07.03.1924
Neðri deild: 17. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 1853 í B-deild Alþingistíðinda. (1343)
61. mál, bæjargjöld í Reykjavík
Atvinnumálaráðherra (KlJ):
Á síðasta þingi lá fyrir frv. til breytinga á bæjarstjórnarlögum Siglufjarðar, Reykjavíkur og Seyðisfjarðar. Átti allshn., sem hafði mál þessi til meðferðar, þá tal við mig og spurði meðal annars, hvort stjórnin myndi ekki fyrir næsta þing geta undirbúið frv. til sameiginlegra laga fyrir alla kaupstaði landsins, að Reykjavík undanskilinni. Kvaðst jeg ekki geta sjeð þessu neitt til fyrirstöðu, en tók jafnframt fram, að jeg liti svo á, að fyrst yrði að leita umsagnar hlutaðeigandi kaupstaða Var málið svo afgreitt með þál. þess efnis, að fela stjórninni málið til undirbúnings Landsstjórnin skrifaði síðan og bað bæjarstjórnirnar um að láta álit sitt í ljós um þetta eins fljótt og unt væri. — En tíminn leið og þær ljetu ekkert til sín heyra. Í vetrarbyrjun skrifaði stjórnin enn á ný og ítrekaði þessa beiðni sína. Að lokum kom þó svar frá Siglufjarðarkaupstað, dags. 14. nóv., og hafði það meðal annars að geyma svo hljóðandi yfirlýsingu:
„Út af framkominni áskorun um, að bæjarstjórnin taki til umsagnar þingsályktunartillögu frá síðasta Alþingi um sameiginlega löggjöf fyrir kaupstaðina, einkum að því er snertir útsvarslöggjöfina, leyfir bæjarstjórnin sjer að framsetja sín eindregnustu mótmæli gegn því, að slík nýbreytni í löggjöfinni verði tekin upp. Saga, framþróun og löggjöf kaupstaðanna sýnir, að löggjöf þeirra hefir verið sniðin eftir staðháttum og atvinnubrögðum hvers kaupstaðar. Það væri næstum skringilegt, ef það teldist nauðsynlegt að ákveða með lögum, að í Hafnarfirði mætti leggja útsvar á síldveiði og í Vestmannaeyjum og Siglufirði mætti leggja útsvar á laxveiðiafnot og slægnaafnot utanhjeraðsmanna, þar sem um enga slíka atvinnuvegi er að ræða í tjeðum kaupstöðum.“
Af þessu sjest, hve eindregið þessi kaupstaður er mótfallinn allri samræmingu í kaupstaðalöggjöfinni. Þá fjekk stjórnin annað erindi frá bæjarstjórn Akureyrarkaupstaðar, og var það dagsett 8. des. Hafði hún lagt til, að kosin væri undirnefnd til að athuga málið. Var svo gert og kom sú nefnd fram með 10 brtt. við gildandi bæjarstjórnarlög. Voru 3 þeirra feldar, en 7 samþyktar. Eru sumar þessar till. allmerkilegar, eins og t. d. 5. till., sem kveður svo á, að þegar borgarar, búsettir í kaupstöðum, reka útsvarsskylda atvinnu annarsstaðar um styttri tíma en 3 mánuði, þá skuli aukaútsvar á þá lagt eftir samráði milli niðurjöfnunarnefnda hlutaðeigandi sveitarfjelaga, eða af sameiginlegri nefnd, sem skifti heildarútsvarinu milli sveitarfjelaganna. Virðist þetta vel og skynsamlega athugað. Ennfremur er þar ákvæði um það, að ef bæjarfjelagið reki fyrirtæki til almenningsþarfa, svo sem rafveitu og vatnsveitu, þá megi ekki í notum þess leggja aukaútsvar á bæinn af þeim sveitarfjelögum, sem þau fyrirtæki eru virkjuð í. Átti þetta sjer t. d. stað í Mosfellssveitarhreppi gagnvart rafstöð Reykjavíkur þar upp frá, áður en landsspilda sú, er virkjunin fer fram á, var keypt og sameinuð Reykjavíkurkaupstað. Enn er ákvæði um, að óheimilt sje að setjast að í kaupstaðnum nema búsetuleyfi frá bæjarstjórn liggi fyrir, og að bæjarstjórninni sje heimilt að neita um þetta búsetuleyfi.
Loks barst stjórninni brjef frá Seyðisfjarðarkaupstað, dags. 31. des. f. á., þar sem bæjarstjórnin lýsir að vísu yfir því, að hún aðhyllist það, að ein heildarlög sjeu samin fyrir alla kaupstaði landsins, en þannig, að slík heildarlög væru í öllum aðalatriðum sniðin eftir Seyðisfjarðarlögunum.
Frá öðrum kaupstöðum landsins hefir ekkert svar komið. Niðurstaðan er því þessi, að helmingur kaupstaðanna svarar engu, og á svörum hinna er ekki mikið að græða, nema helst úr Akureyrarkaupstað.
Með því nú að engar till. höfðu komið frá þremur kaupstöðum, og einnig sökum þess, að svörin höfðu dregist svo lengi, þá sá stjórnin sjer ekki fært að verða við þessari till. þingsins, að leggja fram frv. til heildarlaga á þessu þingi. En hinsvegar hefi jeg gert nokkurn undirbúning og dregið saman í eina heild það, sem mismunandi er hjá kaupstöðunum í þessum efnum. Getur nefnd þeirri, sem um málið fjallar, orðið einhver stuðningur að því.
Þegar maður fer að bera saman bæjarstjórnarlög kaupstaðanna, sjest brátt, að þar er margt talsvert ólíkt. Eins og vænta má, sökum stærðarmunar kaupstaðanna, er tala bæjarfulltrúanna mjög mismunandi. Lægst er hún á Siglufirði (6 fulltrúar) og hæst í Reykjavík (15 fulltrúar). Á Seyðisfirði er tala fulltrúanna hlutfallslega hæst (11), og má það merkilegt heita um jafnfámennan kaupstað. Þá er kjörtíminn misjafnlega langur — frá 3 upp í 6 ár, — og er það með öllu ástæðulaust; hann ætti að vera hinn sami alstaðar. Kosningar- og kjörgengisrjettur er hinn sami í öllum kaupstöðunum, að undanskilinni Reykjavík. Á Siglufirði er bæjarfógetinn sjálfkjörinn oddviti bæjarstjórnar og hefir atkvæðisrjett á fundum hennar. Á Ísafirði og í Vestmannaeyjum eru bæjarfógetarnir líka oddvitar bæjarstjórnar, og hafa þeir atkvæðisrjett á fundum, en kjósa má sjerstaka oddvita þar. Í Hafnarfirði og á Akureyri skal kjósa bæjarstjóra, og svo er í Reykjavík.
Frá fornu fari er það og fast ákvæði, að formaður skólanefndar sitji í bæjarstjórninni og hafi þar tillögurjett, en oft ekki atkvæðisrjett. Þó er það hreint ákvæði í bæjarstjórnarlögum Hafnarfjarðar og Ísafjarðar, að hann skuli hafa atkvæðisrjett, enda er það eðlilegast.
Þá eru áætlanir um tekjur og gjöld bæjanna gerðar á mismunandi tímum, sumstaðar í september, annarsstaðar fyrir lok október, sumstaðar í nóvember. Hyggilegast virðist vera, að þær væru alstaðar gerðar á sama tíma, og þá helst í nóvember, eða sem styst fyrir áramótin, því með því móti næst gleggst yfirlit yfir fjárhagsástandið næsta ár. Jeg minnist þess, að þegar jeg var bæjarfógeti á Akureyri, þá ríkti þar sú skylda, að fjárhagsáætlunin væri gerð fyrir lok septembermánaðar, og var það mjög óhentugt, því erfitt var að gera sjer svo snemma grein fyrir gjöldum og tekjum næsta árs.
Niðurjöfnunarnefndirnar eru misfjölmennar í hinum einstöku bæjum, þetta frá 5–15 fulltrúar. Aukaniðurjöfnun útsvara hefir altaf verið heimiluð, og þá venjulega lögð næsta vor á menn, er komið hafa til kaupstaðarins fyrst á árinu, eða um krossmessu. En eftir gildandi lögum er hún á mjög mismunandi tímum hvað snertir einstök bæjarfjelög, og jafnvel að því er virðist af handahófi. Í Reykjavík er hún í september, í Vestmannaeyjum í apríl, á Ísafirði í júlí, á Seyðisfirði í ágúst og á Siglufirði „hvenær sem þörf er á“, og fellur gjaldið þar þegar í gjalddaga er niðurjöfnunarnefndin hefir undirritað. Þar er því hægt að leggja á aukaútsvar daglega, ef það þykir henta. Annars eru bæjargjöldin goldin á mismunandi tíma og fer máske að nokkru eftir staðháttum.
Allur sá mismunur, sem jeg hefi talið upp, er þess eðlis, að fljótgert er að koma samræmi á í því efni. En aðalatriði þessa máls og það, sem erfiðast er að samræma, er ónefnt. Það er hvernig ákveða eigi og finna gjaldstofn til bæjarfjelaganna, og þá sjerstaklega, hvernig leggja eigi á lóðir og fasteignir. í Vestmannaeyjum er þetta bygt á flatarmáli og 4–10 aurar teknir fyrir hvern fermeter í bygðri lóð, en 2–4 aurar fyrir fermeterinn í óbygðri. Á Ísafirði er gjald þetta helmingi lægra. Á Akureyri er svo ákveðið í lögum bæjarfjelagsins, að gjaldið megi ekki vera lægra en 1% og ekki hærra en 2% af verðmæti lóðarinnar.
Þetta gjald, sem bygt er á svo misjöfnum grundvelli, er mjög erfitt að samræma, og var það aðallega þess valdandi, að jeg treysti mjer ekki til að leggja fyrir þetta þing frv. til kaupstaðalöggjafar, þar sem svo stuttur tími vanst til samnings þess, fyrst svör bæjarfjelaganna komu ekki fyr en raun varð á.
Auk þessa gjalds og útsvars heimila hinar sjerstöku bæjarstjórnarlöggjafir ýms sjerstök gjöld með lögum, svo sem vatnsskatt, sótaraskatt, salernahreinsunargjald o. s. frv. Og er þetta sjerstaklega hjer í Reykjavík.
Jeg hefi nú tekið fram það, sem helst ber á milli hinna núgildandi bæjarstjórnarlaga, og jafnframt getið þess, að samræma má ýmisleg ákvæði með hægu móti, en erfitt muni það reynast um önnur. Sjerstaklega mun Siglufjörður ekki láta sje að neinu leyti, heldur halda fast við sitt, eins og kemur fram í erindi bæjarstjórnar. En tilgangur minn var sá, að gefa með þessu yfirliti þinginu skýrslu um það, hvað stjórnin hefði aðhafst í þessu máli samkv. þál. frá síðasta þingi, og gera grein fyrir því, hvers vegna hún hefir ekki sjeð sjer fært að bera fram neitt frv. þessa efnis.