23.04.1923
Efri deild: 46. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 366 í D-deild Alþingistíðinda. (3153)
131. mál, tryggingar Íslandsbanka fyrir enska láninu
Flm. (Einar Árnason):
Það er hvorttveggja, að fátt hefir komið fram af hálfu andstæðinganna, sem þörf er á að svara, enda væri tæpast fært að bæta miklu við þær umr., sem þegar eru orðnar um málið. Get jeg því verið mjög stuttorður að þessu sinni.
Það hefir verið stangast talsvert utan við till. þá, sem hjer er á ferðinni, og vil jeg ekki gefa mig í þann orðaleik. Þó vildi jeg víkja nokkrum orðum til hæstv. forsrh. (SE). Hann byrjaði á því að tala um, á hvern hátt jeg hefði skýrt verkefni væntanlegrar nefndar. Spurði hann að því að lokum, hvort hann hefði ekki farið með rjett mál. Svaraði jeg ekki þá þegar, sökum þess, að mjer fanst rjettara að svara honum í ræðu, til að svarið kæmi skýrara fram. Vill svo vel til, að jeg hefi þetta skrifað og fleira, sem jeg sagði þá, því jeg bjóst við, að fram kynnu að koma hártoganir í málinu. (Forsrh. SE: Það var alls ekki ætlun mín að hártoga neitt í ræðu hv. þm.). Jeg átti heldur alls ekki við hæstv. forsrh. (SE) með þessum orðum mínum. Jeg talaði annars um, að það væri hlutverk nefndarinnar að athuga tryggingarnar fyrir láninu. Jafnframt tók jeg það fram, að jeg gæti ekki fallist á brtt., sem fram hafa komið síðan, af þeim sökum, að þær þrengdu verksvið nefndarinnar. Því hjer er meira að gera en að rannsaka tryggingarnar. Skal jeg, til að taka af allan vafa, lesa orðrjett það, sem jeg sagði áðan um þetta: „Með þessu er þó ekki sagt, að hefja skuli gagngerða rannsókn í venjulegri merkingu þess orðs. Það væri vitanlega óframkvæmanlegt. Til þess er enginn tími. Það, sem við flm. ætluðumst til, er það, að nefndin fái nauðsynlegar upplýsingar og skýrslur um það, er nauðsynlegt er að vita um ásigkomulag og horfur með fjárhag bankans og viðskiftamöguleika í framtíðinni. Nefndin þarf að gera sjer ljóst, í samráði við bankastjórnina, hverra ráða þarf að leita og hverjar vonir eru um það, að bankinn geti farið að starfa að nauðsynlegum viðskiftamálum þjóðarinnar, og greiða fyrir framkvæmdum hennar og atvinnuvegum; og í öðru lagi að athuga það, hvort bankinn muni ekki með einhverjum hætti geta stutt að lagfæringu gengisins“.
Þetta hefi jeg sagt. Læt jeg menn sjálfráða um það, hvað þeir vilja leggja inn í þessi orð mín. Annars virðist mjer svo, sem meiri parturinn af mótbárunum gegn till. hafi farið fram hjá því, sem er aðalmarkmið hennar. Finst mjer sumar af þessum ræðum vera eins og kindur, sem hafa brotið bæði horn, án þess þó að hitta markið. Það hefir verið sagt, að nóg væri að fá skýrslu um tryggingarnar. Út af fyrir sig er það gott, en við flm. getum samt ekki látið okkur það nægja.
Hæstv. forsrh. (SE) sagði, að líta bæri á bankann í ljósi nútímans. Jeg er honum samdóma um, að það sje rjettara en að skoða hann í ljósi fortíðarinnar, enda geri jeg það líka. En hjer ber fleira en eins að gæta. Það hefir verið margsagt, að ástæður bankans sjeu góðar, hann sje að græða og geti nú borgað hluthöfum ágóða. Látum nú svo vera, að þetta sje svo. En þótt bankinn græði, þá er það þjóðinni ekki nóg. Hún bíður eftir því, að hann geti tekið til starfa og stutt hana að nauðsynlegum framkvæmdum. En síðustu árin er hann sáralítill, stuðningurinn, sem bankinn hefir getað veitt.
Þá var það eitt atriði, sem jeg drap lauslega á áðan, að Landsbankinn hafi lánað Íslandsbanka alhnikið fje, að því er sumir hv. þm. segja, án tryggingar. (Forsrh. SE: Það er innlag, en ekki lán). Það er engu að síður sama sem lán, úr því hann bað um það.
Hv. 1. þm. G.-K. (BK) bar það svo fram sem sönnun fyrir því, hve Íslandsbanki væri vel stæður, að Landsbankinn skyldi trúa honum fyrir þessu fje. Það dylst ekki, að eitthvað er óljóst í þessu máli. Jeg átti tal við einn bankastjóra Landsbankans fyrir skömmu, og sagði hann mjer, að Landsbankinn hefði fengið tryggingu fyrir þessu fje, enda hefði hann ekki látið það ella. Gekk jeg fast á bankastjórann í þessu, og mun jeg halda mjer við, að þetta sje hið sanna í málinu.
Það var að vísu eitthvað fleira, sem jeg skrifaði eftir hæstv. forsrh. (SE), en af nærgætni við hv. deild vil jeg ekki tefja tímann meira en góðu hófi gegnir, og hleyp því yfir það í bráðina.
Jeg hefi ekki heldur ástæðu til að fara neitt út í ræðu hv. 4. landsk. þm. (JM). Hann var að gefa deildarmönnum bendingar um persónulega hæfileika þeirra. Kvað hann þá ekki hafa neitt vit á bankamálum, og það, sem hjer væri verið að fremja, væri bara loddaraleikur. Gaf hann það yfirleitt í skyn, að við værum menn, sem ættum að hafa sem hægast um okkur. En það, sem mig furðar þá á, er það, að þessi hv. þm. (JM) skuli þá sjálfur taka þátt í loddaraleiknum, svo þrunginn af viti og bankaþekkingu, sem hann er.
Að því er snertir ræðu hv. 2. þm. G.-K. (BK), þá verð jeg að segja það, að honum gekk heldur illa að hnekkja orðum mínum um það, að þingmálafundir úti um landið hafi þegar tekið bankamálin til meðferðar og að þjóðin vænti þess, að þingið geri hið sama. Hv. 2. landsk. þm. (SJ) tók annars af mjer ómakið með að sýna fram á, hve lítinn mat hv. þm. (BK) gat gert sjer úr fundargerðunum, og þarf jeg ekki að fara frekar út í það.
Hv. 2. þm. G.-K. (BK) kvaðst efast um, að þjóðinni væri nokkurt áhugamál, að farið væri að athuga bankann. Það virðist þá svo, þótt undarlegt sje, að hv. þm. viti ekki, hver óþægindi það bakar þjóðinni, að bankarnir eru svo magnlausir. Já, það má vera, að hv. þm. (BK) sje svo vel staddur, að hann þurfi ekki að halda á bönkunum. En svo er ekki um alla. Annars misskildi hv. þm. (BK) mig í einu atriði. Jeg sagði aldrei, að þjóðin óskaði rannsóknar einnar, heldur voru orð mín á þessa leið: „Í öðru lagi er það vitanlegt, að mikill meiri hluti þjóðarinnar hefir vænst þess, að þetta þing tæki bankamálin til rækilegrar athugunar og gerði sitt ítrasta til þess að leysa viðskiftalífið úr þeim læðingi, sem það er í lagt“.
Þá sagði hv. þm. (BK), að jeg hefði sagt, að þetta væri sjúkdómur á viðskiftalífinu. Það er rjett hermt. Jeg taldi viðskiftalífið sjúkt, en jeg sagði aldrei, að það læknaðist með rannsókn einni saman. Jeg sagði á þessa leið:
„Þetta er sjúkdómur á viðskiftalífinu, sem ekki má láta ráðast, hvernig snýst. Það þarf að þekkja ræturnar til meinsins og byrja þar lækninguna. Og það er trú mín, að ef bankarnir, landsstjórnin og þingið vildu hefja heilhuga samstarf til að greiða úr þessum málum, þá megi komast langt í endurbótum á tiltölulega skömmum tíma“.
Sjest hjer ljóslega, að hv. þm. (BK) hefir hjer dregið ranga ályktun af því, sem jeg sagði.
Hann sagði, hv. þm. (BK), að það væri hjer um ofsókn að ræða á hendur bankanum. Jeg deili ekki við hann um það atriði, en læt mjer nægja að vísa til till. og skýringar þeirrar, sem jeg hefi gefið á henni. Svo getur hver sem vill dæmt um það, hvort þar er um nokkra ofsókn að ræða.
Út af þessu ofsóknarskrafi er því í öðru orðinu haldið fram, að bankinn sje vel stæður, og jeg skal ekki vefengja, að svo kunni að vera. En hvað er þá á móti því að athuga það og ganga úr skugga um það? Og hvað þarf þá að tala um ofsóknir, ef bankinn er vel stæður? Jeg skil ekki þessa hræðslu og þessa leynd um hag hans.
Það skiftir ekki máli, hvort þetta er rætt lengur eða skemur; jeg geri ráð fyrir, að það breyti engu. Jeg get látið mjer nægja það, sem komið er, og er reiðubúinn að greiða atkvæði, þótt fyr hefði verið.