18.05.1918
Efri deild: 22. fundur, 29. löggjafarþing.
Sjá dálk 210 í C-deild Alþingistíðinda. (1735)
56. mál, fólksráðningar
Magnús Torfason:
Jeg verð að játa það, að jeg er alveg hissa yfir ávextinum af starfi bjargráðanefndar, og sjerstaklega er jeg undrandi yfir því, að hún skuli koma fram með frv. þetta eftir skollaleik þann, er leikinn var hjer síðastliðinn laugardag. Jeg held, að þetta frv. ráði ekki bót á því hörmulega slysi, sem hinu háa Alþingi þá varð á.
Jeg sje ekki betur en að frv. þetta sje óhafandi, bæði að efni og formi, hvar sem á er litið. Til þess að færa þessum orðum mínum stað verð jeg að nokkru að geta einstakra atriða í frv., enda er það alt samföst keðja, þar sem ekki er hægt að snerta einn einstakan hlekk, nema því að eins, að við aðra hlekki sje jafnframt komið.
Frv. ætlast til þess, að sett verði á fót fólksráðningar skrifstofa; því nægir ekki að setja á fót fólksráðningarstofu. Jeg býst við, að þessi titill eigi vel við, því það verður áreiðanlega meira um skriftirnar, en minna um framkvæmdirnar. Og hvar sem fólkið er búsett um landið, þá á ráðning þessi að fara fram hjer í Reykjavík. Ballið byrjar á því, að hver vinnuveitandi, er vantar verkafólk, á að snúa sjer til sveitarstjórnarinnar, eða bæjarstjórnar ef í kaupstað er, og sveitarstjórnin á síðan að snúa sjer til fólksráðningarskrifstofunnar og biðja hana um verkafólkið, með öðrum orðum, ef einhver karlmaður er atvinnulaus vestur á Ísaf., og bóndi vestur á Barðaströnd vill ráða hann til sín sem vinnumann, þá verður bóndinn fyrst að snúa sjer til hreppsnefndarinnar í Barðastrandarhreppi, með tilmælum um, að hún útvegi sjer vinnumann; hreppsnefndin ritar síðan fólksráðningarskrifstofunni í Rvík ósk um, að hún útvegi bónda þessum vinnumann vestan af Ísafirði. Þetta telur hv. nefnd heppilegt fyrirkomulag. Það er ekki unt að sjá, hvað hreppsnefndin hefir hjer að gera sem milliliður, nema ef vera skyldi að spara bóndanum brjefaskriftir og burðargjald. Svo semur hreppsnefndin við fólkráðningarskrifstofuna í Rvík um kaup vinnumannsins á Ísafirði, en maðurinn sjálfur, sem vinnuna á að fá, hann er ekki spurður að neinu, hvorki kaupi nje því, hvort hann óski eftir vinnunni. Honum er ekki ætlað neitt annað en að hlýða hlýða möglunarlaust; að minsta kosti er hvergi hægt að sjá annað af frv., og ekki heldur að atvinnulausu verkafólki sje leyfilegt að snúa sjer til sveitarstjórnar sinnar í atvinnuleit. Það er ekki unt að sjá annað en að frv. sje alt miðað við atvinnurekendur, enda segir. 3. gr. frv.: „Hver sá, sem verkafólks er vant, getur snúið sjer til hlutaðeigandi sveitarstjórnar eða bæjarstjórnar.“ 4. gr. ræður ekki bót á þessu, því að skýrslan, sem sveitarstjórnunum er þar ætlað að gefa um atvinnulaust fólk, lítur ekki út fyrir að segja eigi annað en hversu það er margt. Það er ekki unt að sjá annað en þegar fólksráðningarskrifstofan á að ráða eitthvað af því, þá geti hún tekið hvern sem hún vill og sent hvert á land sem er, og það er ekki einu sinni svo vel í garðinn búið, að hlutaðeigandi sveitarstjórn geti nokkurn hlut um það sagt. Jeg geri ráð fyrir því, að allir hv. þm. sjái, að þetta getur aldrei orðið til þess að bæta úr neinni vinnueklu.
En þá kem jeg að annari hlið á frv., sem er þó enn ísjárverðari en þessi, og er þar engin bót í máli, nema sú von, er jeg hefi, að frv. verði að eins pappírsgagn; það er valdboð landsstjórnarinnar til að ráðstafa bjargarvana fólki; það er með öðrum orðum verið að stofna til allsherjar sveitarflutninga um land alt. Og þessi grundvöllur er alveg afskaplegur. Hjer er ekki tekið neitt tillit til hins bjargarvana fólks. Við vitum, að nú fer enginn þurfamannaflutningur fram nema bæði dvalar- og framfærslusveit samþykki hann og telji æskilegan, og við vitum líka, að þurfamannaflutningurinn er mjög illa þokkaður, og því takmarkaður sem mest, og menn ekki fluttir frá atvinnustað sínum fyr en í fulla hnefana. En hjer þarf ekki að spyrja dvalarsveitina að því, hvort hún óski flutningsins. Ekki þarf heldur að spyrja framfærslusveitina. Nei það er alveg sama, þó bæði þessi sveitarstjórnarvöld telji flutninginn óheppilegan flytja skal mennina samt. Maður skyldi þó halda, að þessar tvær sveitarstjórnir væru kunnugri högum mannsins og vildu fremur greiða götu hans, en fram hjá þeim er alveg gengið. Nei samþykki sveitarstjórnar eða bæjarstjórnar á að eins að leita hjá þeirri sveit, sem fólkinu er ráðstafað til. Þetta ákvæði er þó augsýnilega óþarft, því það fer enginn að biðja um fólk til vinnu, nema því að eins, að hann hafi þörf fyrir meiri vinnukraft. Þetta getur því ekki orðið til annars en að meina verkafólki að fá atvinnu á frjálsan hátt, eða til þess, að sveitarstjórnin í sveit þeirri, er vinnuveitandinn býr í, geti sagt við hann: Þú þarft ekki á fleira verkafólki að halda. Og það er illa farið, ef sveitarstjórnirnar eiga að fara að gæta þess, að hver einstakur bóndi hafi ekki of marga vinnumenn eða vinnukonur. Og ekki getur hún heldur sagt, hvort maðurinn sje hæfur til vinnunnar. Þetta ákvæði er því gersamlega gagnslaust og að eins til vansa.
En þó er eitt atriði enn í frv., sem eigi verður hjá komist að geta að verðleikum. Það er í 6. gr. frv., þar sem gert er ráð fyrir því, að þetta bjargarvana fólk verði að fá læknisvottorð, er sýni og sanni, að það sje ekki haldið af næmum sjúkdómum. Það á með öðrum orðum að stimpla þetta aumingja bjargvana fólk, stimpla það sem nokkurskonar skríl. Ef við athugum hverjir verst verða úti og mest þurfa atvinnunnar, þá eru það ekki einhleypingarnir eða einhleypurnar, heldur barnamennirnir eða nýtustu og þörfustu borgarar þjóðfjelagsins.
Jeg skal játa það, að 5. gr. gæti verið til bóta, en sú bót er þó ekki meiri en svo, að það mætti gera hana með þingsályktunartill., og óþarft að setja á fót lagabálk hennar vegna. Eftir því sem fram fór á laugardaginn (Forseti: Það var enginn fundur á laugardaginn). Víst var lokaður fundur í sameinuðu þingi á laugardaginn (Forseti: Já jeg hjelt að átt væri við hv. deild), og jeg hjelt, að hv. þm. væru ekki alveg búnir að gleyma honum þá hjelt jeg, á meðan alveg er óvíst, hvort einn helsti atvinnuvegur vor, síldarútvegurinn, legst ekki í kalda kol, að margs væri meiri þörf en þessa frv. En það ber má ske að líta svo á, að þetta sje áframhald af fundinum og frv. eigi að eins að vera til þess, að styðja vissa grein atvinnurekenda. Svo mikið er víst að að undanteknu þessu litla atriði í 5. gr. er ekkert gert með frv. þessu til þess að styðja þá. er atvinnunnar þurfa.
Það sýnist svo, sem bjargráðanefnd hafi lítt hugsað frv.; er það má ske af því, að síðustu dagana hafa margir rekið á eftir þingstörfunum, og um fátt annað hugsað. Og frv. ber þess greinileg merki, að það er búið til í heimahögum, og hefir ekki verið hálfkarað.