12.04.1922
Neðri deild: 47. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 532 í C-deild Alþingistíðinda. (1518)
83. mál, skipun matsnefndar á erlendum gjaldeyri
Frsm. (Ólafur Proppé):
Jeg hefi ekkert að segja um yfirlýsingu háttv. þm. S.-Þ. (Ing. B.). Hann er einráður um, hvernig hann greiðir atkv. í þessu máli, og það er rjett, að hann hafði sjerstöðu í nefndinni, þó ekki skrifaði hann undir nefndarálitið með fyrirvara.
Háttv. 1. þm. Reykv. (Jak. M.) vildi halda því fram, að reynslan hefði sýnt, að sambandið við Danmörku um gildi krónunnar væri svo mikils virði, að ekki mætti slíta því og skrá gengi á íslenskri krónu.
Má vel vera, að svo hafi verið fram að stríðsárunum, vegna þess, að þá höfðum við hjer um bil eingöngu verslunarsamband við Danmörku. En nú skýtur þessu máli nokkuð öðruvísi við. Þá var verslun okkar að mestu leyti í höndum erlendra kaupmanna og banka, en á síðustu 10 árum hefir verslunin orðið því nær alinnlend og bankaviðskifti öll íslensk.
Verðfall íslensku krónunnar er aðallega því að kenna, hversu illa hefir gengið sala íslenskra afurða á síðustu árum.
Það hefir hvað eftir annað verið tekið fram hjer í háttv. deild, að mismunurinn á framleiðslukostnaði vörunnar og söluverði hennar hafi skift miljónum króna og tugum miljóna. Á einu ári, 1919–20, var 12 milj. kr. tap á framleiðslunni. Það hefir ekki verið reiknað út næsta árið, 1920–21, en það má telja víst, að það hafi ekki orðið minna þá en árið á undan.
Aðstaða bankanna og tiltrú þeirra fyrir ófriðinn er ekki sambærileg við ástandið eins og það er nú.
Sama háttv. þm. (Jak. M.) talaði um skuldir landsins. En jeg hefi greinilega tekið fram, að auk hinna ákveðnu skulda Íslandsbanka, landssjóðs og annara, sem nema 6 miljónum kr. og fastir samningar eru um, standa aðeins eftir 4–5 miljónir kr., sem von er um að greiddar geti orðið á næstunni.
Þá sagði hann, að þar við bættust lausaskuldir. Það er að vísu rjett, en þær hafa ekki mikil áhrif á gengið, bæði vegna þess, að dægurskuldir erlendis eru mjög takmarkaðar, og svo hefir útflutningur upp á síðkastið numið hjer um bil jafnmiklu og innflutningur, svo að dægurskuldirnar borgast jafnharðan.
Háttv. 1. þm. Reykv. (Jak. M.) fanst það líka óviðeigandi að skipa nefnd til að sjá um þetta mál. En í útlöndum er algengt, að slíkar nefndar sjeu settar og skipaðar banka- og peningamönnum, og veit jeg, að svo er í Danmörku. Þar eru skipaðir tveir aðiljar, sem eiga hlut að skráningu gjaldeyrisins. Annar er bankamaður, en hinn úr „Grosserersocietetet“. Mjer finst því engin fjarstæða, þó hjer sje tekinn einn bankamaður og annar annaðhvort úr verslunarráðinu eða sambandi samvinnufjelaganna, og held jeg tæplega, að ágreiningur gæti orðið um það, frá hverjum staðnum ætti að taka manninn, þar eð hvorirtveggia hafa sameiginlegra hagsmuna að gæta. En færi svo, að samkomulag næðist ekki og hæstv. stjórn skipaði svo mann úr Sambandinu, þá held jeg, að enginn skaði væri skeður, enda hygg jeg, að Sambandið muni ekki flytja minna af varningi inn en út. Ímynda jeg mjer, að þar muni í besta tilfelli standast á útflutningur og innflutningur.
Fyrir 5–6 árum var ekki talað um sölu fyrir annað en erlendan gjaldeyri, en nú er öðruvísi ástatt. Nú sjá kaupendur sjer hag í að borga með íslenskum peningum, en gefa framleiðendum jafnframt kost á að fá útlenda peninga við því verði, sem þeir fást á opinberum markaði í útlöndum. Með þessu er í raun og veru viðurkent opinbert verð íslenskrar krónu, og er því ekki hægt að komast hjá afleiðingunum af opinberri skráningu hennar.
Háttv. sami þm. (Jak. M.) var vondaufur um, að bankarnir mundu taka vel á móti mönnum þessum, en jeg trúi ekki, að þeir fari að ganga í berhögg við þá, því í 4. gr. er ákveðið, að þeir skuli styðja þessa menn eftir megni, svo að ef bankarnir veigruðu sjer við að gefa nauðsynlegar upplýsingar, má skylda þá til að gera það samkvæmt þessu ákvæði
Háttv. 1. þm. Reykv. (Jak. M.) og fleiri hafa viðurkent, að bankarnir hefðu ekki komið vel fram í þessu máli, en álitu, að hæstv. stjórn mundi geta bjargað við ástandinu. Er jeg ekki eins trúaður á það og þeir. Að vísu ætti stjórnin að geta komið fram vilja sínum um stjórn þjóðbankans, en jeg trúi ekki hæstv. núverandi stjórn til þess.
Háttv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) getur ekki sjeð nauðsyn á að skipa nefnd, en sjer þó, að nauðsyn ber til að kippa í lag því fyrirkomulagi, sem nú er; en hann vill gera það á annan hátt. Honum finst forboð stjórnarinnar gegn því, að bankarnir megi selja danskar krónur, vera aðalatriðið. Nefndin er á öðru máli. Hún heldur, að misrjetti það, sem bankarnir hafa beitt, jafnt neytendur sem framleiðendur, beinlínis útheimti, að matsnefnd þessi verði skipuð.
Bankamir selja hinn útlenda gjaldeyri við svo háu verði sem unt er, og mismunurinn á kaupverði og söluverði þeirra er ekkert smáræði. Það er því bráðnauðsynlegt, að sem allra fyrst verði opinberlega skráð gengi ísl. krónu, sem sje í samræmi við hið raunverulega gildi hennar í það og það skiftið.
Jeg sje ekki nauðsyn á, að bankarnir hafi svo mikinn erlendan gjaldeyri, að þeir geti fullnægt öllum kröfum, sem kunna að koma. Ber jeg það traust til þeirra, að þeir beri skyn á, við hverja eigi að sleppa gjaldeyrinum og hverjum ekki ætti að fá hann. Er jeg ekki hræddur um, að þeir mundu láta braskara hafa gjaldeyrinn, er þörf væri á honum til nauðsynlegra fyrirtækja.
Hitt hefi jeg aldrei sagt, og ekki liggur það í frv. heldur, að ætlast sje til, að bankarnir geti fullnægt allri eftirspurn eftir erlendum gjaldeyri. En jeg held, að bankarnir þekki svo vel þá, sem við þá skifta, að þeir viti, hverjum á að trúa fyrir gjaldeyrinum, og fari nær um það, til hvers á að nota hann. Og þá treysti jeg bönkunum fyllilega til þess að láta þá fá hann, sem flytja inn nauðsynlega hluti.
Að nefndin verði valdalaus og gagnslaus eru spádómar út í loftið. Ef nefndin verður vel skipuð, þykist jeg vita, að hún muni geta gert mikið gagn í þá átt, sem jeg hefi lýst.