09.05.1923
Neðri deild: 60. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 764 í D-deild Alþingistíðinda. (3431)
62. mál, steinolíueinkasalan
Magnús Kristjánsson:
Jeg skal taka það fram strax, að jeg stend ekki upp í því skyni að bera blak af hæstv. atvrh. (KIJ). Mjer virðist engin þörf á því. Það hefir komið fram, sem raunar var öllum vitanlegt áður, að hann er maður til að fást við þó meiri garpar væru en þeir hv. þm., sem borið hafa vopn á hann enn sem komið er á þessum fundi.
Það er ekki laust við, að hv. 1. þm. Reykv. (JakM) og hv. þm. Ísaf. (JAJ) ljetu sjer um munn fara nokkrar fjarstæður, sem ástæða væri til að minnast á, ef tími væri til. En jeg skal leiða það hjá mjer í þetta sinn, þangað til þeir gefa frekara tilefni til svara.
Það var sjerstaklega hv. 3. þm. Reykv. (JÞ), er gerðist alldigurmæltur, sem reyndar er venja hans. Raunar hugði jeg, að mál það, sem hann var altaf að breiða sig út yfir, hefði verið nokkurn veginn útrætt á undanförnum þingum, og sje jeg ekki ástæðu til að leiða það inn aftur, enda mun jeg ekki fara langt inn á þá braut. Aðalatriðið í ræðu hv. þm., ef nokkurt mark er annars á henni takandi, var dylgjur um eitthvað leynimakk landsverslunar á undanförnum árum, er síðasta þing hafi verið leynt. Þessu mótmæli jeg afdráttarlaust. Það var fullkomlega gerð grein fyrir því á síðasta þingi, að samið hefði verið um kaup á olíu. Samningurinn var gerður í október 1921 og gilti til 1 árs, og var að öllu leyti eins og venjulegir verslunarsamningar. Þessu var aldrei leynt, og það var vitanlegt, að þetta hafði verið gert með ráði og samþykki þess ráðherra, er þá fór með þessi mál. Það er næsta kynlegt að taka þetta nú upp á þann hátt, að reyna að gera þá menn tortryggilega, er fyrir málinu stóðu. Það eru tilhæfulaus ósannindi, að um nokkurt leynimakk hafi verið að ræða, og sje jeg ekki ástæðu til að fara fleiri orðum um það.
Annað atriði, er hv. þm. vildi gera mjög mikið úr, er áhættan, sem væri því samfara, að ríkið tæki að sjer verslunina með þessa vörutegund. Jafnframt lagði hann mikla áherslu á, að þessi samningur væri gerður fyrir eindregið atfylgi eins flokks, eða nokkurra manna úr honum. Jeg skal ekki fara langt út í þetta, en hverjir svo sem hafa að því stutt, eiga þeir frekar skilið þökk en vanþökk. En jeg vil leyfa mjer að spyrja hv. þm. að því, að hverra undirlagi hann er jafnan á verði og rís öndverður gegn öllum framkvæmdum, þegar ræða er um þjóðnytja fyrirtæki, sem ætlast er til, að ríkið reki. Um það þarf ekki að fara í neinar grafgötur. Það eru kjósendur í þessum bæ, eða einn hluti þeirra, efnamennirnir, er hv. þm. telur sjer skylt að bera fyrir brjósti. Hann telur sjer skylt að gæta hagsmuna þeirra einna, jeg vil ekki segja án tillits til alls annars, en þó framar öðru. Ef það er rjett, sem hv. þm. hjelt fram, að Framsóknarflokkurinn hafi átt hlut að máli um steinolíueinkasöluna, þá er það jafnvíst, að þeir menn, sem jeg nefndi, standa að baki hv. þm. Honum er þetta ef til vill ekki láandi, en eins og jeg hefi áður lýst yfir, álít jeg, að hann tali oft þvert um geð á þingi. Jeg álít hann meiri vitmann en svo, að hann geti af eigin sannfæringu haldið fram jafneinhliða og óheilbrigðum málstað sem hann lætur sjer oft og tíðum sæma.
Jeg skal geta þess strax, að mjer er nokkuð torskilið sumt af því, sem hjer kemur fram, og þá einkum þessi mikla umhyggja fyrir því fjelagi, sem hefir haft þessa verslun á hendi að mestu leyti um langt árabil. Það er eins og komið sje við hjartað í hv. 3. þm. Reykv. (JÞ) og ýmsum öðrum, þegar minst er á þetta fjelag. Mætti ef til vill skilja þessa menn svo, sem fjelagið hefði verið rænt einhverjum rjetti, sem það væri fullkomlega rjettborið til. Þetta skil jeg ekki. Jeg lít svo á, að hversu blessunarríkt sem menn telja það vera að hafa þessa forsjón til að annast hagsmuni þjóðarinnar í þessu efni, sje reynslan af því ekki svo ákjósanleg, að menn þurfi að harma það mjög, þótt nokkur breyting sje orðin á þessu. Meðan fjelag þetta var eitt að verki, komst þessi nauðsynjavara í svo geypilega hátt verð, að því varð ekki undir risið. Til þess að tala gætilega og fara ekki með annað en sýnt verður og sannað, skal jeg geta þess, að steinolíuverð var hjer í Reykjavík um tíma 150 kr. tunnan. Hjeðan varð svo að flytja hana út um land með ærnum kostnaði, 10–12 kr. á hvert fat. Jeg tel þetta ekki svo aðgengileg kjör, að menn þurfi beinlínis að sakna þeirra. En með þessu verði hefir þetta fjelag haft gífurlegan hagnað, og það á þeim neyðartímum, er þjóðin mátti síst við því. Það er þetta, sem hv. 3. þm. Reykv. (JÞ), og ýmsir fleiri, harmar nú svo mjög, að breyting skuli á orðin. Það er ekki að efa, að nokkur lagfæring var áður fengin á þessu, einmitt fyrir aðgerðir ríkisstjórnarinnar, er hún ljet málið til sín taka. Verðið lækkaði og almenningi var gert kleift að afla sjer olíu, svo að ekki þyrfti að leggja niður atvinnuvegina vegna þessa vandræðaástands. Hvernig hefðu smærri útgerðarmenn átt að fara að, þegar bönkunum var algerlega lokað fyrir þeim? Jeg hygg, að margir þessara manna hefðu átt afarerfitt með að halda áfram atvinnurekstri sínum, hefðu þeir ekki átt athvarf hjá landsverslun um þessa nauðsynjavöru, sem þeir gátu ekki fengið annars, nema með hinum mestu afarkostum. Þeir hefðu þá orðið að sæta afarháu verði, og auk þess þrælbinda sig að versla ekki við aðra um langan tíma. Var því óumflýjanlegt, að eitthvað yrði gert af hálfu hins opinbera til að leysa þetta helsi.
Það var dálítið skrítilegt að heyra hv. 3. þm. Reykv. (JÞ) ráðgera, hvernig hann ætli að haga sjer á næsta þingi til þess að geta forðað þjóðinni frá þeim skaðræðismönnum, er leitt hafa hana í þá ógæfu að bægja þessu margumtalaða fjelagi frá steinolíuversluninni, svo hún fái ekki notið stöðugrar handleiðslu þess. En jeg held, að hvorki hann eða jeg viti, hvort það kemur til okkar kasta að ráða fram úr þessu eða öðrum málum hjer á þingi framvegis. En ef jeg væri kjósandi hans, þá mundi framkoma hans í þessu máli verða til þess, að jeg gæti ekki ljeð honum mitt atkvæði. Jeg álít, að erfitt verði að finna afturhaldið jafnátakanlega íklætt holdi og blóði sem hjá þessum hv. þm.
Hjer er af hálfu þessa þm. ótvíræð viðleitni fram komin til þess að ófrægja þá, sem eru að reyna að bjarga þjóðinni frá því, að erlent fjelag fái hjer yfirráðin, og það fjelag virðist ætíð hafa gert það að markmiði sínu að græða sem mest á viðskiftunum, án tillits til almenningsheilla.
Þá voru hugleiðingar þessa sama hv. þm. (JÞ) um það, að nú væri nauðsynlegt að draga inn það fje, er notað hefir verið til að reka með verslun ríkisins, til þess að borga með því skuldir ríkissjóðs.
Sjerstaklega varð honum skrafgjarnt um þær skuldir, er stafa frá skipakaupunum. En flestir munu hafa verið sammála um, að þær ráðstafanir væru nauðsynlegar, er þær voru gerðar, enda sum skipin borgað sig að fullu.
Landsverslunin hefir nú int af hendi mest það fje, sem hún hafði fengið fyrir aðstoð ríkisins, og er hægt að greiða það, sem eftir stendur, hvenær sem vera skal.
Alt, sem þessi hv. þm. (JÞ) sagði um það efni, var því á litlum rökum bygt. Mun honum sjálfum hafa verið það ljóst, en hann mun hafa haldið, að eitthvað af fjarstæðum hans gæti loðað við þá, er lítið hafa kynt sjer þetta, og má vel vera, að það reynist svo.
Mun jeg svo láta útrætt um þetta að sinni; vil aðeins benda á það, að við höfum nú orð hv. 3. þm. Reykv. (JÞ) fyrir því, að hann muni gera alt, sem honum er mögulegt, til þess að brjóta á bak aftur þessa sjálfsbjargarviðleitni þjóðarinnar. Mun þá sagan síðar dæma um það, hve þarfur maður hann hefir verið fósturjörðu sinni.