bending frá stjórninni, hvernig hún hafi hugsað sjer að fara með þessa fjárbeiðni, sem ómögulegt var að fara með á þinglegan og formlegan hátt, nema með fjáraukalögum, og loksins nú fyrir einum eða tveimur dögum barst það svar frá stjórninni, að hún fyrir sitt leyti ætli ekki að leggja fjáraukalög fyrir þingið.
Dagar líða, vikur líða, vjer sitjum hjer yfir frv. frá stjórninni, sem eru hjegómamál í samanburði við það lífsspursmál þjóðarinnar á þessum tímum, að fá meiri tekjur í landssjóðinn og tryggja honum hagkvæm lán Vanalegur aukaþingstími er þegar liðinn. Vjer höfum að eins heyrt það fyrir munn fjármálaráðherrans, .að tekjuhallinn geti vart orðið minni en tvær milj. á þessu ári, líklega meiri og sívaxandi eftir því, sem ófriðurinn stendur lengur. Loksins í fyrradag. 4. maí birtist bjargráðið frá háttv. fjármálaráðherra, þetta frv. um stimpilgjald, sem nú er til umr. Þegar jeg sá það, datt mjer í hug gamla vísan:
»Forðum lögðust fjöll á gólf,
fengu strangar hríðir;
eftir vikur tíu og tólf
tísti mús um síðir«.
Það vanta miljónir til þess að tekjur landsins hrökkvi fyrir útgjöldunum nú þegar á þessu ári; ekkert líklegra en landið þurfi á miljónalánum að halda mjög bráðlega, ekki bráðabirgðarlánum, sem engin eða lítil von er um að geta borgað, heldur lánum til margra ára. Engin vitneskja um tilraunir stjórnarinnar í þá átt. Að eins þetta hálf-andvanafædda fóstur hennar, sem, ef þinginu tekst að tjarga í það lífinu, á, samkvæmt yfirlýsingu hæstv. fjármálaráðherra, að anka tekjurnar um einar 2 300 þús. kr. á ári. Það er alt og sumt upp í miljóna tekjuþörfina. Frv. er skrifað upp úr gömlum Alþingistíðindum, með helmingshækkun á stimpilgjaldinu frá því, sem þar er ákveðið, en aðalhækkunina á að fá með stimpilgjaldi á farmskírteinum útfluttrar vöru; það er grímuklædd hækkun á útflutningsgjaldinu, sem kemur harðast niður á öðrum aðalatvinnuvegi landsins, sjávarútveginum. Hjer er falin krókaleið, í stað þess að ganga beint framan að framleiðendum með því að hækka útflutningsgjaldið.
Háttv. fjármálaráðherra sagði í ræðu sinni, að það væri þvert á móti skoðun sinni og ekki rettlátt, að leggja skatt á framleiðsluna, en eina úrræðið verður þó fyrir honum, að fara þessa leið til þess að afla landinu tekna. Skemtilegt er það ekki, en þó skal jeg ekki svo mjög saka hann um það; má skoða það sem neyðarúrræði, en því þá að vera að reyna að dylja það fyrir þjóðinni með þessari krókaleið.
En svo er annað. Þessi tekjugrein er mjög óviss; minki framleiðslan, eins og nú er fult útlit fyrir og það stórkostlega, þá getur orðið næsta litið úr þessum tekjuauka Fyrir landssjóðinn getur því þetta bjargráð stjórnarinnar orðið eins og að gefa hungruðum manni 1/20 úr lítilli tvíböku, eða á óhefluðu alþýðumáli eins og „krækiber í helvíti“.
Tekjuauki þessi gerir fyrsta árið að öllum líkindum ekki betur en að vega upp á móti þeim tugum og hundruðum þúsunda af landsfje, sem horfið hafa í Tjörneshítina og Öskjuhlíðarfarganið fyrir ráðleysi og hirðuleysi stjórnarinnar.
Þvert á móti því, sem við mátti búast af hverri stjórn, sem var vitandi víti um hinar ískyggilegu fjárhagshorfur landsins og hafði bæði vit og vilja til að ráða eitthvað verulega fram úr þeim, verður ekki annað sjeð af atferli stjórnarinnar en að hún hafi kvatt þingið saman áður en henni sjálfri hafði hugkvæmst nokkur skapaður hlutur landinu til verulegra bjargráða fram yfir það, sem fyrri þing höfðu áður samþykt.
Hún veit, er þingið kemur saman, bersýnilega ekki sitt rjúkandi ráð; fjármálaráðherrann þylur upp eins og páfagaukur þetta fjárhagsyfirlit, þetta yfirlit, sem hann löngu áður átti að hafa gert sjer ljóst, þetta yfirlit, sem var hverri stjórn hin sterkasta hvöt til að leggja þá þegar fyrir þingið ákveðnar og vel athugaðar till. til fjárhags- og bjargráðabóta fyrir landið. En í stað þess kemur á elleftu stundu þetta stimpilgjaldsfrv., sem vel má nefna „stimpil“ á rænuleysi og úrræðaleysi misviturrar og lítilsigldrar fjármálastjórnar.
Að endingu skal jeg taka það fram, þar sem jeg býst við, að mjer verði núið því um nasir, að jeg hafi fyrstur manna haft góð orð um að taka vel tekjuaukafrv, og kveðið upp úr um skyldu þm. í því efni, að jeg mun treysta á fremsta hlunn um sannfæringu mína, bæði hvað viðvíkur þessu frv. og öðrum, er miða að því sama, að auka tekjur landsins.
Mun jeg nú láta hjer staðar numið að sinni, þar sem jeg nú hefi sagt það, er jeg þurfti að segja, og skyldan bauð mjer.