26.08.1919
Neðri deild: 45. fundur, 31. löggjafarþing.
Sjá dálk 1161 í B-deild Alþingistíðinda. (1018)
26. mál, laun embættismanna
Frsm. (Þórarinn Jónsson):
Það er tiltölulega fátt, sem jeg þarf að svara af þeim ummælum, sem fram hafa komið.
Hæstv. forsætisráðh. (J. M.) gat lítillega um brtt. og hafði lítið við þær að athuga, nema þá helst 2. brtt., og má vera, að rjettara sje að haga því máli eins og hann gerði ráð fyrir, þó að jeg búist hins vegar við því, að hvorttveggja komi nokkurn veginn í sama stað niður.
Hæstv. forsætisráðh. (J. M.) mintist á þá till., að setja sýslumennina alla í einn flokk, og var henni meðmæltur, en áleit, að jafna mætti muninn á hjeruðum þeirra með því, að ákveða þeim mismunandi skrifstofufje, og hafði það atriði komið til tals í nefndinni, þó ekki næði það meiri hluta. Hv. 1. þm. Árn. (S. S.) hefir líka komið fram með svipaða till., sem nefndin hefir þó ekki átt kost á að athuga, en mjer fyrir mitt leyti finst mikið efamál, hvort rjettlátara yrði eða happasælla, að láta þingið ákveða skrifstöfufjeð, en stjórnina. En annars býst nefndin við að gefa dómsmálaráðherranum bendingar um það, hvað henni þykir hæfilegt í skrifstofukostnað þessara embætta, sem auðvitað verður mjög mismunandi.
Að því er snertir lögreglustjórann á Siglufirði, þá er það rjett, að hann er að vísu talinu á eftir þeim sýslum sem aukatekjur eiga að falla niður hjá, en með því er auðvitað ekki sagt, að hann sje undanþeginn þessu ákvæði, enda mun ýmislegt af störfum hans heyra undir og vera að rjettu lagi unnið fyrir bæjarfógetann á Akureyri, meðan fyrirkomulag bæjarmála Siglufjarðar er eins og það er nú. En því að eins hækkaði nefndin laun hans, að hún ætlaðist ekki til, að hann nyti aukatekna, fremur en aðrir, en vel má breyta þessu til 3. umr., svo fullskýrt sje.
Um dýralæknana sagði hæstv. forsætisráðherra (J. M.) það, sem líka er rjett, að um leið og laun þeirra eru hækkuð ætti að setja þeim fastan taxta, eins og öðrum læknum, og mun nefndin fallast á það. Það var sömuleiðis rjett, að launahækkun læknisins við holdsveikraspítalann væri grundvölluð á því, að hann notaði sjer ekki rjett sinn til ókeypis bústaðar í spítalanum, sem teljast verður öldungis ónothæf íbúð. Hins vegar finst mjer ekki óþarft, eins og hæstv. forsætisráðherra (J. M.) hjelt fram, að taka það fram að læknirinn eigi eftir sem áður að kenna við háskólann.
Að því er snertir ummæli hans um fulltrúa stöðvarstjórans á Seyðisfirði, má vel vera, að nefndin hafi ekki fengið rjettar upplýsingar um það mál. En hún hefir haft það fyrir reglu að snúa sjer ætíð til sjerfræðings í hverri grein, eða kunnugustu manna, þar sem því var við komið, og í þessu tilfelli sneri hún sjer til landssímastjórans, eða í fjarveru haus til stöðvarstjórans í Reykjavík. En hann gaf þær upplýsingar, að stöðvarstjórinn á Seyðisfirði hefði hálf laun frá Stóra Norræna, en landssíminn borgaði að öllu fulltrúanum, þrátt fyrir það, þú fulltrúinn gegndi starfi stöðvarstjórans í fjarveru hans í útlöndum. Sýnist þetta ósanngjarnt, og væri vel, ef ráðin yrði bót á. Má því vel vera, að rjett sje að gera ekki þennan fulltrúa að föstum starfsmanni og samþykkja því ekki till. En um þetta atriði þarf auðvitað að ganga alveg úr skugga með athugun samninganna.
Um hækkunina hjá prófessorunum, sem nefndin hefir lagt til að hækka launin hjá, samkvæmt áskorun frá sambandi starfsmanna ríkisins, skal jeg ekki deila, en að eins benda á og undirstrika nauðsyn þess, að í embætti þessi þurfa að veljast mjög nýtir og góðir menn, sem auðvitað fást ekki fyrir nein sultarlaun.
Þá var hæstv. forsætisráðh. (J. M.) heldur ekki ánægður með breytingar á 33. gr. En um þær er það að segja, að þó að meiri hluti sje fyrir þeim, þá er það ekki altaf sami meiri hlutinn, og kappsmál er honum þetta ekki. Miklu fremur voru þær gerðar til samkomulags, hvernig sem árangurinn verður. Um áhrif þau, sem úrfelling á orðinu „Reykjavík hefir, mun verða leitað ábyggilegs álits hagstofunnar. En viðvíkjandi brtt. hv. 1. þm. S.-M. (Sv. Ó.) skal jeg taka það fram, að jeg er þess alveg óviss, að í þeim yrði nokkur bót, og það af því, að ávalt mundi vafa bundið að ákveða fjórða kaupstaðinn, hvort það ætti að vera Hafnarfjörður eða Siglufjörður, því Seyðisfjörður getur ekki komið til mála, ef miða á við verslunarmagn.
Enn fremur svaraði hæstv. forsætisráðh. (J. M.) fyrirspurn minni um það, hve víðtæk ákvæði frumvarpsins ættu að vera viðvíkjandi öðrum starfsmönnum en þar eru nefndir, og mun nefndin samkvæmt því setja nánari ákvæði um þetta atriði í frv.
Sömuleiðis sagði hæstv. forsætisráðh. (J. M.), að það væri ekki af gleymsku, að próföstunum hefði verið slept, heldur hinu, að til væru um laun þeirra sjerstök lög, sem ekki væru enn úr gildi gengin, og má vera að svo sje, og verður það athugað. Annars tjáði hann sig hlyntan till. nefndarinnar, og þarf jeg ekki að svara fleiru í ræðu hans.
Næst kem jeg að hv. 1. þm. S.-M. (Sv. Ó.). Brtt. hans hefir nefndin ekki getað athugað sjerstaklega. En að því er snertir það, sem hann drap fyrst á, sem sje að lækka laun fangavarðar, þá fanst nefndinni, að þau mættu tæpast naumari vera, enda færði hann þar engan samanburð. Og þó gat ekkert rjettlætt till. annað en það, að öðrum væri gert rangt til, því til sparnaðar gat hún ekki verið.
Hann mintist einnig á það, hvað kæmi í staðinn fyrir orðið „Reykjavík“ í 33. gr. En jeg get slept að svara því að þessu sinni, af því að jeg hefi minst á það áður, en sjálfsagt er það bót, ef tekin yrðu fram nöfn kaupstaðanna.
Þá talaði hann um hækkunina á launum. Það er rjett, að sum laun hafa hækkað um meira en 25%, en önnur um minna. Sum eru lítið eitt lægri, önnur hærri, en meðaltalið af öllum launaflokkunum er rjett um 25%. Þessa hækkun má sjá greinilega í aths. við launafrv. stjórnarinnar. Og jeg hefi spurt hagstofustjórann að hvort þetta væri ekki rjett, og kvað hann svo vera, þar sem hagstofan hefir unnið þetta fyrir stjórnina, enda hefi jeg einnig athugað þetta nákvæmlega sjálfur sem skrifari nefndarinnar.
Í sambandi við þessa hækkun vil jeg geta þess, út af till. háttv. þm. (Sv. Ó.) um hækkun á dauðu % upp í 35, sem á að vera til þess að jafna þessa misskildu launahækkun, að háttv. þm. (Sv. Ó.) mintist í dag á þá till. nefndarinnar, að miða verðlagsstuðulinn við haustið 1914. Þó að það hefði í för með sjer samskonar lækkun og þetta á uppbótinni, þá var það nefndinni óafvitandi. Hún hjelt, að gengið hefði verið út frá haustinu. Nefndin vissi það fyrst í morgun, að verðlagsstuðullinn hafði verið miðaður við verðið eins og það var í júlí, en frá þeim tíma til hausts hækkuðu vörur um ca. 10%. Fyrir nefndinni vakti ekki að lækka prósentuna: hún vildi halda sjer við stjórnarfrv., að frá skildu hámarki launa. Jeg tel æskilegt, að brtt. háttv. 1. þm. S.-M. (Sv. Ó.) verði borin upp á undan till. nefndarinnar, því að nefndin tekur sína till. aftur ef hin verður samþykt, og jafnvel hvort sem er.
Þá mintist sami þm. (Sv. Ó.) á það, sem jeg hefi talað um áður, að breyting á verðstuðlinum næði ekki til lægstu launanna. Þetta er ekki rjett. Lækkun á verðstuðlinum hefir í för með sjer lækkun á uppbót lægstu launanna. Maður, sem hefði 1200 kr. laun, fengi 1200 kr. uppbót eftir frv. stjórnarinnar. En ef þessi till. yrði samþ., fengi hann að eins 1072. Hann tapaði því á annað hundrað kr. Sá, sem hefði 1500 kr. eftir frv. stjórnarinnar, fengi 1340 kr., og sá, sem hefði 3000 kr., fengi 2680 kr. eftir þessari till. Þetta verður að telja órjettlátt, ef bæta á nokkurn veginn upp verðmismuninn á lífsnauðsynjum. Þessi verðstuðull veitir aldrei meira en 3000 kr.; en áður var hámarkið 4500 kr. Niðurfærsla á þurftarlaununum er órjettlát. Fyrir stríðið voru þau um 4500 kr., en nú um 9 þús. Og hefir það alls ekki verið hrakið.
Þá mintist háttv. þm. (Sv. Ó.) á ástæður ríkisins í sambandi við þessa lækkun. Það er rjett, að þessi breyting lækkar dálítið útgjöldin. En sú lækkun er ekki stórkostleg. Og jeg get ekki skilið, að þessi till. tæki fyrir flutninga til Grænlands. Svo veigamikil er hún ekki, þó að hún næði samþ. Annars hefir það verið tekið fram af hv. þm. V.-Sk. (G. Sv.), að þetta tal þm. um fólksflutninga af landi burt sje grýla, til þess að fá menn til að samþykkja brtt. hans. Jeg get ekki fundið nein rök til þess, að fólk hafi flust til Ameríku um 1875 fyrir þá skuld, að laun embættismanna hafi verið svo há, enda hefi jeg aldrei heyrt þessu slegið fram fyr. Jeg hygg, að það hafi einkum verið verslunarástandið og alls konar óáran, sem olli þessum flutningum. Hygg jeg, að jeg hafi þá svarað þessum háttv. þm. (Sv. Ó.).
Þá skal jeg víkja örfáum orðum að ræðu háttv. 1. þm. Skagf. (M. G.). Nægir mjer að geta þess, að nefndin hefir ekki tekið afstöðu til þessara brtt., en hún vissi, að nauðsyn bæri til að lagfæra þessa grein, ef breyting á póstlögunum yrði samþykt. Þá sagði hann, að þessi gjaldkeri póststofunnar væri ekki til. Jeg skal taka það fram, að nefndin hefir tekið þessa brtt. upp eftir óskum frá starfsmannasambandi ríkisins. Og þar stendur í athugasemdunum, að þetta sje gert í samráði við óskir póstmeistara. Annars tel jeg rjett, að þessar brtt. sjeu bornar upp á undan brtt. nefndarinnar, því að ef þessar verða samþyktar, eru hinar fallnar eða verða teknar aftur.
Þá kem jeg að háttv. 1. þm. Árn. (S. S.). Hann óskaði, að þetta mál hefði aldrei komið fram. Og jeg efast ekki um, að hann mæli þetta af sannfæringu.
Hann taldi 33. gr. vera viðsjálsgrip. En enga ástæðu færði hann fyrir þeirri staðhæfingu. Viðsjálleikinn hlýtur þá að vera fólginn í því, að nefndin hefir uppfylt þessa rjettlætiskröfu, sem embættismenn ríkisins eiga heimtingu á að sje tekin til greina. Háttv. þm. (S. S.) mintist ekki á einstakar brtt., en talaði yfirleitt um nauðsynina á að lækka útgjöldin. Ekki sagði hann margt um þessa 20 þús. kr. lækkun, sem till. hans hafa í för með sjer, enda nemur sú fjárhæð ekki miklu. En það er aðgæsluvert, að helmingurinn af þessum 20 þús. mundu sparast á hæstarjetti, óskabarni hins fullvalda ríkis. Það er ærið einkennilegt, þegar þingið hefir samþykt lög um stofnun hæstarjettar vegna fullveldis, og um leið ákveðið laun starfsmannanna við þessa stofnun, ef það skæri laun þessara manna svo við neglur sjer, að til vansæmdar horfði. Annars má líta svo á, að till. háttv. þm. (S. S.) væri einskonar stefnuskrá hins fullvalda ríkis. En þótt jeg hafi sjeð margar stefnuskrár langar og leiðinlegar, þá hefi jeg þó fáar sjeð jafnljelegar þessari.
Þá er brtt. á þgskj. 490. Jeg hygg, að mjer sje óhætt að lýsa því yfir, að nefndin gangi að þessari till. Nefndin hefir áður samþykt samskonar till., og jeg geng að því vísu, að þeir, sem ljeðu henni fylgi sitt, muni einnig samþykkja þessa.
Háttv. 1. þm. Árn. (S. S.) mintist á óþarfa embættismenn, og nú liggur fyrir honum fyrirspurn um, hverjir þessir óþörfu embættismenu sjeu. Í ræðu sinni mintist hann að eins á einn, sem sje húsagerðarmeistarann. Jeg tók það áður fram, að það væri tvímælalaust sparnaður að taka hann í flokk fastra embættismanna, heldur en að greiða honum eftir reikningi. Jeg tel það mjög vel ráðið, að hann hefir verið gerður að föstum embættismanni. Hitt blandast mjer ekki hugur um, að hann hefir meira en nægilegt að starfa og verður þjóðinni ómissandi. Jeg gat þess líka, að viðfangsefni þjóðarinnar tækju svo miklum breytingum, að stór nauðsyn bæri oft til að fjölga embættismönnunum eða föstum starfsmönnum, og ónýtti jeg þar með þá staðhæfingu 1. þm. Árn. (S. S.), að óþarft væri að fjölga embættismönnum. Og enginn hefir á þessu þingi unnið jafnósleitilega að því að fjölga óþörfum embættismönnum eins og háttv. þm. (S. S.). Enn fremur mintist hann á hæstarjett sem óþarft embætti. Jeg hefi áður minst á þessa stofnun og álít ekki taka tali að fara frekar út í þá sálma.
Þá skal jeg minnast á ræðu háttv. þm. V.-Ísf. (M. Ó.) Hann talaði um sína brtt., sem snertir lækkun á launum lækna. Hann gat þess, hversu sjálfsagt væri að hækka læknataxtann, og þó að læknum væru greidd laun úr ríkissjóði, yrðu samt einstakir menn að borga þeim fyrir læknishjálp. Ef læknum væru ekki greidd laun úr ríkissjóði, sem öðrum embættismönnum, lenti þessi skattur alveg á einstökum mönnum og einkum þeim, sem síst væru færir um að bera hann. Hv. þm. (M. Ó.) tók það fram, að eftir hans till. kæmi borgunin rjettlátlega niður og að sjúklingana munaði ekki um að greiða læknum fult kaup, því að það væri að eins lítill hluti þess kostnaðar, sem sjúkleikinn hefði í för með sjer. En þetta er kynleg kenning. Það er sama sem sagt væri, að ef einhver borgar mikið, muni hann ekki um að borga meira. Slíkur hugsanagangur stenst ekki rök heilbrigðrar skynsemi. Þegar fátæklingar þurfa ef til vill að greiða lækni mikinn hluta af launum hans, auk alls þess kostnaðar, sem sjúkdómar hafa í för með sjer, gæti það leitt til þess, að þeir yrðu sviftir borgararjettindum. Og það eitt út af fyrir sig verður að teljast úr hófi órjettlátt. Slík óhöpp eru mönnum ósjálfráð, og ef ríkið á ekki að hlaupa undir bagga með mönnum þegar svo stendur á, þá veit jeg ekki, hve nær það á að gera það. Jeg ætla ekki að deila frekar við hv. þm. (M. Ó.) um þetta atriði; geri ráð fyrir, að atkvgr. taki þar af skarið.
Brtt. sama háttv. þm. (M. Ó.) um hámark á launum og dýrtíðaruppbót lækna þarf jeg ekki að svara.
Þá er brtt. háttv. 1. þm. N.-M. (J. J.) og þm. Stranda. (M. P.) á þgskj. 480, um lækkun á launum prófasta og dýrtíðaruppbót presta, sem búa utan kaupstaða eða verslunarstaða. Jeg álít, að hækkun á launum prófasta sje of há í hlutfalli við hækkun á launum annara embættismanna, og mæli jeg því ekki sjerstaklega með henni.
Síðari brtt., um dýrtíðaruppbót presta, hefir verið svarað af háttv. þm. N.-Ísf. (S. St.). Hann tók það fram, að prestar sem hefðu bú og stæðu á gömlum merg, mundu ekki vilja fara frá búum sínum. Þetta er rjett. En þótt brtt. sje rjettlát gagnvart þessum mönnum, þá er álitamál, að hún sje sanngjörn gagnvart þeim prestum, sem öðruvísi er ástatt fyrir, og þeir eru fleiri, og álít jeg, að taka beri tillit til þeirra. Annars hefir nefndin ef til vill gengið helst til langt, svo að hálf uppbót gæti verið nokkur meðalvegur. Eftir till. háttv. 1. þm. N.-M. (J. J.) og háttv. þm. Stranda. (M. P.) færi uppbót presta aldrei fram úr 1500 kr., en eftir till. nefndarinnar gæti hún orðið 3000 kr. Annars hefir meiri hluti nefndarinnar óbundin atkv. um þessa till.
Hámarkstill. er áður svarað. Jeg hefi getið þess, að maður, sem hefði 6000 kr. laun, misti 1000 kr., ef þessi till. yrði samþykt, og sá, sem hefði 7000 kr., misti 2000 kr. Þetta skiftir töluverðu máli. En aftur er þess að gæta, að þegar launin eru orðin svona há, þá fara þau að verða viðunandi, þrátt fyrir þessa rýrnun á uppbótinni.
Þá er brtt. háttv. 2. þm. N.-M. (ÞorstJ.), um að Hróarstungulæknishjerað verði tekið í flokk hæstlaunaðra læknishjeraða. Nefndin hafði hjer farið eftir till. læknafundarins og undirnefndar. Jeg er ekki kunnugur á þessum slóðum, en það er ekki rjett, að launin sjeu að eins miðuð við fólksfjölda, heldur er líka tekið tillit til ýmsra annara ástæðna. Annars býst jeg við, að nefndin geri þetta ekki að kappsmáli. og sem ókunnugur á þessum stöðvum geri jeg það ekki heldur. Það er að vísu gert ráð fyrir, að Síðuhjeraði verði bætt í þennan flokk, en þar til liggja miklar ástæður, þar eð ókleift er að fá lækni í þetta hjerað nú sem stendur.
Það hefir mjög lítið með rökum verið fundið að till. nefndarinnar, og vænti jeg því, að þær fái greiðlega framgang, en aftur á móti að brtt. einstakra háttv. þm. fái flestar lítinn byr.