12.04.1923
Neðri deild: 40. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 842 í B-deild Alþingistíðinda. (717)
1. mál, fjárlög 1924
Magnús Kristjánsson:
Það er 18. brtt. á þskj. 292, sem jeg ætlaði að fara nokkrum orðum um. Eins og mönnum er kunnugt, hefir aðstreymi til kaupstaða og kauptúna aukist mjög á síðustu árum, og það svo, að til vandræða horfir. Hefir af því leitt atvinnuskort í kaupstöðunum á veturna, en skort á vinnukrafti í sveitum. Er nú fyrst spurning um, hvort Alþingi álíti, að því beri skylda til að reyna að ráða bót á þessu ástandi, og ef svo er, verður að athuga, hver ráð sjeu líklegust til þess. Jeg geri ráð fyrir, að þýðingarlaust sje að gera sjer von um að beina straumnum í rjettan farveg og að fólkið snúi aftur — það á víst ekki við að segja til jarðarinnar, en þá til sveitanna. En þá virðist mjer mjög mikilsvert, ef unt er að gera ráðstafanir til að hjálpa fólki, sem þegar hefir safnast saman á þessum stöðum, til að bjarga sjer á sómasamlegan hátt. Líklegasta leiðin er, að sem flestir geti átt ráð yfir jarðspildu til ræktunar, þar sem garðrækt og grasrækt gæti þrifist. Svo sem kunnugt er, hefir áður staðið í fjárlögunum lítilsháttar upphæð í þessu skyni, en hún er svo hverfandi lítil, að óhætt er að segja, að hún hefir ekki komið að neinu gagni, svo teljandi sje. Því höfum við hv. 2. þm. Reykv. (JB) borið fram þessa brtt., svo að þessi fjárveiting gæti komið að einhverjum notum, þótt hún sje mikils til of lág.
Það þarf ekki að útlista, hver ávinningur yrði af því, ef slík jarðrækt gæti aukist og orðið nokkuð almenn. Það hefir komið í ljós, að þau kauptún, sem best standa að vígi í þessu efni, eru sjálfbjarga öðrum fremur. Öllum mönnum er ljóst, að mörg eru þau heimili, sem ekkert hafa að treysta á nema eins manns vinnu, og er það valtur grundvöllur til að tryggja afkomu heillar fjölskyldu. En þar sem menn hafa komið sjer fyrir á þann hátt að eiga ræktaða landspildu, geta þeir betur bjargast, ef veikindi eða önnur óhöpp tefja þá frá vinnu. Þetta er ofurskiljanlegt, þegar þess er gætt, að einmitt kvenfólk og unglingar geta int af höndum mikið starf í þessu skyni. Og enn fremur geta heimilisfeður að jafnaði lagt talsverða vinnu í þetta, sjer að kostnaðarlausu, í frístundum sínum eða þegar önnur vinna fæst ekki. Jeg hefi hugsað mjer, að væri alment litið svo á, að hjer væri leið til að bæta úr þessu ástandi, ættu bæjar- og sveitarfjelög að vera svo víðsýn, að þau tækju að sjer að undirbúa landið, brjóta það og jafna, en leigðu síðan með aðgengilegum kjörum þeim mönnum, sem treystandi væri til að rækta það til fulls.
En þó að þessum skilyrðum sje fullnægt, vantar enn fje til girðinga og áburðarkaupa. Þess er ekki að vænta, að bláfátækir menn geti lagt meira af mörkum en vinnu sína. Mönnum kann nú að þykja, að hjer sje gert æðistórt stökk, þar sem farið er fram á að veita í þessu skyni allmiklu hærri upphæð en áður. En við nánari athugun býst jeg við, að það komi í ljós, að upphæðin sje fremur of lág en of há. Einungis 25 heimili yrðu þessarar hjálpar aðnjótandi á ári hverju, og kæmu þó ekki nema 800 kr. á hvert. Jeg get ekki sjeð, að upphæð sú, sem stendur nú í fjárlögunum, sje til nokkurs gagns. Mætti segja, að eins gott væri að afnema hana með öllu, ef menn geta ekki fallist á að breyta til í þá átt, sem till. okkar fer fram á. Jeg get búist við þeim mótmælum, að þessi litla upphæð, sem hefir verið heimiluð hingað til, hafi ekki verið notuð öll, en jeg get geymt mjer að svara þessu, þangað til sú mótbára kemur fram.
Jeg býst við, að öllum komi saman um, að fjárlagaumræður sjeu nauðaleiðinlegar, og mun það koma til af því, að menn vaða úr einu í annað og grípa niður á óskyldum efnum. Svo fer fyrir mjer, að jeg verð að snúa mjer að öðru atriði, sem er lítilvægt að vísu, en því smáa verður að sinna jafnt sem því stóra.
Það er 87. brtt. fjvn., um 200 kr. styrk til Guðmundar Jónssonar, fyrrum bæjarpósts á Akureyri, sem jeg vildi víkja nokkrum orðum að. Hæstv atvrh. (KIJ) hefir þegar lagt þessari brtt. liðsyrði, en jeg verð að segja, að jeg hafði búist við, að hann myndi ef til vill kveða dálítið fastar að orði en hann gerði. Jeg býst við, að þetta stafi af því, að hann hafi ekki næga kunnugleika á þessum manni, enda setti hann þetta í samband við annað atriði, er jeg vil minnast lítillega á.
Hæstv. atvinnumálaráðherra gerði þá almennu athugasemd, að hann væri því mótfallinn, að póstar fengju eftirlaun eða ellistyrk. Það er sjálfsagt rjett, að ekki mætti gera það að undantekningarlausri reglu. En hins vegar verð jeg að halda því fram, að eigi nokkrir starfsmenn landsins með rjettu heimtingu á, að þeim sje sjeð fyrir nauðsynlegum framfærslustyrk á elliárunum, þá eru það einmitt póstarnir. Það er hvorttveggja, að venjulega eru laun þeirra lítil, og erfiðara starf er varla hægt að hugsa sjer, ef það er vel rækt og samviskusamlega. Það er gagnslaust fyrir póstana að líta til veðurs á morgnana eða gæta að loftvoginni, til þess að sjá, hvernig muni viðra; þeir verða að fara út og halda ferð sinni áfram, hvernig sem veður er, og leggja oft líf og heilsu í hættu. Þessir menn eru því venjulega útslitnir miðaldra. Jeg verð þess vegna að halda því fram, að þegar menn hafa þjónað þessu starfi í tugi ára, eru hnignir á efri aldur og geta ekki gegnt því lengur, beri ríkinu bein skylda til að sjá þeim fyrir sómasamlegri framfærslu á elliárunum. Inn á þessa braut hefir nokkuð verið gengið að undanförnu, en upphæðirnar eru svo smánarlega litlar, að þær koma að litlu sem engu gagni.
Þá skal jeg víkja að umtalsefninu, en það var till. um 200 kr. styrk til Guðmundar Jónssonar, fyrrum bæjarpósts á Akureyri. Hann hefir gegnt þessu starfi yfir 20 ár og hafði að byrjunarlaunum 200–300 kr., að jeg ætla. Starf þetta óx með ári hverju, en launin hækkuðu lítið. Eftir mörg ár komust þau upp í 600 kr., og þar við sat lengi, og loks hafði hann 1200 kr. laun síðustu árin, sem hann gegndi starfinu. Það er sannanlegt, að starf þetta var svo umfangsmikið, að hann gat enga aðra atvinnu stundað jafnframt. En vegna þess, hve mikil sultarlaun bann hafði framan af, var hann farinn að sætta sig við þau laun, er hann hafði síðar. Þessu starfi hefir hann gegnt mikinn hluta æfi sinnar með stakri trúmensku og árvekni, verið vakinn og sofinn í því, enda nýtur hann almennrar virðingar norður þar. Má kveða svo að orði, að hann hafi gengið sig upp að knjám í starfinu. Honum vildi það óhapp til, að hann misti heilsuna, og leitar hann því nú til þingsins hjálparþurfi. Það er svo um þessa menn, er hafa slitið sjer út í þjónustu hins opinbera, eru hnignir á efri aldur, efnalausir og heilsulausir, að fyrir þeim liggur oft ekki annað en sjálfsmorð eða sveitin, og geri jeg ráð fyrir, að margir sjeu svo skapi farnir, að þeir taki heldur fyrra kostinn. Jeg skal svo ekki fjölyrða um þennan styrk. Hjer er um svo afarlitla upphæð að ræða, að jeg trúi því ekki, að nokkur sýni þá smámunasemi að leggjast á móti þessu.
Hjer hefir verið rætt um smávægilegar styrkveitingar til nokkurra fjelaga, í því skyni að efla viðkynningu og samstarf milli vor og nágrannaþjóðanna. Jeg á hjer við styrkina til Dansk-islandsk Samfund, Norræna fjelagsins og Dansk Kunstflids- forening. Jeg skal taka það strax fram, að jeg álít alveg sjálfsagt, að þessar upphæðir fái að haldast eins og þær eru í fjárlagafrv. Mig furðar því stórlega á, að hv. fjvn. skuli bera fram till. um að fella niður tvær af þessum styrkveitingum. Jeg get ekki sjeð neinar ástæður fyrir því. Þegar um svo litlar upphæðir er að ræða, sje jeg ekki, að þær geti haft nokkur áhrif á fjárhagsástandið, en hins vegar eru þessar fjárveitingar lítill kurteisisvottur og geti komið þeim, sem þeirra eiga að njóta, að miklu liði. En í sambandi við þetta vil jeg rifja upp fyrir mjer eitt atriði, sem kom fyrir á síðasta þingi. Jeg veit ekki, hvort á að kalla það mistök — það væri víst kveðið of freklega að orði að kalla það hneyksli — þegar þingið feldi styrkveitingu til fjelagsins Íslendings, er vinnur að því að efla samstarf milli Vestur-Íslendinga og þeirra, sem hjer heima sitja. Þar sem jeg er þeirrar skoðunar, að rjett sje að styrkja þau fjelög, sem jeg nefndi áður, þá tel jeg enn æskilegra og nauðsynlegra að styrkja þetta fjelag. Jeg vil leyfa mjer að beina þeim ummælum til fjvn., að að hún taki þetta til íhugunar. Ef þetta óhappaverk, er unnið var í þinginu í fyrra, hefir ekki orðið til að kyrkja þetta fjelag í fæðingunni, tel jeg sjálfsagt að gera yfirbót og veita því ekki lægri styrk en það fór þá fram á. Jeg vænti fastlega, að hv. fjvn. verði við þessum tilmælum, og ef hún ber fram brtt. í þessa átt, tel jeg víst, að hv. þm. hafi áttað sig svo á málinu, að þeir sjái, að afdrif þess á síðasta þingi voru harla óheppileg og þinginu til lítils vegsauka.