06.05.1921
Efri deild: 63. fundur, 33. löggjafarþing.
Sjá dálk 2323 í B-deild Alþingistíðinda. (2473)
117. mál, seðlaútgáfa Íslandsbanka hlutafjárauka o. fl.
Sigurður Hjörleifsson Kvaran:
Hjer hefir margt verið sagt, sitt frá hvorri hlið, og því er ef til vill minni ástæða fyrir mig að tala margt. Fáein orð verð jeg þó að segja. Jeg legg áherslu á, að allir deildarmenn eru sammála um aðalkjarna málsins, því jeg tek undir það með háttv. 2. landsk. þm. (S. E.), að 5. gr. frv. er það, sem mestu máli skiftir. Þess vegna er minni ástæða til að fara út í deilur um atriði, sem ekki eru jafnmikilvæg, enda þótt sum þeirra skifti líka allmiklu máli.
Fyrst vil jeg víkja að því, sem fram er komið um 5. gr. frv. Brtt. 2. landsk. (S. E.) við þessa gr. er úr sögunni, og þarf því ekki að eyða orðum um hana. Það liggur fyrir að samþykkja annaðhvort orðalagið, eins og það er í frv. hinna átta eða brtt. háttv. þm. Snæf. (H. St.). Jeg get þegar lýst því yfir, að jeg fyrir mitt leyti er ekki á móti orðalagi brtt. háttv. þm. Snæf. (H. St.). En mjer þykir vænt um, að hann hefir beðið um orðið, því mig langar til að hann geri frekar grein fyrir tillögu sinni, því það getur haft talsverða þýðingu, hvernig ber að skilja orðalag hennar. Mikið ríður á að orða svo, að ekki geti orkað tvímælis, hvað meint er. Sumir hafa áreiðanlega misskilið eða þá rangfært tilgang 5. gr. frumvarpsins.
Sumir hafa skilið greinina svo, að tilgangurinn væri ekki sá að láta rannsaka hag bankans, og þó er gert ráð fyrir, að 5 menn skuli meta hlutabrjef bankans, en óskiljanlegt er mjer, hvernig það ætti að vera hægt, án þess að rannsaka hag bankans. Að þessu leyti er því ekki um neina efnisbreytingu að ræða í brtt. háttv. þm. Snæf. (H. St.); bæði brtt. hans og frv. hinna 8 ætlast til, að hagur bankans sje rannsakaður.
En brtt. er efnisbreyting að því leyti, að nokkurt vald í þessu máli er þar lagt í hendur stjórninni. Stjórnin tekur sjer það ef til vill til inntekta, að menn vilja nú láta hana hafa afskifti af þessu máli, og ekki vil jeg taka af henni þann heiður. Samkvæmt brtt. á stjórnin að skipa menn, sem skoða eiga hag bankans, og eftir upplýsingum þeirra og tillögum hlýtur stjórnin að fara, er hún ákveður, hvaða afstöðu hún þá tekur til bankans. Þessu er ekki gert ráð fyrir í frv. Þó getur þetta ákvæði brtt. fallið saman við. frv., þannig, að stjórnin skipi þá menn til að athuga hag bankans, sem þingið hefir þegar kosið til að meta verð hlutabrjefanna. Mjer virðist þetta ekki ótiltækilegt. En rjett er að gera sjer grein fyrir, til hvers hjer er ætlast. Og jeg vona, að skýring háttv. þm. Snæf. (H. St.) verði svo, að jeg geti greitt því orðalagi atkvæði mitt, sem hann hefir borið hjer fram.
Þá er seðlaútgáfurjetturinn. Því hefir verið haldið hjer fram af háttv. 2. landsk. (S. E.) að ekki þurfi annað til að koma bankanum á rjettan fót en ríkissjóður leggi fram fje það til hlutafjárauka, sem frv. fer fram á. Ekkert skal jeg um það segja, en þó finst mjer þessi yfirlýsing ekki verulega sannfærandi, þegar hún kemur frá þessum háttv. þm. (S. E.). Mjer hefir nefnilega skilist á ræðum hans, að lánstraustið, þessi mikli „höfuðstóll“ landsins, sje, að hans dómi, mjög skert, ef ekki farið, fyrir aðgerðir landsstjórnarinnar. (S. E.: Aldrei geta þeir haft rjett eftir). Háttv. þm. (S. E.) getur leiðrjett, er jeg hefi talað, finnist honum jeg fara ranglega með orðum hans. Þegar háttv. þm. (S. E.) hefir lýst þessu yfir (S. E.: Ósatt), þá skil jeg eigi, hvernig hann getur fullvissað um, að hlutafjáraukinn einn sje nægilegur, því tvísýnt ætti þá að vera um hann. Mjer finst ekki rjett að halda því fram, að engin þörf sje á að athuga líka seðlaútgáfuna og nota hana einnig bankanum í hag, til þess að efla lánstraust hans. Að skipa seðlaútgáfunni aðeins til eins árs, eins og háttv. 2. landsk. þm. (S. E.) og skoðanabræður hans vilja gera, minnir á það, að leigja jörð aðeins til eins árs. Slíkt skipulag á ábúð jarða þykir ekki vænlegt til þess, að nokkrar framkvæmdir geti átt sjer stað til að bæta jörðina. Sama er hjer, verði seðlaútgáfu Íslandsbanka aðeins skipað til eins árs, þá eru lítil líkindi til þess, að bankinn geti vænt sjer lánstrausts. En verði henni skipað til fleiri ára, þá er það álit margra, og þar á meðal bankastjóranna við bankann, að það muni auka lánstraust hans. Og þar sem nú vitanlegt er, að bankann vantar peninga, þá er viðurhlutamikið að gera ekki alt, sem í þingsins valdi stendur, til að styrkja lánstraust hans. Þess vegna hygg jeg, að þingið ætti að hugsa sig vandlega um, áður en það neitar að semja nú þegar um seðlaútgáfuna fyrir þann tíma, sem eftir er af leyfistíma bankans.
Hins vegar hefir því verið haldið fram af háttv. 2. landsk. (S. E.), að bankinn sje í raun og veru að skila af sjer seðlaútgáfunni, og þess vegna sjeu þetta ekki nein hlunnindi fyrir bankann. Þetta er nú rjett og ekki rjett. Hjer skiftir það mestu máli, að bankinn hafi seðlaútgáfurjettinn fyrri árin af leyfistímanum, vegna þeirra örðugleika, sem hann nú er í; en það skiftir minna máli, þó seðlaútgáfan rýrni síðari árin. Við eigum að ráða fram úr þeim vandræðum, sem nú eru og framundan eru, en það munu aðrir verða til að ráða fram úr þeim eftir 1928. Það er þess vegna ekki ástæða til annars en semja um seðlaútgáfurjettinn fyrir allan leyfistímann, ef það gæti orðið til þess að auka lánstraust bankans.
Þá talaði háttv. þm. (S. E.) um það, að ef sú breyting, sem hann ber fram við 1. grein, ekki kemst í gegn, og ef það skipulag kemst á, sem frv. fer fram á, þá muni bankinn streitast við að hafa sem allra mest úti af seðlum, og að þetta sjeu hin mestu lokaráð.
Það hefir nú þegar verið tekið fram af háttv. 1. landsk. (S. F.) að þetta er hinn megnasti misskilningur á málinu, og það liggur þannig í því, að 4. grein kontrolerar þetta algerlega. Hún skapar tryggingu fyrir þessu, þar sem svo er ákveðið þar, að ef útgáfan fer yfir 7 miljónir, þá greiði bankinn fulla forvexti af því, eða með öðrum orðum greiði 62,5% af þeim seðlum. Jeg get því ekki skilið, að bankinn streitist við að hafa seðla úti með slíkum kjörum, allra síst svo nemi 10–12 milj. króna. Heldur mun þetta verða það gagnstæða, og bankinn mun reyna að hafa sem minst úti af seðlum, nema hann sjái sjer einhvern sjerstakan hag í því og þess sje fullkomin þörf.
Þá þótti háttv. þm. (S. E.) það undarlegt, að jeg skyldi fara að rifja upp ræður frá fyrra fundi, er mál þetta var fyrst til umræðu, sjerstaklega um „einfeldni“ og „tvöfeldni“. Öll deildin veit nú vel, hvernig stendur á þessu, og það var sjálfur þingmaðurinn, sem gaf fyrst tilefni til þessa, þar sem hann brá einum þingmanni um einfeldni, og því var hann mintur á orðið tvöfeldni, og verður það bara kaup kaups. Hann sagði, að jeg hefði brugðið sjer um tvöfeldni, af því jeg væri stjórnarsinni. Þetta finst mjer nú heldur bera vott um einfeldni. Auðvitað vita allir, að hann er ekki tvöfaldur í andstöðunni á móti stjórninni, því í andstöðu sinni til stjórnarinnar hefir hann verið heill og óskiftur frá upphafi vega. (Forseti: Gott ef þm. vildi halda sjer við efnið). Jeg held mjer við efnið og svara einungis því, sem tilefni var til að svara. Jeg tel það mjög undarlegt, að vilja ekki líta við að semja um seðlaútgáfu bankans fyrir allan leyfistímann, meðan engin rök eru færð fyrir, að annað sje nægilegt.
Þó fje eigi að leggja fram til að stofna Íslandsbanka af nýju, þá er það fje ekki fyrir hendi nú, en það getur skift mánuðum þangað til það fæst.
Hv. 2. landsk. þm. (S. E.) lýsti með hjartnæmum orðum, hve hörmulegt ástandið væri nú og hve tímarnir væru ógurlegir. Finst mönnum þá ekki æskilegt, að við gætum nú þegar skilið við málið svo, að við mætti una, og sú breyting yrði gerð á högum bankans, að hann fengi nægilegt lánstraust?
Jeg get tekið fram, að jeg er mótfallinn öllum brtt., sem komið hafa fram frá hv. 2. landsk. þm. (S. E.) og háttv. þm. Snæf. (H. St.), nema brtt. við 5. gr.
Ennfremur tel jeg brtt. á þskj. 501 til engra bóta, en jeg býst þó við, að þær verði samþyktar, þareð þær eru bornar fram til þess að fá samræmi við 1. gr., ef brtt. háttv. 2. landsk. þm. (S. E.) og hv. þm. Snæf. (H. St.) við hana verða samþ. Það er ekki svo að skilja, að það sje í neinu tilliti hættulegt fyrir bankann, heldur tel jeg það varasamt fyrir landið, því þetta hefir það í för með sjer, að bankinn gengur þeim mun harðara að sínum viðskiftavinum, og það á þeim tímum, sem fjárhagslegir örðugleikar stríða hvaðanæva að, í þessu liggur hættan. En jeg kýs þó miklu fremur það skipulag, því jeg álít, að það sje betra bæði fyrir land og lýð heldur en eftir brtt. 451.
Annars er vitanlega margt fleira, sem ræða má um, þó að jeg ætli ekki að lengja umræður með lengri ræðu, en vil þó aðeins benda á, að 1. greinin er orðrjett tekin upp úr stjórnarfrv., og geri jeg ráð fyrir, að koma megi fram með brtt. við hana og lagfæra, ef þörf þykir.
Þar er talað um eldri og yngri seðla, en ekki nánar tiltekið, hvað sjeu eldri og yngri seðlar; en það er ekki minst á gerð seðlanna, sem mundi þó vera heppilegt.
Eitt er það enn, sem má athuga, og það er það, að í síðustu málsgrein 7. greinar er gert ráð fyrir, að ef seðlar týnist og það sannist, hve miklu það nemur, þá á það að vera samningsatriði á milli bankans og stjórnarinnar, hversu fer um andvirði seðlanna. En ef nú ekki semur? Það er ekki ætíð gefið, að bankanum og stjórninni semjist, og er því best að slá einhvern varnagla við slíkum ágreiningi, sem rísa kynni.
Hv. 1. landsk. þm. (S. F.) talaði um, að það væri ekki þörf á endurskoðendum með því skipulagi, sem hjer um ræðir, þegar endanlegt skipulag væri komið á bankaráðið. En þess vegna er nú þetta ákvæði sett inn, að þetta endanlega skipulag vantar. Og við vitum ekki, hvenær það kemst á, en þangað til sú breyting kemst á, að skipað verði nýtt bankaráð, er starfi við bankann eftir þörfum hans, ætti þessi endurskoðun að vera til mikilla bóta.