12.04.1923
Neðri deild: 40. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 793 í B-deild Alþingistíðinda. (705)
1. mál, fjárlög 1924
Bjarni Jónsson:
Jeg ætla mjer fyrst að snúa mjer í fám orðum að brtt. annara þm. en mín, og vildi jeg gjarnan veita sumum þeirra liðsinni. Þannig er t. d. um brtt. þeirra hv. þm. Ak. (MK) og 2. þm. Reykv. (JB). Sömuleiðis get jeg eigi annað en fallist á brtt. háttv. þm. Barð. (HK) um orðabreytingu á brtt. á þskj. 254. Mun hún rjett vera. Einnig get jeg fallist á, að fresturinn verði lengdur úr 5 árum upp í 10 ár.
Þá vil jeg snúa mjer að nokkrum brtt., sem jeg hefi leyft mjer að bera fram sem minni hluti fjvn. Er þá fyrst brtt. við 18. gr.; er þar farið fram á, að tveim próföstum verði veitt viðbót við eftirlaun þeirra. Annar þeirra, sjera Sigurður í Flatey, er sonur Jens heitins rektors og bróðursonur Jóns Sigurðssonar. Hefir hann gegnt prestsstörfum í 41 ár og verið prófastur í 20 ár, og auk þess setið á þingi um langt skeið. En nú er hann þrotinn að kröftum, og má nærri geta, að eftirlaunin hrökkvi honum skamt til viðurværis. Ætti því þinginu að vera ljúft að bæta við eftirlaun hans þeim 570 kr., sem farið er hjer fram á. Nema þau þá samtals 1200 kr. Hinn maðurinn, sjera Bjarni Einarsson, hefir alla tíð verið mikill sæmdarmaður og hinn þarfasti sínu hjeraði og var búhöldur mikill. En þó hann muni hafa verið nokkrum efnum búinn um eitt skeið, munu þau þorrin nú að mestu, og heilsan einnig farin. Er hjer farið eftir tillögum biskups og gert ráð fyrir 580 kr. eftirlaunaviðbót honum til handa. Verða þá eftirlaunin, að viðbættri upphæðinni. 1000 kr. Jeg mundi hafa æski þess að hafa hann jafnháan hinum, en treysti því ekki, að það næði fram að ganga, og vildi þá fremur taka til lægri upphæðina en verða til þess, að þeim yrði ef til vill báðum neitað um styrkinn. Býst jeg við, að það hafi verið af vinnuákafa hjá nefndinni, að hún athugaði ekki þetta.
Vík jeg þá næst að 21. gr. Þar eru nokkrir nýir liðir um lánveitingar, og var jeg eigi svo heppinn, að jeg gæti látið meðnefndarmenn mína verða mjer sammála um það atriði. Jeg skal þó eigi tefja lengi umræðurnar, en vil til samanburðar geta nokkurra tillagna annara háttv. þm. um lánveitingar. Jeg hefi farið fram á, að skraddari Reinhold Andersson fái 20000 kr. lán til að sauma landsforða (lager) af fatnaði úr íslenskum fataefnum. Hann kveðst treysta sjer til að selja föt úr íslenskum dúkum fyrir 85 kr., en selur þau nú á 100 kr. Að hann fer fram á lán í þessu skyni, kemur til af því, að hann er sjálfur ekki svo efnum búinn, að hann geti keypt næg fataefni og vinnu af eigin rammleik. Ávinningurinn við þetta fyrirtæki er sá, að vjer fengjum betri föt og haldbetra saum á fatnaði en það, sem vjer fáum erlendis frá, og mætti svo fara, að oss sparaðist við þetta 1/2 til 1 milj. kr. í íslenskum gjaldeyri, er fram í sækir og fötin verða þekt og keypt á innlendum markaði. Auk þess væri með þessu trygt, að verksmiðjurnar tvær, sem nú eru hjer, gætu unnið íslensku ullina, og bændur hefðu ekki lengur undir högg að sækja um ullarverð og ullarmarkað, eins og nú er raunin á, er menn verða að fleygja ullinni á útlendan markað, án tillits til þess, hvernig hann er. Um manninn sjálfan get jeg sagt það, að hann er ágætur skraddari og hinn áreiðanlegasti, en efnalítill, og því sækir hann um þennan styrk. Að öðru leyti mun stjórninni treystandi til að búa svo tryggilega um lánið, að það fje glatist ekki.
Þessu til samanburðar vil jeg minnast á brtt. frá háttv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) um 200000 kr. lán til klæðaverksmiðju á Reyðarfirði. Er ekki nær, að sjeð sje fyrir því að saumað sje úr því, sem þær verksmiðjur vinna, sem vjer höfum? Og þessi brtt. er fram komin frá sparnaðarmanni, einum þeirra, sem vilja heldur láta sonu sína, sem við nám eru, berjast við fátækt og skuldir, svo mjög, að sumarkaup þeirra hrekkur ekki fyrir vöxtunum af víxlum þeirra, fremur en að þeim sje veitt hin minsta hjálp af hálfu hins opinbera. Íslendingar eru þá miður gáfaðir en þeir hafa fengið orð fyrir, ef þeir halda, að sparnaðurinn sje í því einu fólginn að telja hvern bita og sopa ofan í einstaka menn. En sama sparnaðarmanni er ekki sárt um að fleygja 200000 kr. í verksmiðju á Austurlandi, sem er eigi aðeins vanhugsuð og gagnslaus, heldur yrði til niðurdreps fyrir ullariðnað vorn.
Þá eru það tvær tillögur frá háttv fjvn., sem jeg raunar hefi ekki lagst á móti, en verð samt sem áður að telja nokkuð vafasamari en mínar brtt., þær sem jeg síðast nefndi. Það er t. d. lánið til stofnunar niðursuðuverksmiðju á Akureyri, að upþhæð 50000 kr. Yfirleitt eru íslendingar óðfúsir á að stofna til nýrra fyrirtækja, en hitt gera þeir sjer síður far um, að reikna út, hvort fyrirtækið muni bera sig eða ekki. Þess vegna þykir nú heppilegt að byrja þessa niðursuðu í svo stórum stíl, að hún sje vísust til að kollsigla sig. Eða hvað þýðir að hrúga upp óhemju af vörum, ef ekki er hægt að fá markað fyrir þær? Er þá eins hreint gengið að verki að taka fjeð og stinga því í ofninn. Það sama er að segja um sútunarverksmiðjuna. Það er auðvitað þarft fyrirtæki, en gæta verður þess, að fara þó ekki of stórt af stað, eigi það að lifa. Það þýðir t. d. ekki að láta skinnin af öllum tegundum, hversu góð vara sem þau annars eru, safnast fyrir uns þau skemmast. Yrði sú raunin á, gæti árangurinn orðið sá, að enginn þyrði að leggja í slíkt fyrirtæki næstu heila eða hálfa öld.
Þá liggur fyrir tillaga um kaup á nýjum sljettil eða jarðvöðli. En mjer þykir hæpið að fleygja hundruðum þúsunda í vjelar, sem ekkert verður sagt um, hvernig muni reynast. Vjer höfum tvo jarðvöðla áður, og verður reyndin að skera úr því, hvort meira hefir unnist með þeim til gagns en skemda. Jeg er nú sá ósparnaðarmaður, sem að orðtaki er haft, en jeg vandist því á unga aldri að hræðast eigi þegar á sjó var komið, og hinu eins, að fara ekki sem angurgapi af stað.
Á þetta vildi jeg minnast í sambandi við lánveitinguna til skraddarans. Hún er í því skyni, að vjer getum fengið betri föt úr betri efnum en þau, sem vjer fáum erlendis frá, og að afla viss markaðar fyrir ullina okkar. Það er lítil byrjun, sem stendur til bóta. Það hefir sýnt sig í styrjöldinni miklu, að heppilegast er fyrir hverja þjóð að búa sem mest að sínu, enda hafa erlendar þjóðir reynt að draga sem mest úr áhættuviðskiftum sínum og dregið sig, ef svo mætti að orði kveða, hver inn í sína skel, og eigi annars kostur fyrir íslensku þjóðina en að gera það sama.
Þá hefi jeg meðferðis tillögu um litla lánveitingu til Lúðvíks Guðmundssonar, til þess að honum verði kleift að kynna sjer erlendis skipulagsfræði, sem á ríkisíslensku mundi heita „organisation“. Þetta er fræði, sem hjer er harla lítið þekt; en erlendis hefir það sýnt sig, hversu þýðingarmikil grein það er, og eins er mönnum kunnugt, að margt fer hjer í ólagi sökum vöntunar á góðu skipulagi. Jeg vil auðvitað ekki fullyrða fyrirfram, að þessi maður, sem hjer ræðir um. muni verða svo ágætur skipulagsfræðingur, að honum takist að láða bót á öllum þeim þverbrestum meðal Vor, sem af skipulagsleysi stafa, en hann er gáfaður maður og duglegur og mun hafa fullan hug á að láta gott af sjer leiða. Láninu ætti ekki heldur að vera nein áhætta samfara, þar sem hann býður fulla tryggingu, og mun stjórn vorri treystandi að ganga frá þeim hnútum. Jeg vil því vænta þess, að háttv. þm. sje ljúft að gera þessa tilraun. Eins og alkunna er, hefir skipulagið hvergi orðið jafnágætt sem með Þjóðverjum. Sá jeg þess mörg dæmi, er jeg dvaldi í Þýskalandi, enda sýndi sig máttur þess í stríðinu, er Þjóðverjar gátu staðið eins lengi og raun varð á einir uppi gegn öllum þeim fjárafla og manngrúa, sem móti þeim var teflt. Skipulagið er ekkert smáræði, en ekki vil jeg þreyta menn lengur með þessu, því öllum þingheimi mun vera þetta eins ljóst og mjer. eða ljósara.
Þá er það síðasta till., sem er þó ekki að öllu leyti frjáls, en jeg ætla mjer að gera nokkru frjálsari. Það var háttv. 1. þm. Árn. (EE), sem bar fyrstur fram þá hugmynd í nefndinni að veita fremur lán en styrk. Nú vil jeg færa þessa hugmynd lengra út og vil áætla sæmilega upphæð til lánveitinga stúdentum, er nema erlendis við háskóla. Meiri hlutinn fjelst á þá orðabreytingu í tillögunni að láta „lokanáms“ koma í stað „framhaldsnáms“. Jeg þarf væntanlega ekki að brýna fyrir háttv. þm., hverja þýðingu þetta getur haft fyrir fátæka stúdenta, sem einir síns liðs eru að berjast áfram úti í heimi og hafa lagt í það alt sitt fje og krafta; og mönnum er líka það ljóst, sumum að minsta kosti, hversu örðug braut sú verður, þegar fátæktin kemur til skjalanna, ekki aðeins lítur inn til þeirra, heldur sest á rúmstokkinn hjá þeim og segir: Farðu út! Eða vilja háttv. þm. ekki reyna að setja sig í spor foreldranna, sem reitt hafa sig inn að skinninu og eytt sínum síðustu kröftum í það að gera börnum sínum kleift að komast áfram námsbrautina, en sjá svo fátæktina grípa í taumana.
Jeg hefi nauðugur sett vextina 51/2%, en svo verður að búa sem á bæ er títt, og tjáir ekki um það að sakast. Jeg hefði kosið, að þeir væru nokkru lægri, og má enda breyta þessu við 3. umr., ef deildin sjer sjer fært.
Þá vil jeg geta þess, að jeg sje mjer ekki fært að greiða atkvæði með fjárveitingunni til viðbótarbyggingar barnaskólahússins. Það er þó ekki af öfund eða mannvonsku, heldur er það með tilliti til allra þeirra fjárkrafna, sem jeg sje fram á, að sigla muni í kjölfar þessarar.
Enn vil jeg minnast á eina brtt. fjvn., ekki til að leggja á móti henni, heldur til að benda á, að í henni felst fordæmi fyrir minni till. Það er Sambandið, sem fer fram á mjög svo hóflega beiðni til tilrauna, sem gætu haft í för með sjer hinn mesta hagnað fyrir landið. Vænti jeg þess, að þingið taki vel í þetta, og er mjer kært að láta þetta um mælt, engu síður fyrir það, að jeg er ekki alls kostar ánægður yfir öllum framkvæmdum þessa fjelagsskapar.
Vil jeg að svo mæltu afhenda háttv. deild brtt. mínar og vænti þess, að hún taki þeim ekki ver nú en hún tók þeim í gær, og helst þó betur. Þá náðu ýmsar till. mínar fram að ganga, svo sem um styrkinn til Jóhannesar Lynge Jóhannssonar orðabókarhöfundar o. fl.