27.02.1923
Neðri deild: 7. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 807 í C-deild Alþingistíðinda. (2549)
16. mál, afnám landlæknisembættisins og stofnun heilbrigðisráðs
Magnús Pjetursson:
Hjer er komið fram eitt frv., sem auglýsir sig sem sparnaðarfrumvarp, en raunar tók nú hæstv. forsrh. það aftur, sem slíkt, í byrjun ræðu sinnar.
Er satt að segja ekki bætandi á áhyggjur stjórnarinnar út af meðferðinni á óskabörnum hennar. En þótt fyrri krógarnir sjeu allóefnilegir, þá kastar fyrst tólfunum við fæðing þessa, og það svo, að ekki dugar að láta slíkt mótmælalaust. Sem kunnugt er, er ekki lengra síðan en 1919, að frv. var borið fram í þá átt, að breyta yfirstjórn heilbrigðismálanna og láta hana í hendur heilbrigðisráðs, en frv. það var felt, og mætti ætla, að ekki hefðu orðið miklar breytingar síðan, sem gerðu breytingar nauðsynlegri nú en þá var.
En ástæða er til að bera þetta frv. saman við frv. frá 1919, svo að munurinn sjáist.
Frv. 1919 var borið fram eftir tillögu landlæknis og læknadeildar háskólans. Hafði læknadeildin kosið þriggja manna nefnd til að athuga málið og auk þess rætt það vandlega á fundum sínum; síðan ljet hún stjórninni í tje tillögur sínar og fylgdi hún þeim í öllu.
Aðalástæðan til breytingarinnar var sú, að frv. taldi það of ætlun einum manni að hafa embættið á hendi. Vil jeg, svo hv. deildarmenn sjái, að hjer er rjett með farið, lesa upp kafla úr till. læknadeildarinnar:
„Deildin leggur til, að stjórn heilbrigðismála sje breytt þannig, að í stað landlæknis komi 3 manna heilbrigðisráð, með 2 varamönnum. Formaður þess sje fastur embættismaður, sem ekki gegnir öðrum opinberum störfum eða lækningum, enda sje svo launaður, að hann neyðist ekki til þess. Konungur skipi formann, en stjórnarráðið hina 4, að fengnum tillögum frá læknadeild háskólans.“ Er hjer skýlaust tekið fram, að embættið sje ofvaxið einum manni, og að ekki geti komið til mála, að maðurinn gegni öðrum störfum, heldur þurfi hann að helga því starfi alla krafta sína. En frv. þetta var ekki samþykt. Hafði læknafundur lagst í móti því, og talið, að embættið væri ekki ofraun einum manni, ef engin önnur störf hefði, en það var ótvírætt álit læknafundarins, og læknadeildar háskólans, að landlæknisembættið væri ekki til þess að hafa það í hjáverkum.
En nú þýtur nokkuð á aðra leið í skjánum í frv. þessu. Ef lesnar eru ástæður frv. með athygli, þá sjest, að landlæknisembættið er talið óþarft, og engin vandkvæði þykja á því að skifta störfum landlæknis niður á hina og þessa. Mætti undarlegt vera, ef sömu aðiljar stæðu bak við þetta frv. sem hið fyrra, og mun svo ekki vera, að hæstv. forsrh. (SE) þó undanteknum, sem líka var í stjórn 1919, og nú má teljast aðalflutningsmaður frv. Er einkennilegt, að skoðanir hans skuli nú vera þveröfugar við það, sem þær þá voru, og hlýtur eitthvað nýtt að hafa komið fyrir, sem breytt hefir skoðun hans. Því varla get jeg trúað hviksögum þeim, sem um bæinn hafa gengið, um það, að frv. hafi ekki fæðst í stjórnarráðinu, heldur í einhverri útungunarstofnun stjórnarfrv. utan stjórnarráðsins.
En þá vildi jeg leyfa mjer að víkja lítið eitt nánar að frv., þó jeg hirði ekki að gera það nákvæmlega nú. Má fyrst geta þess, að mjög ónákvæmlega eru talin upp störf landlæknis í frv. Er það líklega af gáleysi, en ekki öðru verra. Er t. d. ekkert getið um öll þau störf, sem landlæknir verður að hafa við framkvæmd berklavarnalaganna nýju.
En aðalatriðið er þó það, að alveg er gengið fram hjá því, að landlæknir á að vera og hefir æ verið forustumaður heilbrigðismálanna, en ekki eingöngu skrifstofumaður. Hafa nú verið 8 landlæknar hjer, og allir verið hinir nýtustu menn og átt frumkvæðið að flestu því, sem til bóta hefir verið í heilbrigðislöggjöf landsins; á þetta ekki hvað síst við um þann mann, sem nú skipar þetta sæti. Má óhætt segja, að hann hefir verið þeirra atkvæðamestur um þá hluti alla, enda má svo segja, að hann hafi um 20 ára skeið átt frumkvæðið að öllum breytingum og endurbótum á heilbrigðislöggjöf þjóðarinnar, og nærfelt öll sú löggjöf sje hans verk. Er auðsætt, að ef heilbrigðisráð yrði stofnað, þá mundi það aðeins verða vikapiltur stjórnarráðsins en engin frumkvæði mundi það eiga að heilbrigðislöggjöfinni eða endurbótum á því sviði.
Jeg þarf ekki að tala mikið um sparnaðinn í sambandi við þetta mál. Hæstv. forsrh. (SE) gerði ekki mikið úr honum; enda hlýtur þetta að verða dýrara en með því fyrirkomulagi, sem nú er. Jeg gæti skilið það, ef hæstv. forsrh. vildi taka upp, eða beina til væntanlegrar nefndar að taka upp frumvarpið frá 1919. En ef hún gerði það, hlyti það að vera af því, að starfið væri svo umfangsmikið, að ekki yrði komist hjá að skifta því.
Heilbrigðisráðið gæti ekki komist af án þess daglega að hafa læknisfróðan ráðunaut. Jeg hefi kynst því, sjerstaklega nú, síðan jeg fluttist til Reykjavíkur, að stjórnarráðið getur ekki komið þar í stað landlæknis eða sjerfræðinga, og verður því að hafa læknisfróðan mann til aðstoðar. Enda verður ekki hjá því komist, að stofna slíkt embætti, og hefir heyrst, að slíkt hafi þegar komið til orða. Viðvíkjandi því, sem hæstv. forsrh. (SE) talaði um, að skifta ábyrgðinni, sem á landlækni hvílir, milli fleiri manna, þá er jeg algerlega mótfallinn því. Jeg minnist þess, að á þingi 1919 talaði einn þingmaður á móti heilbrigðisráðinu, einmitt vegna þess, að það dreifði ábyrgðinni, og get jeg skrifað undir hvert orð af því, sem þar var sagt, og vísa til þess.
Það er rjett fram tekið hjá hæstv. forsrh. (SE), að ljett hefir verið störfum á landlækni síðustu árin, tekin burtu störf, sem eigi komu landlæknisembættinu beint við, og þetta á og verður að gerast. En þetta frumv. stjórnarinnar fer í bága við allar stefnur og skoðanir, fram komnar í þessu máli á síðustu árum. Sje þess þörf, vegna sparnaðarins, að búa svo um heilbrigðisráðið og skipa þannig heilbrigðismálunum, að engar framkvæmdir verði mögulegar, þá er það dauðadómur á öllum framförum í þeim efnum.
Jeg vil spyrja stjórnina, hvort kraftar sjeu í stjórnarráðinu til þess að taka við skrifstofustörfum landlæknis. Ef á að leggja undir stjórnarráðið slík störf, án þess að bæta við mönnum með sjerþekkingu, þá vil jeg benda á, að tekin sjeu heldur þau embætti, sem ekki þarf mikla sjerþekkingu til að inna af hendi. Mætti þar nefna t. d. póstmeistara- og landssímastjóraembættin. Væri að líkindum ekki síður ástæða til að leggja þetta undir stjórnarráðið, úr því starfsmenn stjórnarráðsins hafa svo lítið að gera, að þeir geta bætt við sig að ósekju heilum skrifstofum.
Vænti jeg þess nú, eftir orðum hæstv. forsrh. (SE), að hann taki þetta frumvarp aftur, eða fari þess á leit við nefndina, að breyta því í það horf, sem það var í 1919. En reyni ekki til að höggva nein skörð í framtíðarhugsjónir heilbrigðisfrömuða þjóðarinnar.