02.04.1924
Neðri deild: 40. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 668 í B-deild Alþingistíðinda. (197)
1. mál, fjárlög 1925
Pjetur Ottesen:
Það er nú orðið talsvert áliðið, og dagurinn hefir alt í einu snúist upp í eldhúsdag. Það hefir logað öðruhvoru glatt í hlóðunum, og getur það verið allvarasamt að gerast þar um of nærgöngull, eða svo virtist mjer fara fyrir hv. síðasta ræðumanni, þm. A.-Sk. (ÞorlJ), er hann var að verja skoðanaskifti sín um Þingtíðindaprentunina. Eins og það er hæpið að koma nærri hlóðarsteininum þegar slíkir stóreldar eru uppi, eins er það og ekki síður hæpið fyrir þann, sem tvívegis hefir verið með í því áður, eins og hv. þm. A.-Sk., að flytja frv. um niðurfellingu á prentun umræðupartsins af sparnaðarástæðum, að ætla sjer þá dul að verja það að snúast gegn slíkum sparnaði, þegar þörfin á að spara útgjöld ríkissjóðs er jafnbrýn og aðkallandi sem nú er, og það þegar upplýst er orðið um hversu keyrt hefir um þvert bak í eyðslusemi og eignarýrnun síðustu tvö árin.
En jeg stóð ekki upp til þess að taka þátt i þessum eldhúsumræðum, heldur til þess að minnast á nokkur atriði, sem jeg get ekki leitt hjá mjer að drepa á. Ætla jeg þá fyrst að minnast á till. um styrk til sjúkraskýla. Jeg býst við, að allir sjái þá nauðsyn, sem á því er, að styrkurinn falli ekki niður, þó að erfiðir sjeu tímarnir. Býst jeg annars ekki við, að nauðsyn sje að fjölyrða um það mál, en vænti þess, að þingið láti í tje þá upp hæð, sem farið er fram á, og hæstv. stjórn úthluti henni síðan eftir því, sem hún sjer, að þörfin kallar að.
Þá sný jeg mjer að till. hv. samgöngumálanefndar, en þær till. eru sannur spegill alls starfs nefndarinnar á þessu þingi. Hafa spunnist hjer allmiklar umræður út af styrknum til Faxaflóaferðanna. En þegar um þær er rætt, er rjett að athuga ýmislegt, sem er á annan veg um ferðir á Faxaflóa en annarsstaðar á landinu á flóum og fjörðum.
Nú eru komnar fram till., sem líklegt er að verði samþyktar, um styrk til strandferðaskipsins Esju, er nemi 180 þús., og til Eimskipafjelags Íslands, sem er áætlaður alls 105 þús. fyrir árið 1925. Mjer finst, að vert sje að vekja eftirtekt á því, að Faxaflói nýtur ekki neins af þessum styrk, en sama er víst ekki hægt að segja um nokkurn annan flóa eða fjörð á landinu.
Fyrir þetta ár er búið að semja um Borgarnesferðirnar, og verður styrkurinn til þeirra 31 þúsund. En þetta fje er ekki eingöngu veitt í þágu hjeraðanna við Faxaflóa, því að skip það, sem annast ferðirnar, flytur allan póst til og frá Norður- og Vesturlandi milli Borgarness og Reykjavíkur. Ætti nú að flytja þennan póst landveg, mundi það, eftir því sem póstmeistara segist frá, kosta 20 þúsund krónur. Af þessari upphæð fara því fullir 2/3 til póstflutninga milli Norður- og Vesturlandsins og Reykjavíkur eingöngu. Til hjeraðanna fara því ekki beinlínis meira en 11–12 þúsund, og þegar þess er gætt, að ekkert af því fje, sem fer til Eimskipafjelags Íslands og strandferðaskipsins Esju, verður þessum hjeruðum til gagns, þá hygg jeg, að það sje mjög á misskilningi bygt að láta það fje, sem fer til Borgarnesferðanna, vaxa sjer svo mjög í augum.
Tillögur nefndarinnar um niðurjöfnun bátastyrksins 1925 eru sannur spegill af starfinu og samkomulaginu í nefndinni. Frá henni hafa komið tvö nefndarálit og koma þó ekki öll kurl þar til grafar um glundroðann, því svo eru fyrirvarar í allar áttir. Minnihlutanefndarálitið er frá þeim hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) og hv. 2. þm N.-M. (AJ), og á heilli síðu í því áliti eru þeir ekki sammála um neitt nema eina 5 tölustafi, þ. e. upphæðina 60000. Um alt annað eru þeir ósammála.
Meirihlutatillögurnar eru sanni nær, þó að þær sjeu fádæma flausturslegar og þar vanti tillögur um styrk til bráðnauðsynlegra bátaferða, sem styrks hafa notið undanfarin ár. Er þar á meðal styrkurinn til Hvalfjarðarbátsins, sem ekki má fyrir neinn mun niður falla. Hvað meirihlutanefndarálitið annars snertir, þá eru þeir 3, sem undir það hafa skrifað, innbyrðis ósammála. Þeir hafa allir talað og reynt að halda sjer í sem mestri fjarlægð frá till. sínum, nema ef vera mætti hv. þm. N.-Ísf. (JAJ). Að minsta kosti hefir hv. þm. Mýra. (PÞ) gengið svo rækilega á snið við tillögur sínar, sem honum er unt. Má það og heita merkilegt, að nefndin skuli hafa gleymt einum viðkomustaðnum við Faxaflóa, Akranesi, en það er ekki nema samkvæmt annari starfsemi hennar.
Þá hefir nefndin haft með höndum frá því í þingbyrjun úthlutun styrksins fyrir þetta ár. En ennþá hefir henni ekkert orðið ágengt, því að hver höndin er upp á móti annari, og því eina úrræðið að varpa öllu á herðar stjórninni. En jeg verð að leggja ríkt á við stjórnina um það, að ganga fram hjá till. nefndarinnar eins og hún hafi ekki hugmynd um, að þær sjeu til. Vil jeg sjerstaklega biðja hv. stjórn að veita einhvern styrk til Hvalfjarðar- og Grímseyjarbátanna, því að jeg býst við, að öllum sje ljóst, hve þörfin er þar brýn. Grímseyingar eru einangraðir langt frá öllum öðrum, og Hvalfirðingar hafa enga akvegi og engar skipaferðir til sín.
Skal jeg ennþá einu sinni taka það fram, að till. nefndarinnar eru þannig undirkomnar og í heiminn bornar, að þær eru síst verðar þess, að eftir þeim sje farið. Nefndarmenn eru einn í austri og annar í vestri, og sá, sem í vestrinu er, veit ekki hvað sá í austrinu vill — og gagnkvæmt. Tillögu háttv. þm. A.-Sk. um hækkun á styrknum tel jeg sjálfsagt að samþykkja, og greiði jeg henni atkvæði.
Það er nú orðið framorðið og jeg sje ekki ástæðu til að tala meira um þetta. (HK: Nóg er nú nóttin). En jeg ætla að minnast á eina till. ennþá, þ. e. till. um styrk til fjárkláðalækninga. Fyrst var það lagt til, að þessi styrkur yrði 25 þús. kr. Síðan hefir fjvn., eftir nánari athugun, lækkað styrkinn og leggur nú til, að aðeins sjeu veittar til þessa 10 þús. kr. Loks hefir komið fram þriðja till., þar sem hv. þm. V.-Ísf. (ÁÁ) leggur til, að aðeins verði varið 2500 kr. í þessu skyni. Og jafnframt leggur hann til, að svipaðri upphæð verði varið til málverkakaupa. Það verður að virða hv. þm. V.-Ísf. það til vorkunnar, þó hann flytji slíka tillögu sem þessa; því veldur vitanlega alger ókunnugleiki hans á slíku máli sem þessu og vöntun á áhuga fyrir því að gera sjer neitt far um að kynnast því. En hinsvegar er honum mikill þyrnir í augum hvað fjvn. hefir orðið vel ágengt í því að skera niður ýmsa bitlinga í fjárlögum, þar á meðal að lækka fjeð til skálda og listamanna og fella með öllu niður fje til málverkakaupa. Það vita allflestir, hve fjárkláðinn hefir gert geysilegt tjón hjer á landi. Hefir verið að því unnið að útrýma honum, en það hefir ekki tekist enn. Muna allir eftir þeirri rækilegu tilraun til þess, sem norski dýralæknirinn Myklested stjórnaði og kostaði landið ærið fje. En það var aðallega í sambandi við kjöttollinn norska, sem mjer datt í hug að ræða þetta mál. Allir eru sammála um það, að verði ekki sá tollur lækkaður, og enda hvort sem er, sje saltkjötsmarkaðurinn svo lítilfjörlegur og óábyggilegur, að nauðsyn sje fyrir landsmenn að geta breytt til og selt fjeð lifandi eða kjötið kælt eða fryst. En menn ættu að muna það, að ein aðalástæðan fyrir því, að vjer höfum ekki getað notað oss markaðinn fyrir lifandi fje, er einmitt fjárkláðinn. Þetta ætti hv. deild að athuga áður en hún lækkar þessa fjárveitingu að miklum mun. Það er því eitt af undirstöðuatriðunum fyrir því, að geta fært kjötsöluna inn á þetta svið, að losna með öllu við fjárkláðann. Er því ekki nema ofureðlilegt, að þeir menn, sem eiga lífsuppeldi undir landbúnaðinum, vilji ekki láta skera við neglur sjer þær fjárveitingar, sem stefna að því að ráða bót á þessu vankvæði. Að nefndin gekst inn á að færa þessa fjárveitingu niður, var að miklu leyti til þess að vera viss um að koma henni í gegn.
Hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) hefir deilt allmjög á nefndina fyrir það, að hún hefir ekki viljað ganga inn á tillögu hans um, að ríkissjóður taki ábyrgð á láni til þess að koma upp klæðaverksmiðju á Austurlandi.
Um það er ekki deilt, að nauðsyn beri til að vinna ullina sem mest í landinu sjálfu. En um hitt deilir menn á, hvort rjettara sje að stofna eina fullkomna klæðaverksmiðju fyrir alt landið eða fleiri ófullkomnar verksmiðjur í hinum ýmsu landshlutum. Eins og kunnugt er, var skipuð nefnd til þess að athuga þetta, og átti sæti í henni að minsta kosti einn sjerfræðingur. Komst hún að þeirri niðurstöðu, að heppilegast myndi verða að setja á stofn eina góða verksmiðju fyrir alt landið.
Nú hefir hv. 1. þm. S.-M. lýst því yfir, að Austfirðingar myndu halda áfram við skiftum sínum við norskar verksmiðjur, þó að stofnuð yrði verksmiðja fyrir alt landið, t. d. hjer á Suðurlandi, því að þeir hefðu orðið svo góð sambönd í Noregi. En nú er eftir að vita, hvort Austfirðingar notuðu ekki hinar norsku verksmiðjur eftir sem áður, þó að stofnuð yrði hjá þeim smá klæðaverksmiðja, því að eins og kunnugt er eru slíkar verksmiðjur altaf tiltölulega ófullkomnar og afkasta tiltölulega minnu en þær stærri, og verður vinnan í þeim því tiltölulega miklu dýrari.
Það eru einmitt miklar líkur til, að svo mundi fara, eftir því sem hv. þm. segist frá um hið nána samband þeirra Austfirðinganna við norskar klæðaverksmiðjur, og væri þá sannarlega ver farið en heima setið fyrir þeim.
Fleiri atriði ætla jeg ekki að gera að umtalsefni nú.