17.03.1921
Neðri deild: 25. fundur, 33. löggjafarþing.
Sjá dálk 446 í D-deild Alþingistíðinda. (3747)
87. mál, vantraust á núverandi stjórn
Eiríkur Einarsson:
Það gleður mig, hvað ræða mín verkaði fljótt á hæstv. fjrh. (M. G.). Hann var sem sje uppi eins og naðra undir eins og jeg hafði lokið máli mínu, og hjelt jeg, satt að segja, að hann hefði ekki þann fítonskraft til að bera, sem raun var á við þessi andsvör hans. — Honum fanst ræða mín taka fullan klukkutíma, en það var nú ekki nema hálftími. Jeg skil vel, að honum þyki þessir tímar langir, og ræðumar, sem fjalla um stjórnarafrek hans, skoðuð í rjettu ljósi, óþarflega fjölorðar. Hæstv. fjrh. (M. G.) verður að drekka af þeim bikar eins og hann er að honum rjettur, en ekki eftir því, sem hann kýs sjer hann.
Hæstv. fjrh. (M. G.) fór mjög í flæmingi, er hann vildi verja gerðir sínar í bankamálunum. Hvað sem hann segir, er landsstjórnin yfirstjórn bankanna, þeirra beggja, og ber skylda til að hafa yfirumsjón með þeim og sjá um, að starfsemi þeirra haldist í forsvaranlegu horfi.
Fátt sýnir betur þá eðlisgáfu hæstv. fjrh. (M. G.), að flýja og hlaupa í felur undan ábyrgðinni, en sú viðleitni hans að bregða vesalings hæstv. atvrh. (P. J.) fyrir sig, af því það sje hann, sem fari með bankamál. En hæstv. fjrh. (M. G.) verður ekki kápan úr því klæðinu. Bæði er það, að ráðherrarnir bera sameiginlega ábyrgð á stjórnarathöfnum, ekki hvað síst hinum stærstu málum, svo sem bankamálum, og svo var það vitanlegt, að í Danmerkurförinni á síðasta hausti var hæstv. fjrh. (M. G.) einmitt að böglast við fjármál, og þá auðvitað bankamál, eða hvaða embættisstarfi gegndi hann öðru en bankamálum, er hann í umræddri utanför sinni átti tal og ráðgaðist við bankastjórana að heiman um lántökur, eftir því sem hann hefir sjálfur skýrt frá? Hafi bankastjórarnir ráðið hæstv. fjrh. (M. G.) frá lántökum, þá var það ótvíræð skylda hans að hafa vit fyrir þeim, eða rjettara sagt Íslandsbankastjóra, því hann var þar þeirra yfirmaður, en þeir ekki hans. Eða jeg vil spyrja hæstv. fjrh. (M. G.), hvernig hann gat fallist á það, að Íslandsbanka t. d. bæri ekki brýn nauðsyn til að gera alt, sem unt var, til þess að greiða úr þeim ógöngum, er hann þá var kominn í? Jeg veit ekki betur en að þá væri ókipt í lag hinni alþektu, alt að 1 milj. kr. ávísun, er bankinn hafði gefið út handa póstsjóði til greiðslu í viðskiftabankanum í Kaupmannahöfn, og neitað var þar innlausnir, og jeg hygg, að það mál sje ekki komið í rjett horf enn þá. Og jeg veit ekki betur en að á þessum utanfarartíma fjrh. (M. G.) hafi yfirfærslur Íslandsbanka verið komnar í hið megnasta ólag, og Íslendingar farnir að fá á sig vanskila- og uppgjafarorð fyrir bragðið. Hvað var sjálfsagðara en að fjrh. (M. G.), hefði hann verið maður með mönnum, beitti áhrifum sínum til hins ítrasta til lagfæringar í þessu efni? Og með hverju var það líklegra en að hafa áhrif á það, að bankinn útvegaði sjer „kredit“ til þess að komast á rjettan kjöl og út úr vanskilum, sem stofnað höfðu þessari þjóð í mikinn vanda. Í stað þess að beita sjer að þessu leyti, lætur fjármálaráðherra sjer nægja orð Íslandsbankastjóra um, að ekki sje ástæða til lántöku eða aðgerða. Þetta þykir honum góð frammistaða og segir, að slíkt sje vottfast. Það er öðru nær en að yfirfærsluvandræðunum sje farið að linna; þau eru altaf að verða meira og meira tilfinnanleg. Jeg veit t. d., að svo langt er komið, að utanríkisstjórn Breta hefir sent hingað umkvartanir vegna þess, að rjettmætar kröfur þarlendra manna fáist ekki greiddar frá Íslandi. Má nærri geta, hve megn sú óánægja er þar, úr því stjórn Breta er fengin til íhlutunar. Svo langt er komið, að það er jafnvel mjög erfitt að fá gjaldeyri fyrir ýmsar mestu nauðsynjar frá útlöndum. Er auðsætt, hvert alt þetta stefnir. En samt sem áður klifar hæstv. fjrh. (M. G.) á því, að ekki eigi að taka lán; það hefir hann sýnt í verkinu, og það hefir hann sagt hjer á Alþingi, þó að hann vilji nú ef til vill fara að slá þeirri stjórnmálaskoðun sinni á dreif, þegar í óefni er komið. Nei, eins og margsinnis hefir verið tekið fram, var líklegasta leiðin til þess að vernda viðskiftasóma og viðskiftaöryggi þjóðarinnar gagnvart öðrum ríkjum, að tryggja lán erlendis, er hægt væri að grípa til í framkominni og óframkominni nauðsyn, en ekki til neinna glæfra eða spekúlationa, sem fjrh. (M. G.) er að tæpa á, til þess að leiða málefnið á villuveg. Hæstv. fjrh. (M. G.) verður að standa þjóðinni reikningsskap þessarar ráðsmensku sinnar, og það verður honum erfitt. En við mig má hann segja það, sem honum þóknast. Og jeg vil spyrja: Er það viðeigandi að þegja um þær fjármálatorfærur Íslendinga hjer í þingsalnum, sem eru til umræðu og vekja megna óánægju í erlendum ríkjum? Nei, það sannar vel, hvern skilning hæstv. fjrh. (M. G.) ber á hag bænda, er hann virðist hneykslast á því, að jeg nefndi óhaganlegt lánafyrirkomulag þeirra. Veit sá hæstvirti ekki, að það er bætt lánafyrirkomulag til handa bændum, sem nú þarf að vinda bráðan bug að? Öryggi þeirrar stjettar er ekki hvað síst fólgið í því að geta notið hagstæðra lánskjara í stað skyndilána, svo sem víxla, sem helst er þó að fá, er bankar sjá sjer ekki fært að festa fje sitt til lengri tíma. En hæstv. fjrh. (M. G.) hefir víst nóg fyrir sig að leggja og skilur ekki þarfir fátækrar bændastjettar.
Mjer þykir það í alla staði óviðeigandi. er hv. þingmenn hafa hjer orðið til þess að líkja hæstv. fjármálaráðherra, eða fjármálastjórninni nú, við látinn merkismann, Magnús Stephensen landshöfðingja, og fjármálastefnu hans. Hjer er svo ólíku saman að jafna, að slíkt er ekki sæmandi. Einskonar sparneytni kann þar að vera sameiginleg, en hins vegar var Magnús Stephensen framsýnn stjórnmálamaður, sem var vanur að sjá góð úrræði. En hæstv. fjrh. (M. G.) hefir nú, vegna þröngsýni, rekið upp á pólitiskt sker og brotið bát sinn. Skjaldsveinn ráðherra gerir honum því bjarnargreiða með þessu.
Við hv. þm. Ísaf. (J. A. J.) þykir mjer varla taka að elta ólar. Það er ekki jeg, sem hefi gripið til rangs texta, heldur hann, sem tekið hefir skakka „pólíhæðina“, sem kallað er. Hann er að burðast með vantraust á mig, í staðinn fyrir stjórnina. Hvað vill sá hv. þm. (J. A. J.) vera að tala um víxla og bankaviðskifti í öðrum útibúum en sínu eigin á Ísafirði? Jeg hjelt, að hann ætti nóg með það. Enginn mun hafa beðið hann orð til hneigja um einhverskonar varnir fyrir Landsbankann. Sú stofnun á fullar varnir í breytni sinni. Það voru sameiginlegar syndir stjórnarinnar og Íslandsbanka, sem jeg ræddi um. Eða vill hv. þm. (J. A. J.) með rangfærslu blanda Landsbankanum þar inn í? Þegar þessi hv. þm. (J. A. J.) flutti ræðu sína, sem öll var um mig, sýndi hann svo mikla liðveisluauðmýkt við stjórnina og fylgdi svo vel á eftir í anda hæstv. fjrh. (M. G.), að mjer finst, sem um hann sje kveðin kesknisvísan, sem skólapiltar sungu áður fyr: „Jeg er attaníoss“.
Þá vildi hv. þm. Ak. (M. K.) gera sitt til. Hann ætlaði að verða skáldlegur, en varð til athlægis. Mintist hann á mig í sambandi við heilmörg lagaboðorð. Best fyrir hv. þm. (M. K.) að vera ekki að telja þau. Hann kann illa það fyrsta. Hefir hann nú mjög gerst sekur um afguðadýrkun, er hann fellur fram fyrir hinu þríhöfðaða skurðgoði og veitir því lotningu. Mun sú tilbeiðsla naumast hætta fyr en skurðgoðið verður brotið og mýsnar hrynja út úr búknum, eins og einu sinni átti sjer stað. Sjer hv. þm. (M. K.) þá, til hvers hann hefir varið matfórnum sínum. Þótt það ætti fyrir mjer að liggja að verða sú bjarta stjarna, sem hv. þm. (M. K.) talaði um, mundi jeg einna síst láta ljós mitt skína á hann frammi fyrir hinu þríhöfðaða skurðgoði.
Jeg man ekki, hvort fleiri hnútum hefir verið kastað til mín, sem vert sje að svara. Ef svo væri, þætti mjer gott að vera mintur á það. Get jeg því lokið máli mínu að svo komnu.